Оянса екен балташы

(аударма)

(фрагменттер)
IV
Егер де сен,
Солтүстік Америка,
шыға қалсаң қару-жарақ асынып,
жанарыңнан зұлымдық от шашылып
қамау үшін қарапайым жандарды
өмір кешкен ашынып,
тұншықтыру үшін ән мен жырларды
сүйіп айтар кіл жарлы –
біз өрт болып жанамыз,
жылан болып шағамыз,
лапылдаймыз жалын болып сөнбейтін,
жырындылар кісімсіген өр кейпің,
мұхиттардың толқыны боп тасамыз,
ыза менен кектің аузын ашамыз.
Байғұс солдат!
Аяғынды басып көр тек
тіпті сонау Франция жеріне
жүзіміне жетсем-ау деп деміге –
онда да біз жетеміз,
қан тілеген арманынды солай быт-шыт етеміз!
Көрсетеміз ертіп шығып француздың бар қызын
саған дейін шаппақ болған
басқыншының қанды ізін.
Тағы айтамын:
солдат, сен
Испания шыңдарынан тіпті дәмең болмасын:
ондағы әр тас - жүрегіңе қадалатын қорғасын!
Ыза буған партизандар көрсе егер
талқаныңды шығарады онда шын.
Элладағы аяқ бассаң болғаны –
сөз жоқ, оның сен қорқаудан
әр ұясын қорғары.
Ойлап жүрме
Токопилье өзеніне жетуді
(сенен бұрын құрып кеткен
солдаттарды ет үлгі)
оның әрбір балығы да семсер ғой,
шайнап қояр сенің майлы етіңді!
Араукана кеншілері қайла алып
жер астынан жебелерді суырып
жібереді апшыңды да қуырып!
Үміттенбе балықшының естимін деп мұңды әнін,
мейірім мен жанашырлық болмайды ешбір -
бұл мәлім.
Көресің сен
жанарыңда кек-ызадан от жанып,
Бес қаруын оқталып
сені көздеп тұрғанын.
Никарагуа жеріне
көзің салма,
кез боласың Сангиноның кегіне,
ол әлі де орманында ұйқтап жатыр мәңгілік,
көзі менен қасы орнында -
қан жібіп
үлгермеген
жазылмастай жара бар,
сен сияқты жауыздарға
жем болды ғой даналар.
Мұны адамзат кешірмейді.
Мастанба
аз күн ғана жеңісіңе!
Сендейлерді кешірмейді
Жер, ауа да, аспан да.
Құз-жарына Перудің
келіп жүрме желігіп:
семсерлерін қылшылдатып
күтіп отыр сені жұрт.
Олар менің ер бабамның тұқымы,
ешбір жаудан кек қайтармай
көрген емес жеңіліп.
Ойлама сен
Мексикаға оқ атам деп жылғадан,
Сапатаның семсері әлі сынбаған
жүрегінен түйрейтіндей Техасты
сақтаулы тұр қында аман.
Куба барсаң, тер төгілген даладан,
жанарлардан дір етесің
сені атқылап қараған.
Есітесің: «Өлтіру не өлу» деген бір үнді,
сонда сенің көрер ме едім түріңді.
Римде де көлбеңдеме ұзаққа –
әскеріңді жағасында ұстасаң да жүз апта,
батыл жүрек балықшылар бәрібір
алады сені тұзаққа.
Болгария көпіріне қол салма,
небір мықты болсаң да,
Румынның өзендері өткел бермей қояды,
ызаланып бармағыңды сорсаң да.
Солай сені
айтардай қып жұрт аңыз
қайнап жатқан қанымызбен құртамыз.
Жер иесін жер қаптырып
қайла менен мылтық алған далада
шаруаға өктемсініп қарама –
құртып сені жібереді бір демде,
Жер бетінен табылмайды мүрдең де.
Қытайдағы десантыңды
ойлап енді теңселме,
жалдамалы Чан Кай-шидің
бандасына сенсең де
қара ормандар қарсы алады
жанар тау боп атылып,
жібереді сосын сені
қара жерге батырып.
Соғыстарда қорғанды Адам
қалқандар мен қылыштан,
талай-талай қоршау болған сым ұшқан.
Бірақ-бірақ бұл күнде
ол қоршаулар жер бетінен ығысқан.
Бұл заманның қоршаулары -
берігірек құрыштан.
Ол қоршаулар –
адамдардың азабы мен терлері;
не заманғы қасіреті халықтардың жердегі,
жас өмірдің бұталары бүр атқан,
қайғы тұнған кең даланың
таулары мен белдері.
Ол қоршаулар талай ғасыр соғылған
қайғы менен мұңдардан,
өткелдер мен сындардан;
металл күйген оттарда,
жүр үйлерде тістенумен
жиын құрған топтарда.
Иә, иә, ол қоршаулар
дәл осылай шыңдалған.
Бұл қоршаулар бар әлемді қоршаған.
көрінбеуі мүмкін бірден ол саған.
Көре қалсаң сескенесің
зәрең ұшып күшінен.
Қорқытады ол сені,
өйткені олар - адамдар,
ал адамдар - алынбайтын қамалдар.
Адам деген ән салуға,
күресуге жаралған,
жүздерінде
қатыгездік, күлкі бар;
нәзік нұр мен ыза-кектің бұлты бар.
Қасірет бар, сенім де бар, бар арман,
Тундра мен тайгадағы
әйелдер мен ерлерді,
Еділдегі ер жігіттер ажалды да жеңген-ді;
Сталинград майданының ұлдарын,
Украин ерлерінің
көрсең жауын қырғанын –
мұның бәрі бұл заманғы қоршаулар.
Қызыл қан мен граниттен кұйылған,
тек ерлікке, әнге, үмітке сыйынған.
Оларға қол созсаңдар,
кетесіңдер күл боп ұшып қиырдан.
Көлгірсіген күлкілерің сап болып,
өзің туған топырағың жат болып,
жұртқа қазған көрің саған бұйырған.
Жауынгерлер шығады сенің алдыңнан
ерлігімен бар әлемді таң қылған,
медальдарын оқ қылып,
қанішердің балық басын доп қылып,
қуанышқа толтырады
бетін мынау кең жердің,
сонда талай жараларды
шуағымен емдер Күн.
Сосын сұсты атомдардың астында
қалады асқақ қалаларың сендердің!
V
Мейлі бұлай ешқашанда болмасын,
оқ боп ешбір атылмасын қорғасын!
Ормандағы балташылар
қайтадан бір оянсын,
сонда мынау қанішерлер
жорықтарын қояр шын...
Баяғыша
Линкольн келсе екен,
балтасын ап - бұрынғы жан жолдасын.
Бұрынғыша орман кесіп болғасын
шаруамен бір дастарқан басында
сыр шертісіп көпшілікті қорғасын.
Сүйтіп қайта тыныш заман орнасын.
Иә, Авраам Линкольн тағы да
келсе мынау қара орманның маңына,
көрер еді өмірге шын үңіліп,
қарар еді шаруаның қамына.
(Кірер еді аптекаға жолдағы,
онда, сөз жоқ, тыныш заман орнары).
Қарапайым халықпенен ылғи да
пікірлесіп жүрер еді ол-дағы.
Оянса екен ұйқыдағы балташы,
оянса екен Америка орманы.
Иә, Авраам қайта келсе өмірге
Америка төрінде
ерер еді мына жұрттың бәрі де
әділет пен шындық деген өр үнге.
Балтасын ап шығар еді ол тістеніп,
халқына бір күш беріп:
байға қарсы негрлерді құл еткен,
өсектерге тесіп өткен жүректен
сатқындыққа, сайқалдыққа - бәріне
қарсы түрар одан артық кім өткен!
Қара жігіт ақ құрбымен бір басып,
күлімдесіп қатар жүріп сырласып,
өзгелердің қанын шашып ойнаған
сатқындарды талқан қылмай қоймаған,
сонда екеуі ән салып
арман болған Жеңіс таңын қарсы алып,
жүрер еді еркіндік пен бақыттың
ләззатына тамсанып!
Оянса екен ормандағы балташы.
VI
Мен тілеймін:
бейбітшілік еркіндік –
жұлдыз құшқан іңірге,
үміт, толы ертеңдерге, бүгінге,
өткел бермес езендерге өршіген
асқақтық бар түрінде,
мені арманға жетелеген жырыма,
(о, жүрегім, жырым барда түңілме),
ұйқысынан жаңа оянған қалаға,
ақ бидайға тербетілген далада,
жүректерге жол табатын кітапқа,
терін төккен жұмысшыдай ағаға,
бақыт үшін құрбан болған ерлерге,
адалдыққа бар жанымен сенгенге,
почташыға қақпасына әр үйдің
қуанышын бірге әкелер күлгенде,
жараланған жүректерге, үмітке,
ел, жері үшін қару алған жігітке,
бүршік атқан гүлдерге, ессіз ғашыққа,
жапырақты тасалаған түндерде,
әлемдегі тіршіліктің бәріне,
қара жерде аяқ басып жүргенге;
мен сендермен қоштасамын қия алмай
сосын мынау Отаныма
ең бір тәтті қиялдай,
қайта оралам сағынышпен, аңсаумен
басқа жерге сыя алмай.
Қайта оралам шыдам таппай сағынып,
Отан, сенде бар арман мен бар үміт.
Өр толқынға қараймын да сергимін
келген кезде жабығып.
Мен ақынмын.
Бар болғаны ақынмын.
Сүйем бәрін, барлығына жақынмын.
Мен ел кезіп, әлем шарлап жүргенмен,
өз елімде қасірет пен жатыр мұң:
азаматтар абақтыда сарылып,
қара халық қанды желек жамылып,
қанқұйлылар үстемдігін құруда,
жүрген жері - тағылық.
Мен осынау қатыгездеу даламды
сондай сүйем жүрегіммен, жаныммен,
егер ажал келер болса сан рет
өлігімді сүйсе туған бал леп -
өлер едім осы туған жерімде,
жер бетінде бұдан қымбат топырақ жоқ тегінде.
Мына менде күш болса
бұл өмірге тағы қайта келетін,
бір туғызар табиғаттың қатал заңын жеңетін -
мынау туған жерім үшін, ел үшін
бір тойлауға өктемдерден тартып алған Жеңісін
бірнеше рет қайта туып
келер едім өмірге.
Дауыл құшқан көк айдынның төрінде
дауылпаздай жырларыммен шырқау үшін көгінде,
Ағайындар, қайғырмаңдар мен жайлы -
одан-дағы ойланайық әлем менен Жер жайлы,
ойланайық, жұдырықты жұмсайық,
онсыз бақыт келмейтіні елге әйгі.
Мен қаламаймын
қан жұтқанын ән-жырды,
жап-жас қыршын тағдырды;
мен тілеймін
қарапайым кеншіменен, қыздармен,
матроспен, шалтты әуенді ізгі әнмен
туған жерде қуанышпен бір басып
жалтақтамай ашық-жарқын сырласып,
шарап ішіп, киноларға бір барып,
еңсемізді басқан талай мұң қалып
жүрсек деймін.
Менде жалғыз осы үміт.
Көк шалғыңда қан ақпасын жосылып.
Келдім мынау туған жерге ән салуға, жырлауға,
ән шырқашы сен де маған қосылып!

ПАБЛО НЕРУДА

---