Жыл басына таласқан хайуанаттар

(Ертегі)

Қыс ақ тонын тастады,
Табиғат та түледі.
Қайта соға бастады,
Жер-Ананың жүрегі.

Жарды міне, бүр шыбық,
Көк те қаулап бой алды.
Қалғып кеткен тіршілік,
Қысқы ұйқыдан оянды.

Түрілді аспан түндігі,
Барша дүние мәз мүлде.
Күн мен Түннің кіндігі,
Теңеледі аз күнде.

Жетті жылы леппенен,
Жақсылықтың дерегі.
Жаңалықты ап көптеген,
Жыл жақындап келеді.

Тіршіліктің сыйы – құт,
Жақсылыққа бәрі асық.
Хайуанаттар жиылып,
Жатты өзара таласып.

Тұрса жылдың басында,
Бола қоймас бұл айып.
Қайсысы екен расында,
Жыл басына лайық?

Жылқы айтады: «Мен деген,
Жарысамын желменен.
Қосылғанда бәйгеге,
Топтың алдын бермегем.

Жеткен Ұрым, Қырымнан,
Күш-көлікпін бұрыннан.
Қыл аяғы адамдар,
Арқан ескен қылымнан.
Мен боламын Жыл басы!».

Түйе айтады: «Бос мұның,
Маған жетпес ешкімің.
Мен болмасам алысқа,
Апарады көшті кім?

«Алып кеме шөлдегі»,
Деп атайды ел мені.
Қане, айтыңдар, кімде бар,
Күш пен төзім мендегі?

Демеймін мен: «Күтімге ал»,
Мені үлгі тұтыңдар!
Шудам – жылы жамылғы,
Шипа болар сүтім – бал.
Мен боламын Жыл басы!».

Сиыр айтты: «Ерекпін,
Мен де адамға керекпін.
Мақтап, баптап жұрт дәйім,
Менен алар құрт-майын.

Бұлақ болып ағылар,
Айран-сүтім тағы бар.
Адамдарға пайдалы,
Бар ма мендей жануар?
Мен боламын Жыл басы!».

Қой айтады: «Қараңдар!
Маған жақын адамдар.
Жабағымды алады,
Киіз үйін жабады.

«Момыным», – деп сүйеді,
Менен киім киеді.
Әрбіріне шаруаның,
Менің пайдам тиеді.
Мен боламын Жыл басы!».

Ит айтады: «Менің де,
Айтарым бар тегінде.
Сонау ескі заманнан,
Адал доспын адамға.

Ақылым бар алымды,
Айлам да бар шалымды.
Мен болмасам ұры алып,
Кетер еді бәріңді.
Мен боламын Жыл басы!».

Тауық айтты: «Қойыңдар,
Жыл басынан ойым бар.
Менсіз уақыт тоқтайды,
Таң атып, күн батпайды.

Таң бозарып атқанда,
Ел ұйқыда жатқанда.
Шырқап әсем әнімді,
Оятамын бәріңді.
Мен боламын Жыл басы!».

Барыс айтты айбатты,
«Менен кім бар қайратты?
Қарсы келген дұшпанды,
Қаһарыммен жайраттым.

Бойын күші кернеген,
Жатқа жолын бермеген.
Осы орман мен тау-тастың,
Қожасымын мен деген.
Мен боламын Жыл басы!».

Доңыз шықты қорсылдап,
Ол да өзін зорсынбақ.
Менің де емес күшім кем,
Қаймығады тісімнен.

Бірақ, тимен ешкімге,
Көрсетпеймін сес мүлде.
Дұшпан оңым-солым да,
Тұрамасын тек жолымда.
Мен боламын Жыл басы!».

Мешін айтты: «Тыңдаңдар!
Жылға лайық тұлғам бар.
Және де бар ақылым,
Адам менің жақыным.

Сәл күлкілі түр-өңім,
Оны өзім де білемін.
Айналама үнемі,
Көңіл сыйлап жүремін.
Мен боламын Жыл басы!».

Қоян айтты: «Жүйрікпін,
Қауіп төнсе құйғыттым.
Сужүрек деп күле бер,
Ақылдымын, біледі ел!

Егеспеймін ешкіммен,
Тез көбейіп өстім мен.
Әрбір жылдан сый күттім,
Қалауым – тек бейбіт күн.
Мен боламын Жыл басы!».

Жылан шықты ысқырып,
Жан-жағына күш қылып.
«Жолдан ары тұрыңдар,
Менен күшті кімің бар?

Ашумды білді ме,
Тісімде уым тұр, міне!
Шақсам тышқан түгілі,
Құлатамын пілді де.
Мен боламын Жыл басы!».

Ұлу келді жылыстап,
«Тыңдаңыздар дұрыстап.
Мекенім бар теңізде,
Құрлықтан да мені ізде!

Өз жолымды білемін,
Түзу менің тілегім.
«Үйшігімді» арқалап,
Көшіп-қонып жүремін.
Мен боламын Жыл басы!

Түн мен таңның арасы,
Мүлгіп орман көз ілді.
Ал, аңдардың таласы,
Тым ұзаққа созылды.

Таңғы шықтан тоңды алап,
Күншығыс жақ бозарды.
Келді-дағы жорғалап,
Тышқан былай сөз алды:

– Бүйте берсек, бұзылар,
Бірлігіміз жарасты.
Әр нәрсенің ізі бар,
Доғарайық таласты.

Түргенде таң түндігін,
Төккен шақта бұлбұл үн.
Сол болады Жыл басы,
Көрсе Күнді кім бұрын.

Деді, – Тышқан қуланып,
Аңдар оны құптады.
...Бәрі Күнді тұр бағып,
Жыл басына шыққалы.

Түйе қамсыз, бойы бар,
Көремін деп Жылды алғаш.
Тышқанның да ойы бар,
Жылдан ол да құр қалмас...

Құшағына сыр түйіп,
Түн пердесі сөгілді.
Көкжиектен қылтиып,
Күн құлағы көрінді.

Тышқан көріп, қарсы алды,
Шыққан күнді алдымен.
Алақайлап жар салды,
Жаңғырықты таңғы дем.

«Міне, маған қонды бақ,
Жыл басына Иемін».
...Отыр еді ол бірақ,
Өркешінде Түйенің.

Алғаш көрген жарықты,
Қулығы оның анық-ты...
Ал, аңғалдау Түйеміз,
Жылға ілінбей қалыпты.

---