Омар Хайям рубаяттары

Әй ессіз байлығыңды шаш, жұмса,
Ұрылар сөз байласып аштырса,
Саудыраған сүйегің жатар қабірде,
Қазына болмассың көріңнен қайта суырса.
…
Пәниді теңедім шахмат тақтасына,
Әрі итеріп, бері жыққан қарамай ақ қарасына.
Біз бір жүрген пешкіміз көптің бірі,
Өлген соң тыға салар қараңғы көр астына.
...
Сен массың шаттан Хайям,
Сен жеңдің шаттан Хайям.
Түпсіз тұңғыйық жұтпай тұрғанда,
Тірлігіңе мүсе тұт татқан Хайям.
…
Өмірдің соңғы сыйы махаббат,
Жүрекке соққы болып қадалар.
Соңғы демім қалғанда ерніңнен сүйдір,
Ыстық деміңнің отына күйдір.
…
Жұлдызды түні қорқыныш билеп бойыңды,
Түпсіз терең тұңғыйыққа батарсың.
Жұлдыздар сансыз өткенде ағып қасыңнан,
Мәңгілікке, басың айналып жатарсың.
…
Өмірме? Базар… досыңды іздеме
Өмірме? Базар... ақсасаң дәрі іздеме.
Өзің өзгерме, жұртқа күлімде,
Бірақ көлгірсу жұрттан іздеме.

…
Досым азайды! Күн сайын саған,
Оттың ұшқынын өшіріп бағам,
Қолымды қыссаң әрдайым ойлан,
Сілтесемба деп, -қолыңды маған.
…
Өзімнен сұраймын, нені меңгердім, өстім,
Алдымда не тұр… жанталас, тулаума? еш тым.
Күлге айналсам… адамдар айтар,
Өрттің жалыны жанды да өшті.
…
Шақырып әтеш таңғы салқында,
Жалт еткен жұлдыз, ақты қарқындап.
Өткен өміріңдей зымырап түнде,
Сезбей ақ қалдың жаның алқымда.
…
Тамшы қоштасты теңізбен көз жасын төгіп,
Теңіз тұрды күліп, сыртынан көріп.
Көкке самғада, қайтадан құла,
Бәрі бір толқындарыма кетерсің шөгіп.
…
Біріншіден маған сұрамай берді өмірді,
Артынан басталды арпалыс кернеп көңілді.
Енді кет, -дейді, иә келісемін,
Бірақ, байланыс қайда, мағынасы неден көрінді.
…
Қақпандар, шұңқырлар жолыма менің,
Жаратқан қойды да жүр алға, -деді.
Бәрін көріп тұрып жалғыз қалдырды,
Бас тартты құтқармай, қалдырмай сенім.
…
Өміріңді толтырып қызық кезіңе,
Жүрегіңді толтырып тәтті сезімге.
Жаратқан талап етеді... толған кесеңді,
Еңкейтсеңде төкпе, өмірден безінбе…
…
Шарт емес сұлу болып туу деген,
Сұлулық келер саған білу менен.
Жаныңның сұлулығына сөз жетпейді,
Тең келмес оған сыртқы сұлу денең.
…
Тебілген допта айта алмас не -иә, не -жоқ деп,
Ұшарда кетер алысқа көктеп.
Бізден сұрамас сұрқия тағдыр да,
Тепкен өзі шешер кім қайда кетпек.
…
Сен күнаһар, адастың Хайям?
Көз жасың төкпе аспанға Хайям.
Шындыққа тіке қарап, ажал тос жасқанба,
О жакта түпсіз, не - аяныш асқанға.
…
Кеше, патша сарайының басында қарға,
Отыр, тырнағында бас сүйек бар, да.
Қайда кернейшілер, -деп қарқылдап қояр,
Даңқын асырыңдар, мақтаңдар алға!…
…
Өлімнен қорықпаң, өмірден қорқың,
Кездейсоқ берген өмірде сор тым.
Қажетпе? күрессіз бере салармын,
Алдымда қазылған беймәлім ор - тым.
…
Аруақтардың құпиясына бойлата алған ой-сана,
Жүрегімен сезіне алар кім алдында тұрсада.
Ол асыл тас баға жетпес, өзі сүңгуір, ол теңіз,
Осы сөздің даналығына ой жүгіртіп білсеңіз.
…
Тұрлаусыз мынау өмірде жақсылық, жамандық өтер,
Тұрлаусыз мынау өмірде қуаныш, қайғыда бітер.
Өміріміз біздің осындай, күресу немесе бүгілу,
Тек қана өзіңе қатысты, болмасын түңілу.
…
Бай болып кәбап жесеңде бәрі өтер,
Таң атпай шарап ішсеңде бәрі өтер.
Диуана қатқан нанын суға езіп,
Үйсіз, күйсіз жүрседе бәрі өтер.
…
Бәрі сатылады, бәрін сатады,
Ал, өмір бізге сыртымыздан күліп жатады.
Көріп тұрып соны, қарсымыз таң қаламыз,
Бірақ өзімізде сатамыз, сатыла аламыз.
…
Тамшы айтты, -біз мүсәпірміз, біз теңбіз,
Алыс елдің жағасын көре алмас кембіз.
Осы тамшы теңізге қосылдыда,
Айқайлады, -біз терең, біз кеңбіз…
…
Жахан денесінің жаны білсең болары ол ақиқат,
Жан сезімің Дүние жанын толтыруы ақиқат.
Бөлшегі ол табиғаттың біле білсең!
Жазмышты бұзып-жарып өтері оның ақиқат.
…
Туған жердің топырағынан байланысты үзсең сен,
Не екеніңді білген жақсы, қайда барып түссең сен.
Жоғалтқаның өн-бойыңа жаратқанның еккенін,
Мешітке де барар жолды ұмытарсың білсең сен.
…
Асыл адам батыл келер, әрі таза білсеңіз,
Даналардың тәжірибесін еске алып жүрсеңіз.
Жер ананың топырағына қандай тылсым тартады,
Асылдықтың құдыреті ол ойға салып көрсеңіз.
…
Артықтығыңды өзгеден сезе білсең. -еркексің,
Істеріңе істеген сене білсең -еркексің.
Сүрінгенде мұқатсаң саған деген құрмет жоқ,
Бақытсызға мейрімді бола білсең – еркексің.
…
Қалауым кесел құртын жойсам деймін,
Қалауым жұртан жырақ тайсам деймін.
Сұмдықты болып жатқан көрмеу үшін,
Тағдырдың тауқыметін шайсам деймін.
…
Таңға дейін барсыңба, әлде жоқсыңба,
Жақсылықтың дәнін сепсең көпсінбе.
Сұм жалғанда қорғай білің достықты,
Әр бір сәтті қадірлейтін дос мықты.
…
Асыл жандар жақсы көрер бір - бірін,
Басқалардың қайғысы мен тірлігін,
Ортақ көріп, қол созуға дайын бол,
Қызғанбасаң өрге басар бірлігің.
…
Жүрегіңмен сезе білу, ұға білу қажет ақ,
Бұл пәнидің қызығынан баз кеше білу қажет ақ.
Жаратқанды біліп сезу қасиетін бермесе,
Жаратқанның ұлылығын сезе алмассың ендеше.
…
Көздерің жұм жүрек көзше жарқырар,
Дүние өзгеріп, айналаңда жарқырар.
Нәпсеңді тый арыл артық қызықтан,
Нәтижесін көп күттірмей дүние өзгеше жарқырар.
…
Жаратқанның саған ғана бергенімен байсың сен,
Жүрегіңді жаралама, қыйындықа төзуді қаламайсың сен.
Назаланба жаныңа басқа ауыр жүк ала алмайсын сен.
Бәрін тастап кетерсіңде, қайта келе алмайсың сен.
…
Үстімізден біздердің билік етуге келсең сен,
Жамандыққа бармада ақылға кел сенсең сен.
Кеше еш кім емес ең, ертең еш кім болмассың,
Бүгін өмір сүруді білуден ары аса алмассың.
…
Өзгенің айтқанымен қудалаудан аулақ бол,
Адамдар арасында шыдамды, мейрімді бол.
Өзімнің еркімнен тыс жамандық жасадым десең,
Еш жан сенбес ондай ақталуыңа сенің сол.
…
Сұрқияны құпияңа жолатпа,
Ақымақты құпияңа жолатпа.
Адамдар арасынан өзіңе көз салда,
Үмітпен үнсіз құпияңа жолатпа.
…
Күндіз түні құдайды іздеп жортасың,
Өзіңнен тыс құдайды іздеп жортасың.
Жаратқан айтады әр түрлі сөзіңмен,
Мені іздесең табарсың өзіңнен.
..
Азғананға мүсе тұтда түзу өмір сүрсеңші,
Еркін өмір, бостандықтың қадірін сен білсеңші.
Жан адамды күндемей жүр кім байырақ болсада,
Сененде өткен жарлылар көп бұл өмірде сенсеңші.

…
Еш біреуге әуре болма бір нәрсені ұқтырып,
Тыңдағысы келмегендер тыңдамайды ешқашан,
Түсінгісі келмегендер түсінбейді ешқашан.
Өзіңізге сенген жандар қажет етпес артық сөз,
Түсінгендер артық сөзді қажет етпес ешқашан.
…
Жоқтан бар ғып жер мен күнді тіршілікті жараттың,
Хан мен, қара, маскүнем, естіне құзырыңа қараттың,
Барлық жанды бірдей қылып өмір нұрын септіңде,
Шындығыңа бас игізіп күллі әлемге тараттың,
…
Күндіз-түні күнә арқалап мынау жалған дүниеде,
Күндіз-түні аяушылық күтіп жалған дүниеде.
Адамдардан үмітім жоқ жалғыз ғана қыларым,
Пендеңді кеш - күндіз-түні жаратқаннан сұрарым.
…
Жаратқанның құдыретіне көз жеткізіп тұралсаң,
Күйкі тірлік құрсауынан жолын тауып шыға алсаң.
Ей жасаған мейріміңді төк, көз қырыңды салғайсың,
Бахытым деп білер еді қамқорыңа алғайсың.
…
Мен сенен қашып едім, кешірде қабылда,
Қайырымдылық жасада қамқорлығыңа қабылда.
Маңдайға сызып берген жолыңнан тайдырмассың,
Сыздыңба?! Сол жолмен алға баста табылған.
…
Өткен күннің масқарасы қиналтпайды мені,
Күнәға талай батқаным ұялтпайды мені.
Мейірім төксе аллам қорықпаспын күна арқалаудан,
Қыл көпір масқарасы қорқытады тегі.

…
Аймен күнге теңер едім сыйынғанды өзіңе,
Ғұмыр бойы құлдық етем дәлел болсын сөзіме.
Сәтсіздіктен қорғадағы, бақыт бізге сыйлашы,
Дүниедегі бар тіршілікті жамандыққа қыймашы.
…
Бар қаңғыбас, дімкәспенен кедейлерді білесің,
Бар лажсыз қайғыменен қанжұтқандарды білесің.
Ал, шақырсам ауырудан ыңырсуды есітіп,
Үнсіз қалсам сақаулардың сөйлегенін білерсің.
…
Сен кім едің тірілерге сұлулықты сыйлаған,
Әлде жүрек ауыруын, әлде қайғы сыйлаған.
Бізге қуаныш бермесеңде алғысымызды айтамыз,
Сен жүз есе сақисыңғой қайғыменен қыйнаған.
…
Егер сүйсең айрылысқанға қайыл бол,
Азаппенен ұйқысыз өтуге дайын бол.
Жүрек қысса жауқазынның бүріндей,
Жанды қыйып қанмен жууға дайын бол.
…
Оян қане бүгінгі түн махаббаттың қупиясына арналган,
Бүгінгі түн ғашығыңды аймалауға арналған.
Есік біткен жабылады түнге қарай сыртынан,
Махаббаттың есігі ғана ашылуға арналған.
…
Ғашықтықтан өзіңе азап отын жақтым мен,
Күні-түні қайғының азабында тарттым мен.
Қан жылайды жүрегім жаным жатыр жаралы,
Дәрменсіздік бой алып көз жасымды таттым мен.
…
Күнам менің сенімімді жоғалтып,
Әулиені ұятынан тындырар.
Осы жүктің ауырлығы тым артық,
Маhшар күні таразыны сындырар.
…
Үмітім жоқ дұрыстығына жолымның,
Қателіктен жүрегімде құтқармас.
Ұйқы орнына шарап ішсем толы мұң,
Мәңгі ұйқы еш бір жанды құтқармас.
…
Адамзатты ең алғашқы байланысатын жібідағы үзілді,
Кімге сеніп, кіммен дос боп, сүйерсің кімді -түзілді.
Адамшылық жойылғанба, бәріненде безген жөн.
Сырыңды ашпа құр босына мейлің көнбе, мейлің көн.
…
Тасқа ұқсап қатты болсам егеп-егеп жоқ қылар,
Балауыздай жұмсақ болсам ерітіп ақ жоқ қылар.
Ал, майыссам тартып қалып адырнадай садақтың,
Түзелсем ақ жебе қылып жауға қарай атқылар.
…
Жалғыздықтың достарымнан жақсы екенін түсіндім,
Жақсы, жаман адамдардың көрмеу үшін пішінін.
Жан дүниемді танып алып, өн бойымнан өзімнің,
Арашашы болар едім ар сотына кісінің.
…
Жер бетінде бастысына аудармаймыз көңілді,
Таң алдында күндізгі асты, ойламаймыз өмірді,
Бір ғажайып күтемізде көк аспанға көз салып,
Жер бетінен дәметпейміз отырамыз таң қалып.
…
Уәдемде бере алмаймын саған, шарап ішпеуге,
Ешкім дағы кедергі емес маған, шарап ішпеуге.
Тыйым болар екі жүзді адамдарға, тек балам!
Даналардың күналарын мойыныма мен алам.
…
Жүрегіңе ұяласа махаббат,
Арманыңа ерттеп мініп апарад.
Жүрегіңнен таба алмаса ол орын,
Жүрек соқпай қасірет уын татар ақ.
…
Уәде беріп бұл жалғанда тағы содан бас тарттым,
Уәденің жан айқайы біле білсең асқақ тым.
Кеше ғана уәде үшін мен кесені сындырсам,
Ал, мен бүгін кесе үшін сол тыйымды тастаппын.
…
Бір бұрышты тапталып ұшып жатқан қалмай түр,
Жыртық көйлек үстінде жылап жатыр раушан гүл,
Қандай кәззап жұлды екен қалдырмады бірде бүр.
Мақтанды жел менмін, -деп «мен мықтымын соны біл»
…
Көзден ақан су емес ғой көзжастығы белгілі,
Қайғы үшін шыдамда керектігі белгілі.
Ұзақ өмір сүру үшін зардап шексең мөлшермен,
Не болмаса өмір сүрсең қысқа ғана өлшеммен.
…
Ертең Қожа бәріне жауап бересің,
Алла алдына күнәхар боп келерсің.
Белден батқан егер күнаң болмаса,
Қорлық көрмей қылкөпірден енерсің.
…
Сұрағыңды қысқа сабақ қолдайды:
Жаратқанның мекен жайы болмайды.
Бол сөздерде мән мағына бар ұгар,
Түсінбесең өз жаныңа үңілде,
Іздеп қара жаратқанға қайдан тұрақ табылар.
…
Махаббаттың жолында қамшылама атыңды,
Әлің бітіп құларсың түсіне алмай затыңды.
Махаббаттың отына күйгендерге мін тақпа,
Бөтен жанның жалынын сезе алмассың татымды.
…
Дүниенің қызығы ол, бал секілді тоймайсың,
Қаның тасып бірде ыссы, бірде діріл қоймайсың.
Ал, зұлымдар жоқ жұқаның бауырынан кебаб жеп,
Қалай өзін жиренішті қылатынын ойлайсың.
…
Көк аспанның дөңгелегі білігіндей диірменнің,
Ескірмейді тасы дағы қарап тұрсаң иіргенін.
Уақыт шіркін көмейіне қанша астықты салсада,
Жалмауызша жалмап жатыр көре алмассың түйілгенін
…
Жүрегің ғашығым деп соға алмаса,
Махаббатсыз өмірің құр далбаса.
Ондайларды ойлай бер тірі өлік деп,
Махаббат дүниесіне ене алмаса.
…
Қызғаныш сезіміне бой алдырма жаныңа қысымшылық әкеледі,
Басқа жанды кемсітсең өмір саған, жаныңа тұтқын сезім әпереді.
Іс түскенде басына жақыныңның, қол үшін бер шығуға қыйындықтан,
Жақсылығың алдыңнан шығар анық ол жаныңнан табылар сені ұқан.
…
Жамандықба жасағаным жақсылық деп ойлаған,
Жақсылықба жасағаным жамандыққа айналған.
Білмей келем не керегін жаныма, о жаратқан
Тілейтінім жақсылыққа толы болсын от басыммен айналам.

…
Саған деген құмарлықтан душар болдым қайғыға,
Күндіз-түні сол қайғыдан бақытсызбын айыбына.
Сол құсадан жан қыйналып қан жылайды жүрегім,
Көз жасымды төктімдағы әлсіз қалдым білемін.
…
Жүрегің ғашығым деп соға алмаса,
Махаббатсыз өмірің құр далбаса.
Ондайларды ойлай бер тірі өлік деп,
Махаббат дүниесіне ене алмаса.
…
Қызғаныш сезіміне бой алдырма жаныңа қысымшылық әкеледі,
Басқа жанды кемсітсең өмір саған, жаныңа тұтқын сезім әпереді.
Іс түскенде басына жақыныңның, қол үшін бер шығуға қыйындықтан,
Жақсылығың алдыңнан шығар анық ол жаныңнан табылар сені ұқан.
…
Жамандықба жасағаным жақсылық деп ойлаған,
Жақсылықба жасағаным жамандыққа айналған.
Білмей келем не керегін жаныма, о жаратқан!
Тілейтінім жақсылыққа толы болсын от басыммен айналам.
…
Саған деген құмарлықтан душар болдым қайғыға,
Күндіз-түні сол қайғыдан бақытсызбын айыбына.
Сол құсадан жан қыйналып қан жылайды жүрегім,
Көз жасымды төктімдағы әлсіз қалдым білемін.
…
Ер жігітше айтар сөздің мән-мағанасын баянда,
Өз сөзіңнің қожасы боп мән-мағанасын баянда.
Бекер саған қос құлақпен жалғыз тілді бермеген,
Екі рет тыңдап тоқ етерін жалғыз рет баянда.
…
Өзіңменен айрылысарда табылмаса емші егер,
Отқа оранып жанып кетем өмірімді кел шегер.
Өзіңменен кездескенде бұл пәнимен қоштасам,
Қызық емес маған жарық күндіз өлім келсе егер.
…
Қыйындықты көп көргендер биіктерге шыға алар,
Бір пұт тұзды тауса білген бал қадірін ұға алар.
Көздің жасын көл қылғандар шынайы ғып күле алар,
Өлім дәмін татқан жандар шындап өмір сүре алар.
…
Кейбіреулер раушан гүлдің сезе алмаса талшығын,
Ал, біреулер тау шөбінен ала білер бал шырын.
Кейбіреулер болмашыны мәңгі бақи ұмытпас,
Біреу үшін жан қыйсаңда ұға білмес бар шыным.
…
Жаны төмен адамдар,
Тұмсығын созар биікке.
Қайдан ұқсын надандар,
Кеткен соң сіңіп сүйекке.
…
Сұлу болу сұлу болып туу емес білсеңіз,
Сұлулықты үйрену қыйын емес көрсеңіз.
Жаны әсем адамдарға қалай жаның сүйсінбес,
Сырты сұлу жандар оған тең келмейді сенсеңіз.
…
Кісіге етпе жамандық қайта соғар өзіңе,
Құдығыңа түкірме су ішерсің көзінен.
Төмен жанды кемсітпе не боларын білмессің,
Іс түскенде басыңа зар боларсың сөзіне.
…
Сатқындық қылма досыңа одан өткен жоқ қайғы,
Сүйіктіңді жоғалтпа қайта айналып соқпайды.
Өзіңді өзің алдама уақыты келсе ұғарсың,
Сол өтірік басыңа ораларын боп қайғы.
…
Құлқыныңның құлы болу маңдайыңа жазғанба,
Өміріңнің қожасы бол тағдырыңа алданба.
Бұл өмірде қу құлқынды тойдыра алған адам жоқ,
Дүние түбі жеткізбейді мынау бес күн жалғанда.
…
Аузын бақан көп нәрседен құтқарар,
Көк мылжыңның күні қараң боп қалар.
Кіп кішкентай тіл құдыретін қараңыз,
Талайларды бұл өмірден жоқ қылар.
…
Жаны асылдар жақсы көрер бір-бірін,
Басқа жанның қайғысына ортақ боп,
Өзіңді ұмыт үндеме,
Егер келсе құрметке бөленгің,
Өзгелерді күндеме.
…
Батылдықпен қорқыныш, асылдықпен азғындық,
Өн бойыңа берілген әуел бастан ол қылық.
Алла берген сол қылық жаман болсын не жақсы,
Өле-өлгенше бойыңда өзгерместен қалмақшы.
…
Күндеме күшті менен бай болғанды,
Шықан күн батуы хақ бұл жалғанды.
Бір жұтым ауадайын қысқа өмірді,
Пайдалан қарыз үшін, -деп қалғанды.
...
Мағыналы өмір сүру үшін білу керек ғажап зат,
Екі маңызды ережені еске сақта адамзат.
Кез келгенді жегеннен аш жүргенің көп артық,
Кез келгенмен жүргеннен жалғыз жүрген көп артық.
…
Өркөкірек оқымысты есектердің ішінде,
Тырысқайсың көрінуге оқымысты есек пішінде.
Әйтпесе бұл ақымақтар есек емес жандарды,
Кіналайды нұқсан келтірді, -деп үлкенменен кішіңе.
…
Дана болғың келсе егер басқаларға жұмсақ бол,
Даналығың өзгенің ауыртпасын жанын сол.
Тағдыр қаталдығымен күресуде батыл бол,
Көңліне тиме кісінің ауыртпалық болар ол.
…
Мәңгі өмірді бәрібір сатып ала алмасаң,
Күлкілі ғой өмір бойы тырнақтап жинап қармасаң.
Ал, өмірді уақытша саған берген ғой,
Уақытыңды бос өткізбе қалғаны оның далбаса.
…
Жүрегіңнің ыстығын сүймесіңе бергенше,
Жалғыз жүріп өмір сүр одандағы, өлгенше.
Баға жетпес сезімді көрінгенге беріп алданба,
Кездескенде қалауың сүйе алмассың жалғанда
…
Тек бүгінгі күнмен өмір сүретінге,
Ертеңгі күнді шыдамсыз күтетінге.
Қараңғылық күзетшісі айқайлайды:
Ей ақылсыздар,
Екі жақтада сыйақы жоқ білесіңбе.

---