1-бөлім.

Сәндік - қолданбалы өнер

Мұғалімнің аты-жөні:

Парманкулова Нагима Пернебаевна

Уақыты:

Сынып

8

Сабақтың тақырыбы

Қазақтың ұлттық сәндік- қолданбалы бұйымдары (ши тоқу, киіз басу)

Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме)

8.1.2.1 -  өнер, қолөнер және дизайн, әр түрлі тарихи және мәдени шығу  түсіну ерекшеліктерін корсету

8.1.3.1

шығармашылық идеяларды дамыту мен іске асыруда өз бетінше таңдаған ақпарат көздерін қолдану

Сабақ мақсаты

Қазақ халқының қолданбалы өнерінің түрлерін біліп, ұлттық ою-өрнек түрлерінің айырмашылықтарын шығармашылық идеяларында іске асыруда тиімді пайдалану.

Сабақтың барысы

Сабақтың кезеңі/уақыт

Педагогтың әрекеті

Оқушылардың әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Басталуы

1 Ұйымдастыру бөлімі: Оқушыларды орналастыру, амандасу.

Интерактив тақтасында сабақтың тақырыбы, мақсаты көрсетіледі.

Зергердің құралдары мен жабдықтарын оқушыларға таныстыру және олардың қолдану тәсілдерін көрсету.

Зергер жұмысы туралы видео көрсету.

Оқушыларға суреттер көрсетіледі.

Оқушылар суреттерді көреді. Суретті топтастырады. Түсінік береді.

 - Слайдқа қарапбіздің бүгінгі сабақтың тақырыбын анықтайды.

Сабақтың мақсатымен танысады.

Қалыптас

тырушы бағалау:  Бірін –бірі бағалау

интерактивті тақта

2-Слайд.

Ортасы

2.  Жаңа материалды  зерттеу кезеңі.

Қазақтардын халық кәсіпшілігі мен қолөнер бастауы    тұңғиық ғасырларға кетеді. 

Мына суреттерге қараңызшы.

Өнер түрлерін қарастырыңыз және анықтаңыз.

Оқушылар   сәндік-қолданбалы өнер үлгілер атауын анықтайды.

- теріні өңдеу өнері

- зергерлік өнер.

- суйек кесу өнері.

- тасты өңдеу өнері

- ағаш өңдеу.

-кілем тоқу, ши току және киіз бұйымдарын жасау  - киіз басу.

Кілемдердін түрлерін зерттейік: басылған (киіз), өрме (қамысты) және тоқыма.

- Тоқыма кілемдер түкті, алаша және тақыр түрлерімен ерекшеленеді.

- Басылған кілемдерге киіздер, тұскиіздер, сырмақ, сырдақ, текемелер жатады.

- Өрме кілемдер  - бұл шым ши, өре ши және шабақ ши.

Ши тоқу үшін ши талдарынан   қамыс өріледі - Алдымен әр талды жеке берілген ою бойынша түрлі-түсті жіппен орайды. Талдарды  бірге орағанда ерекше кілем шыгады.

Ал киіз басу өндірісі де қызықты қажет ететін күрделі үдеріс, белгілі бір дағдыларды  қажет етеді.

Ал қазір, біз   киіз басу тарихы жөнінде мультфильм көреміз .....

Киіз басу және өндіру, бірнеше кезеңдерден тұрады:

* жүн дайындау;

* оны жаю;

* ыстық су шашу;

* дайын киіз жасау.

- Қазақ халқы  жүнді тұрмыста қалай қолданған?

- Жүннің қандай түрлерін білесіндер?

-  Киіз үйдің ішкі көрінісің  зерттейк.

 -Балалар, киіз уйде қандай заттар көріп тұрсындар?

- Кілемнің ерекше сырмақ түрін  туралы әңгімелесейік.

- Алғашқы сырмақ пішінінің қалыптасуына қазақ елінің ежелгі тұрмысында кездесетін қарапайым жағдайлар себеп болған. Мысалы, көнерген киіздерді қабаттап төсеу, одан соң оны қобырай бермеу үшін қабаттап көктеу. Осындай жағдайдан бара-бара қабаттауды белгілі бір пішінге келтіріп, төсеп, көктеген. Бұдан әрі басылған киіздерден қалаған мөлшерде кесіп алып, оны қабаттап сырып, шағын төсеніштер жасала бастаған.

- Шеберлер саз балшықтан, ағаштан, металдан  музыкалық аспаптар (шертер, сыбызғы, асатаяқ, саз сырнай, шыңдауыл, т. б.) жасау білген, олардың көпшілігі енді экспозицияларда көруге ғана болады  (Ұлттық музыкалық аспаптар мұражайында, Алматы қ.)

- Кендір өңдеу кәсібін умытылған деп айтуға болады.Ешкі жүнімен немесе түйе жүнімен берік кендір талшықтарынан құралған кілем, киім-кешек  жасаған.

- Казақ сәндік-қолданбалы өнерінің тарихын зерттей отырып, әр заттын   ою-өрнекпен әшекейленгенін көреміз.

- Киіз үй кейінгі қола дәуір б. з. б. XII—IX пайда болып, тарихшылардың кейбір ой-пікірлерінше андрондық тұрақ үйлеріне ұқсаған.

- Киіз үй жабдықтарын зерттеніз: түскиіздер (қабырға кілемдер), сырмактар (төсеніш), аяққаптар ( ыдыстар үшін сөмкелер), кереге-қаптар (кереге үшін футлярлар), әр түрлі  ши және т. б.

(Видеофильмді көру)

- Киіз бұйымдарын дайындауға  тек бір отбасынын әйелдері ғана емес, бүкіл ауыл тұрғындары қатысты. Киіз үйдін әр түрлі бөліктерін киізбен жабу көшпенді қазақтардын бірнеше ғасырлар бойы  бірінші қажеттілігі болған.

- Балалар,киіз тұрмыста пайдалану сәнді болама ?

1-ТАПСЫРМА.

-Қазақ халқында ертеден бастау алған қандай өнер?

-Ол өнер түрі немен байланысты?

-әшекей бұйымдар не үшін қажет?

-Әшекей бұйымдар қыздар үшін не береді?

-Әшекей бұйымдарды неден жасаған?

Жазылым.

Кестені толықтыр. Оқушылардың алдына әшекей заттардың аттары шазылған сөздер беріледі. Сол сөздерді тиісті орындарға орналастыру қажет.

Тапсырма:

* Бірінші командаға киізден жасалған бұйымдардын атауларын анықтау қажет 

* Екінші команда қазақ ұлттық ою-өрнек түрлерін зерттейді.

1ші топқа арналған  дескрипторлар:

• Киіз басу өнерін  зерттейді;
• Киізден орындалатын    бұйымдардын  атауларын  анықтайды;
• Киіздің емдік қасиеттерін анықтайды
• Бұйымдардын  атаулары мен суреттерін  скетчбукке  түсіреді;
• Өзіңің зерттеу жұмысы туралы баяндайды;
• Атқарылған жұмыстар туралы қорытындылар жасайды.

2 ші топқа арналған  дескрипторлар:

• Қазақ халқының ұлттық ою-өрнектерінзерттейді  (космогониялық, зооморфтық, өсімдік,  геометриялық);
• Қазақ халқының ұлттық ою-өрнек түрлерімен айырмашылықтарын анықтайды;
• Ою атауларымен суреттерін скетчбукке түсіреді;;
• Өзіңің зерттеу жұмысы туралы баяндайды;
• Атқарылған жұмыстар туралы қорытындылар жасайды.

Көз физминуткасы. (Көзді демалту үшін, орнынан тұрмай жоғары, төмен, оңға, солға,  көзімен шеңбер немесе өз атынын бірінші әрпін  салу керек).

- Казақтың ою-өрнектері

- Халық ою тілі - бай. Әрбір өрнектін  өз тарихы бар. Ислам адамдарды бейнелеуге тыйым салды сондықтан, өз дүниетанымын  қазақ   ою-өрнекпен көрсеткен. Мысалы: күйеуге шыккан  қыз,  ата-аналарына өз қолымен жасаған сыйлық жіберуге тиісті болған. Жиі онда  ою-өрнек көмегімен қыз өзінің өмірін суреттеген. Егер ою-өрнектегі бейнелерде  арық адам жанында толық адам болса, онда мұндай сыйлық қызының шамалы тұрғанын корсеткен Ал егер  құс қанаттары болса–  бұл қыз  еркін құсы ретінде өмір сүреді екен, онда ата-аналары жиналып, барлық туыстарына той жасаған.

Көркем еңбек сабақтарына арналған қауіпсіздік техникасы:

жұмысты тек қана мұғалімнің рұқсатымен бастау;

оқытушының рұқсатынсыз оқу, жұмыс орнын тастап кетпеу;

құрал-саймандарды тек қажетті жағдайда ғана пайдалану;

жұмыс орнын таза ұстап, материалдар мен құралдарды тиімді жұмыс істеу;

жұмыс кезінде бөтен жаққа назар аудармау;

басқа оқушылардың жұмысына кедергі жасамау;

жұмыс бітісімен материалдар мен құралдарды өз орындарына жиып қою.

Дұрыс, жүн жылуды сақтайды? Сондықтан оны киім, көрпенің арасына салған және бесікке де төсеген.

Көктермде қырықылған және күзде қырқылған жүндердін атаулары бар (жүннің жабағы, күзем).

Киіз үйдің ішіндегі заттар туралы оқушылар талқылау жұмысын жүргізеді.

Киіз басу өнерінің  шығу тарихы туралы   мультфильм көру

Тұскиіз

Шым ши

Киіз үйдің ішкі көрінісімен танысады

Әр қатардан бір оқушыдан мәнерлеп оқып шығады. Қалған оқушылар бірге іштей оқып отырады. Сонымен қатар сұрақ дайындап отырады. Топтағы әр оқушы қарсы топтағы әр оқушыға сұрақ қояды.

Оқушылар кестені толтырады

Сынып   2 командаға бөлінеді. Әр топ зерттеу орындайтын болады.

1ші топ

• Киіз басу өнерін  зерттейді;
• Киізден орындалатын    бұйымдардын  атауларын  анықтайды;
• Киіздің емдік қасиеттерін анықтайды
• Бұйымдардын  атаулары мен суреттерін  скетчбукке  түсіреді;
• Өзіңің зерттеу жұмысы туралы баяндайды;
• Атқарылған жұмыстар туралы қорытындылар жасайды.

2 ші топ

• Қазақ халқының ұлттық ою-өрнектерінзерттейді  (космогониялық, зооморфтық, өсімдік,  геометриялық);
• Қазақ халқының ұлттық ою-өрнек түрлерімен айырмашылықтарын анықтайды;
• Ою атауларымен суреттерін скетчбукке түсіреді;;
• Өзіңің зерттеу жұмысы туралы баяндайды;
• Атқарылған жұмыстар туралы қорытындылар жасайды.

Сабақтың соңында әр команда өзінің зерттеу нәтижелерімен бөліседі.

альбомдар,  түсті қарандаштар.

АКТ

Аяқталуы

Рефлексия және бағалау:

Нені білдім, нені үйрендім?

- Не түсініксіз?

- Немен жұмыс істеу қажет?

-Келесі практикалық жұмыста мен қандай қабілеттерімді жетілдіруім қажет?

-Тағы қандай көңілді және тартымды жұмыс істегініз келеді?

Мұғалімнің кері байланысы.Мұғалімнің ескертулері мен тілектері.

5. Жұмыс орның  жинастыру.

Топтың жұмысын талдау

Тақтаға жапыстыру арқылы стикер (жапсырма) қағазы көмегімен  оқушылар кері байланыс жасайды.

Өзін-өзі бағалау және өзара бағалау.

стикерлер