Аяқталмаған ертегі

Өмiр — ертегi емес,

Ертегi — өмiр емес...

Сөйте тұра жер бетiндегi миллиардтаған адамдар мынау өмiрдің ертегiге айналғанын қалайды. Бар өкiнiштiң басы да мiне, осыдан басталады. Өйткенi олар өздерiнiң адасқанын түсiнгенге дейiн ертегiге айналғысы келмей қасарысқан қайырымсыз тiршiлiктен түңiлумен болады. Ал түсiнген кезде... бәрi де кеш...

Елес қуып, ертегi әлемдi аңсап жүрiп өмiрден өткен әрбiр адамның кеудесiнде аяқталмаған бiр-бiр ертегi қалады. Ол өздерiмен бiрге қабiрге түседi... Ақылды адамдардың артықшылығы да сол; ертегi-аңыздағы болмыстан нақты-тiршiлiктегi болмысқа тез көшу керек екендiгiн басқаларға қарағанда ертерек ұғынатындығында болса керек.

Бұл оның жасы қырыққа толғанда, өзгелер үшiн емес, өзi үшiн ашқан жалғыз жаңалығы едi. Ол кейде оңаша қалғанда: “Ойпырай, осы бiр қарапайым ақиқаттың өзiне жету үшiн қаншама жыл өмiр сүруiм қажет болған!..” деп таң қалатын.

Ендi мiне, сары адырдағы алдамшы сағымдай құр елеске ұмтылып алданбайтын, қытымыр қожайындай қысыр қиялға қызметшi боп жалданбайтын өмiр белесiне шығып алып, екi қолын артына қайыра ұстап, арлы-берлi асықпай аяңдап, жайбарақат қыдырыстап жүргендей сезiнедi өзiн.

Қысқасы, түс ауа қызметiнен қайтып келгеннен кейiн ол қолындағы қоңыр түстi портфелiн кiреберiстегi оң жақ бұрышқа қойып, жағасы мен жеңi қырқыла бастаған сұр плащы мен кепкасын шешетiн де, көшеде келе жатқанда кездейсоқ ойына орала кеткен асқақ арман, биiк мақсаттар жайлы ойлары болса, бәтiңкесiмен бiрге босағада қалдырып, шәй қайнатып iшу үшiн ас бөлмеге кiретiн немесе өзiнен сәл кештеу оралатын әйелiн күтiп, балалармен бiрге теледидар көрiп отыратын.

* * *

Кешкiлiк қоңыр тумбаның үстiнде тұрған ақ телефон кенет ұмытқан нәрсесi есiне түскендей баж ете қалды. Ол диванда шалқасынан түсiп газет оқып жатқан болатын. Осы үйде менен басқа да тiрi жан бар шығар деген оймен селт еткен жоқ.

— Ал-ло, — дедi трубканы алған әйелi ерiне үн қатып. — Иә-ә... со кiсiнiң үйi. Рахмет. Аманбыз... Иә, айта берсеңiзшi ендi, кiм керек едi сiзге? Үйде. Мүмкiн болғанда қандай!

Сосын залдың есiгiн ашып, күйеуiнiң газет оқып жатқанын тұңғыш рет көрiп тұрғандай таңдана қарап, сәл кiдірдi де:

— Сенi... бiр әйел телефонға шақырады, — дедi әлденеге түсiнбегендей иығын қиқаң еткiзiп.

Ол аяғына тәпiшкесiн iлiп, телефонның жанына барғанша бiрер минут уақыт өттi.

— Иә-ә, — дедi әдеттегi “аллоны” жақтырмайтын әдетiмен және өзiнiң қазақ екендiгiн бiрден “подчеркивать” етiп.

— Әлеу, әлеу... Бұл — Сағындық па екен?! — ар жақтағы әйелдiң даусы бұдан да өткен қазақы боп шықты. — Менi таныған жоқсың ба?

Бұ кiм болды екен? Ауылдағы жеңгелерiнiң бiрi емес пе...

— Iм-м, иә... — дедi ол күмiлжiп. — Даусыңыз бiр түрлi таныс сияқты...

— Мен... мен — Раушанмын ғой, — дедi әйел мұның бiрден тани қоймағанына сәл абыржып қалғандай үнмен. —Ұмытып қалғансың ба, немене?

“Қай Раушан?.. Баспа жақтағы ма, — дедi ол iшiнен бiр таныс Раушанды есiне алып. Бiрақ оның даусы тас жаратын сияқты едi. — Әлде... басқа жақтағы ма?”

Сөйткенше болған жоқ:

— Алтынбекова Раушанмын ғой, — дедi оның өзi көмекке келiп. — Ауылдағы ше... Ендi таныдың ба?

“А-а...” Танығаны сол, қолындағы трубка сусып түсiп кете жаздады. Апыр-ай, арғы жақтағы дауыс: “Әлеу, мен әлгi — портфелi жоқ әйел мiнiстiрмiн ғой!” десе бүйтiп таң қалмас едi. Ал мынау... Алтынбекова Раушан-н... Құдайым-ау, басқа басқа, Раушанның өзi телефон соғады деп кiм ойлаған?!”

— Иә, иә, — дей бердi ол сасқанынан басын қайта-қайта шұлғып. — Таныдым, ендi таныдым-м... Иә, қа-қалай? Іашан келдiң?

— Жаздан берi осындамын ғой!

— Ойпыр-ай, осы күнге шейiн неге хабарласпағансың?! Қыс түссiн деп жаттың ба?

— Кiм бiлед... сен бiздi ендi менсiнбейтiн шығарсың деп...

— Па, шiркiн!..

— Жаңағы кiм? Әйелiң бе? Даусымды естiп, шошып кеттi ғой жүдә. Бұ қай жақтың жабайысы деп жатқан шығар. Айтса, айтад та, кәйтемiз... Мақұл ендi, көп уақытыңды алмаймын. Жәй әшейiн, сәлемдесейiн деп ем... Өзiңдi көрмесем де, даусыңды естiдiм. Со жетедi маған.

Оның үнiнен әлдебiр мұң аралас өкiнiш сезiлгендей болды.

— I-i... ендi қалай хабарласамыз? Қайдасың қазiр?.. Мұнда келгенiңе бiраз уақыт бопты ғой.

— И-и, қайбiр жетiскеннен дейсiң... — Раушан бiр түрлi өзiнен өзi қымсынып тұрғандай — Сауда-саттық жасап ж?рмiз де... Осындағы бiр қайнымның үйiнде жатырмын.

— Ол үйдiң телефоны... қалай едi?

— Кәзiр айтам, — ар жақта ол қасындағы бiреуге “қалай едi” дегендей болды. Сосын әлденеге асыққандай боп өзi тоқтаған үйдiң телефонын екi қайтара айтты. — Бұ жерде маған ешкiм звандамайды ғой. Осы үйдiң нөмiрiн де бiлмейдi екенмiн, — дедi ақталғандай боп. — Ал жақсы... басқа не айтамын. Келiншегiң бостан-босқа күдiктенiп жүрмесiн. Оған: “жәй әшейiн бiр танысым едi” дей сал, мақұл ма?

— Ендi Рау... — ол кенет айыбы ашылып қалатын жандай ас үй жаққа жалтақтап, сәл мүдiрiп қалды да: — Мен өзiм хабарласамын, жарай ма. Кезек менiкi... Сау боп тұр, — дедi.

Трубканы тұғырына қайта қондырып жатып үлкен бiр iске тәуекел еткендей уһ-һ деп қалайша терең тыныс алғанын өзi де байқамай қалды.

“Ойпыр-ай, басқа-басқа, Раушан... Раушан хабарласады деп кiм ойлаған?!”

* * *

Өмiр — ертегi емес,

Ертегi — өмiр емес...

Сөйте тұра оның да өзгелерден жасыратын, баяғыда-а бала күнiнде бiрге өскен екi-үш досынан басқа ешкiм бiлмейтiн бiр ертегiсi бар едi. Ол өзi өте қысқа әрi мұңлы ертегi болатын.

...Бұлардың ауылы темiржолдың арғы бетi, бергi бетi боп екiге бөлiнiп отырушы едi. Раушандардың үйi арғы бетте тұратын. Ол жақтың балалары мектепке келу үшiн аспа көпiр арқылы бергi бетке өтетiн. Қызық... Бiр ауылдың осылай шартты түрде болса да екiге бөлiнуi адамдарға кәдiмгiдей әсер етушi едi. Содан ба екен, екi ортадағы темiржол олардың арасына қойылған мәңгiлiк шекара сияқты көрiнетiн едi.

Бұлар оныншы класта оқып жүрген жылы қыста Раушанға суық тиiп, ауырып қалды да, бiраз күн бойы сабаққа келмей жүрдi. Үлгерiмi “ортадан” сәл-ақ жоғары, мiнезi ұяң, тәртiптi қызды елеңдеп iздеген ешкiм болған жоқ. Оның мектепте бар-жоғы да бiлiнбедi. Оншақты күннен кейiн сабаққа келгенде Раушанның өңi бозарып, жүдеу тартып, мойылдай қара көздерi тұнжырап, бiр түрлi есейiп кеткендей көрiндi. Сол күннен бастап Сағындық оған ғашық болды.

Жазда олар мектеппен қоштасу кешiн өткiздi. Ол кезде мектеп он жылдық болатын. Сағындық сол күнi алғаш рет шампан iштi. Шараптың қызуы болар, бұрын байқамаған бiр батылдық пайда болды оған. Жайшылықта қой аузынан шөп алмайтын момын-тұғын. Ал мынау сиқырлы шарап оның сол ауыр мiнезiн әп-сәтте жеңiлдетiп жiбергендей. Рахат...

— Бүгiн мен сенi шығарып саламын, — дедi ол Раушанмен билеп жүрiп.

— Рахмет... бiздiң жаққа қайтатын қыздар-балдар бар ғой.

— Жо-оқ, екеумiз оңаша кетемiз.

— Ұят емес пе... — дедi Раушан басқалар естiп қоймасын дегендей сыбырлап.

Оның бұл қылығы Сағындықты одан сайын батылдандырып жiбердi.

— Ұят емес, — дедi масаң күйде басын шайқап. — Не iстесек те, қалай жүрiп-тұрамыз десек те өз еркiмiзде. Ендi солай...

Раушан оның сөзiне ақырын ғана езу тартып, жымиып қойды.

Екеуi iште у-ду боп жатқан қыздар-балдардың арасынан сытылып шығып, сыртқа беттегенде түннiң бiр бейуақ мезгiлi болып қалғанды . Әдетте адамдар осындай той-томалақтан қайтқанда, не бiр түн қатып суыт жүргенде болмаса, қараңғылық жамылған әлемнiң кейпiне назар сала бермейдi ғой. Әйтпесе оның да жалғыздығын түсiнер едi...

Мына түн қиял-ғажайыпқа толы сиқырлы әлем сияқты болып көрiндi. Иә, бұл олардың күнде көрiп жүрген әлемiнен мүлде бөлек. Өйткенi бұл — Күн патшалығы емес, Ай патшалығы. Ал анау жұлдыздар болса, осы ғажайып патшалықтың сиқыршылары. Олар түн қатып сапарға шыққан жолаушылардың, түн жамылып қол ұстаса қыдырған ғашықтардың, бейуақта ұйқысы қашып сыртқа шыққан қарттардың жүрегiн сиқырлайды!..

Олар темiржолдың арғы бетiне өтiп, түнi бойы шамдары самаладай жарқырап жанып тұратын станцияның арт жағындағы бiр топ қара ағаштардың тасасына келдi.

— Бұдан былай мәңгiлiкке бiрге болайықшы, — дедi ол үнсiз көнiп тұрған қызды құшағына қысып.

Раушан оның құшағына тығыла түсiп ақырын ғана басын изедi. Әй, балалық-ай десеңшi!.. Мәңгiлiк өмiрдiң тұтқасы өз қолдарында тұрғандай соншалықты сенiмдi едi-ау сонда. Бәлкiм, сол Балалық деген аңқау ұғым Мәңгiлiк деген ұғымнан әлдеқайда биiк шығар? кiм бiлсiн... Солай... Әйтпесе бұлар сол кезде өздерiне өздерi соншама сенiмдi болар ма едi.

Ауылдың желке тұсындағы Жапатас деген биiк жотаның ар жағынан бозарып атып келе жатқан таңның белгiсi бiлiндi. Рельстердiң түйiскен жерiн тексерiп жүрген темiржолшының анда-санда тық-тық еткен балғасының даусы анық естiлдi. Алыста-ан тұп-тұнық ауаны дiрiлдете шыңғырған тепловоздың ащы үнi жеттi... Станция маңындағы үйлердiң бiрiнен соң бiрiнiң есiгi ашылып, күндегi әдеттерiмен қыбыр-қыбыр шаруасына кiрiсе бастаған адамдардың қарасы көрiндi. Сөйтiп мынау жарық дүние, тынымсыз тiршiлiк түнi бойы салтанат құрған Ай патшалығының қара бояуын өшiрiп, ағаш түбiнде құшақтары айқасып тұрған қыз бен жiгiттi көзге шалынбайтын алып алақанымен былай ысырып тастап, алға қарай жылжып жүре бердi...

Мiне, оның бүгiнге дейiн ұмытпай, жүрегiнiң түпкiрiнде сақтап келе жатқан қып-қысқа ғана ертегiсiнiң бас-аяғы осы едi...

* * *

Әйелi әлдеқашан ұйықтап қалған, ал ол болса, ары дөңбекшiп, берi дөңбекшiп көз iлiндiре алмай жатыр. Миллионнан астам тұрғыны бар мына қалаға түн жамылып сау ете түсетiн ұйқы патшалығының сарбаздары бүгiн оны байқамай өте шыққан сияқты. Өйткенi әйел, бала-шағасын алып кеттi де, бұның өзiн жалғызсыратып жападан-жалғыз қалдырып кеттi...

Ол орнынан тұрып, ақ жолағы бар көгiлдiр түстi спорт костюмiн кидi де, аяғына iлген тәпiшкесiн сылп-сылп басып балконға шықты. Түнге қарай аздап тазаратын қаланың ауасы танауын қытықтады бiлем, рахаттана түшкiрiп алды. Сосын аузын кере қарыс аша есiнеп тұрып соңғы бiр-екi жылда пайда болған қозы қарнын алақанымен сипап қойды.

...Сол жылы күзде осы қаладағы университетке оқуға түсiп, ауылға көңiлi алып-ұшып қуанып барса, Раушан тұрмысқа шығып, кетiптi... Бұл не сонда?.. Тағдырдың бұйрығы ма?..

Темiржолдың арғы бетiнде, ауылдан сәл оқшау, Жапатастың етегiндегi дөңестiң үстiне салынған биiк шатырлы, төңiрегi тас дуалмен қоршалған еңселi үй болушы едi. Бiрiнен бiрi өткен апайтөс, сақал-мұрттары ерте тебiндейтiн бұйра бас, қоңқақ мұрын ұлдары көп болатын. Рең-бiтiмдерi қазақтан гөрi парсы жұртына көбiрек келiңкiрейдi. Жалы күдiрейген көкжал қасқырлар сияқты шеттерiнен айбат шегiп, ұрынарға қаратпай жүрушi едi. Ауыл үйдiң арасында ұрыс-керiс, төбелес, ұрлық-қарлық бола қалса, бiлегiн сыбанып жiберiп үнемi солар араласып кететiн. Аталары сонау бiр заманда тағдырдың айдауымен қазақ даласының қиян түпкiрiне парсы жұртынан жер ауып кеп қалған да, осы жердiң қызына үйленiп, қазақ арасына сiңiп кеткен. Сөйтiп мұнда алыстан жеткен парсы қаны мен қазақ қаны араласып, буырқана тасыған асау өзендей бұрқырап, олардан тараған ұрпақ алай-дүлей толқындармен арпалысқан теңiзшiлердей қайсар, бiрбеткей, қызу қанды боп туған.

Қалай екенiн кiм бiлсiн, Раушан сол үйге келiн боп түсiп, түтiнiн түтетiп, шамын жақты...

* * *

Ол аспанға қарап едi, түнде де бұлыңғыр түтiннен айықпаған көк жүзiнен сығырайып көрiнген бiр-екi жұлдызды ғана көрдi. Ай көрiнбейдi. Ол мынау өз түтiнiне өзi тұншығып, бықсып жатқан қаланың аспанын тастап, басқа бiр бөтен елдiң тұнық аспанын жаулап алу үшiн асығыс жорыққа аттанып кеткен сияқты...

“Апыр-ау, мұным не менiң? — дедi ол iшiнен өз қылығына өзi таң қалып. — Ертең жұмыс... жатып дем алмаймын ба? Жиырма үш жылдан берi көрмеген, баяғыда-а бiреудiң жары боп кеткен Раушанды ойлап, жас жiгiт құсап қиялға батып, түн қатып тұрысыма жол болсын...”

Бiрақ ойда жоқта келiп бас салған өткен күндердiң елесi оны оңайлықпен құшағынан босата қоймады. Ұзақ жылдан кейiн көрiсiп, қайта-қайта маңдайынан иiскеп, басынан сипап, мауқын баса алмай тұрған секiлдi.

Рас, ол ауылға анда-санда ат iзiн салған кезде iштей әлдекiмдi iздеп, екеуiнен басқа ешкiм бiлмейтiн құпия бiр кездесудi аңсаушы едi. Арғы бетке барғанда, не болмаса, сол баяғы станцияның алдында пойыз күтiп тұрғанда Раушанмен жолығып қалсам қайтер ем?.. Бiр-бiрiмiзге не айтар ек?.. Ол баяғы өзiм ұнатқан сүйкiмдi Раушан ба, жоқ әлде, мына алды жұмбақ, арты соқпақ өмiр оны да өзгертiп жiбердi ме деген сияқты ойлар көңiлiне шырмауықша оратылатын...

Сонау бала күнiнде жүрегiне түскен шоқ әлi күнге дейiн кеудесiнде сөнбей, маздап жатқанын ол бүгiн анық сездi. Тәйiрi, Раушан екеуiнiң арасындағы махаббат деуге де келмейтiн болмашы ғана балаң сезiм өздерiмен бiрге есейедi-ау деп кiм ойлаған. Ендi оның өздерiмен бiрге қартаятыны... жо-жоқ, сол баяғы мәңгi жас қалпында бiрге өлетiнi де анық. Обал емес пе...

* * *

Ол мынау өмiр-өзеннiң ағысы қатты тұсына тап болып, асау толқындармен алыса-алыса қалжырап, ескегiнен айрылып қалған қайықшыдай қауырт тiршiлiктiң ағынымен далбасалап ағып бара жатқан дәрменсiз жанның жүрегiнде махаббатқа да орын қалады-ау деп мүлде ойламаушы едi. Сөйтсе-е, мына жалғанда тiрi пенденiң көңiлiнен ешқашан өшпейтiн сиқырлы үмiт шамы секiлдi алғашқы нәзiк махаббат та ертегiдегi лағыл тас сияқты құдiреттi болады екен. Әйтпесе бұл түн жамылып, тәттi ұйқыдан безiп, әйел, бала-шағасынан бөлектенiп, бейуақта жападан жалғыз неге тұр?..

Ертегiмен,

Арманмен,

Мақсатпен

Қоштасқан Адам!..

Өмiрдiң ертек емес екенiн,

Арманының орындалмайтынын,

Мақсатына жете алмайтынын

Түсiнген Адам!..

Сонау бiр бала кездегi

Алғашқы махаббатын

Есiне алып,

Несiне алып...

Неге тұр?!.

Ол өзiнiң не деп күбiрлегенiн өзi де түсiнген жоқ. ұйқысыздық па шаршатқан, әлде ұзақ жылдар бойы ертегiге алданып, елеске ерiп, сағым қуып алқынған, ендi қайда барарын бiлмей адасқан жанның есiнен ауыса бастаған сәттегi сандырағы ма?..

Тәңiрiм-ау, не деп тантып кеттi бұл? Не айтты?.. Неге ұйықтамайды?.. Әне, әйелi қаннен қаперсiз пысылдап ұйықтап жатыр ғой. Оның жаны қайда ұшып жүр екен қазiр. Баяғыда-а ауылдың ақсақалдары айтып отырушы едi: Адамның көзi ұйқыға жұмылғанда, жаны көкке ұшып кетедi. Сондықтан да ұйықтап жатқан кiсiнi жұлқылап оятуға болмайды. Жаны қайтадан ұшып келiп қона алмай қалады екен дейтiн.

Ол өзiнiң кiп-кiшкентай ауылдан шыққан тұңғыш ғылым кандидаты екенiн ойлады. Кезiнде соны кәдiмгiдей мақтаныш көрiп, көңiлi марқайып жүрдi. Өзi шағын болғанымен, ол да бiрнеше ғасырлық тарихы бар мекен ғой. Онда қаншама адамдар дүниеге келдi, қаншама адамдар дүниеден озды. Олардың бәрiнiң де арманы, мақсаты, өздерiне ғана аян ертегiсi болды... Мiне, солардың iшiнен бiрiншi болып белгiлi бiр ғылым саласының белгiлi бiр сатысына көтерiлудi тәңiрiм осының маңдайына жазыпты. Әрине, алда талай-талай биiк шыңдар бар, оларға сол алыста жатқан шағын мекеннен түлеп ұшқан бала қырандар шарықтап ұшып қонады әлi. Бiрақ бұл әлгi ертегiдегi самұрық құс сияқты дүрдиiп өз биiгiнде қала бередi...

Оның бойы тоңазып, қалтырай бастады. Аяқ тықырын бiлдiрмей еппен басып iшке кiрдi де, киiм iлгiштен плащын алып қайта шықты. Әйелi ұйқысырап жатып сөйлегендей болды. Маған бiрдеме дедi ме деп құлағын тiгiп едi, жоқ, түс көрiп жатқанға ұқсайды. Әдетте ол таңертеңгi шай үстiнде көрген түсiн жыр ғып айтып отырады. Кейде әруақтарға арнап құран бағыттау үшiн шелпек пiсiредi. Кiм бiлсiн, оның бұларға айтпайтын да түстерi бар шығар...

* * *

Көз алдына биiк тас дуалмен қоршалған үй елестедi. Сол қоршаудың iшiндегi қыбыр-қыбыр тiршiлiктiң құпиясы да, жұмбағы да мол сияқты көрiндi. Тiптi көңiлге үрей қамап, қорқыныш ұялататын тәрiздi... Содан соң кiшкентай ауылды қақ жарып жатқан темiржол келдi көз алдына көлбеңдеп. Ол... Иә, ол — алыста-ан қарауытып көрiнетiн қос сызық — кәдiмгi шекараға ұқсайды екен-ау!..

Мiне ендi, арада жиырма үш жыл өткенде Раушан әлгi жұмбақ үйдегi түсi суық адамдардың арасынан сытылып шығып, сол шекарадан өтiп келiп Сағындықты iздеп тапты. Бәлкiм, ертегi дегенiмiздiң өзi осы шығар...

Қала көшелерiмен арлы-берлi жүрген көлiктердiң гүрiлдеген дауыстары естiле бастады. Тоғыз қабатты зәулiм үйдiң iргесiн солқылдатып трамвай өттi. Аспан көгiлдiр түске енiп келедi. Жаңа бiразда ғана киiз үйдiң жыртығынан сығалаған жарық сәуледей жарқырап тұрған бiрен-саран жұлдыздарды бiреу жинап ап, қоржынына салып әкетiп қалғандай жым-жылас бопты. Таңғы тұнық ауадағы газ бен түтiннiң иiсi анық сезiледi. Бұл оның соңғы бес-он жылдағы ұйқысыз өткiзген алғашқы түнi едi.

* * *

Төңiрек бозарып, маңайдағы үйлердiң сұлбасы көзге анық шалына бастағанда қалтырап келiп жылы төсектiң астына кiрiп едi, әп-сәтте теңiз түбiне батқандай тұңғиық бiр терең ұйқы құшағына шомып бара жатты. Әйтсе де сәлден соң шырылдаған сағат қоңырауынан оянып, сусылдаған жiбек халатын киген әйелiнiң әрбiр қимылын, ас үйдегi кранның ашылғанын, кенже қызының әлденеге жылап оянғанын — беймәлiм бiр алыста-ан, “теңiз түбiнен” сезiп жатты.

Сөйтiп жатып бiр жайсыздау түс көрiптi; университеттiң жетiншi қабатына көтерiлу үшiн лифтiге кiрген екенмiн-ау дейдi. Жалғыз өзi. Жанында ешкiм жоқ. Кенет лифтi жетiншi қабатқа тоқтамай зырылдап өтiп кеттi де, биiк ғимараттың шатырын тесiп шығып бiр-ақ тоқтады. Сыртқа қарай аяқ басуы мұң екен, зыр етiп қайтадан төменге түсiп кеттi. Орында қап-қара боп үңiрейген қуыс қалды. Ол ендi мынау биiктен қалай түсерiн бiлмей, тiзесi қалтырап қорқа бастады...

...жүрегi суылдап жатып оянды.

* * *

Ол Раушанды әуелi кафеге шақырып, оңаша қонақ етудi ойлады. Бәрiн де өзi алдын ала өлшеп-пiшiп, ойша жоспар құрды. Әрбiр ұсақ-түйегiне дейiн есептеп, күнi бұрын көз алдынан өткiзiп, аса мұқият дайындық жасауға кiрiстi.

Ең алдымен, университеттен қайтып келе жатып жол-жөнекей кiшiгiрiм кафелерге бас сұғып, дастархан мәзiрiн, тағамдар мен арақ-шараптардың бағасын бiлiп алды. Кiсi көп баратын, даңғаза-дабырасы мол мейрамханаларды айналып өтiп, екеуден-екеу оңаша отырып сырласуға ыңғайлы әрi арзан, қарлығаштың ұясындай тап-таза бiреуiн iздестiрдi. Әйткенмен олардың қай-қайсысы болса да жиырма бiрiншi ғасырдың басында әбден күйi кетiп, күйеуге шықпай отырып қалған кәрi қыздай қадiрi қашқан қазақ филологының шпана тонап кеткендей тесiк қалтасына оңай соғайын деп тұрған жоқ екен. Әй, бiрақ... жиырма үш жылда... бәлкiм, өмiрде бiр-ақ рет болатын кездесуден аянып қалатын несi бар.

Жаздағы жасыл дәуренiмен әлдеқашан қош айтысып, қара күзден күнде қағажу көрiп күйзелген сквердегi тұттай жалаңаш, жүдеу ағаштардың ортасына орналасқан шағын кафенi таңдады ақыры. Оның күнделiктi қай мезгiлде ашылып, қай мезгiлде жабылатынын, бос орындардың қай кезде болып, қай кезде болмай қалуы “ғажап емес” екенiн тәптiштеп сұрап алып, қоштасарда даяшы қызға тағы да бiр рет бас изеп сыртқа шықты. Содан соң есiк алдында сәл кiдiрiп, кафенiң төңiрегiне көз салды. Ағаш арасындағы арқалығы жоқ орындықтарға, тарам-тарам тротуарларға қарап тұрып әлденеге көңiлi толғандай iштей марқайып қалды.

Кешкiлiк әйелi әлi қызметiнен орала қоймаған алакеуiм шақта телефонды төргi бөлмеге алып кiрiп, оңаша отырып кешегi Раушан айтқан номердi тердi.

— Әлеу! — Трубкадан әйел даусы естiлдi.

— Сәламатсыз ба!

— Сәлеметсiз...

— I-i, кешiрiңiз, Рау... Раушанды шақыруға бола ма екен?

— Ә-ә, иә... — Әлгi әйелдiң даусынан “сiздi бiлемiн ғой” дегендей ыңғай танылды. — Болады. Кәзiр шақырам...

Сәлден соң:

— Әлө, — деген Раушанның даусы жеттi құлағына. — Бұ кiм екен?

“Түу, қандай таныс говор!” Жүрегi бiр түрлi өрекпiп кеттi. “Шiркiн-ай, бiздiң ауылдың сөйлеу мәнерi бiр-ақ ауыз сөзден аңғарылады ғой”.

— Бұ — бiз екенбiз! — дедi сосын бұл қуланып.

— Сағындықсың ба... Өлә, бұлай тез звондай қоятын шығарсың деп ойламап ем. Қалай, тиыштық па?

— Тиыштық.

— Е-е, бопты онда... Айтқандай, кеше әйелiң ұрысқан жоқ па?

— Не деп?

— Үйге звондап, сенi iздеп жүрген қай келiншек деп...

“Ойпыр-ай, сол баяғы өзiмiздiң ауылдың психологиясы. Бiр мысқал өзгерсейшi...”

— Ойба-а-ай, — дедi бұл ендi қалжыңға айналдырып, — одан кейiн не болғанын мен айтпай-ақ қояйын, сен естiмей-ақ қой!

— I-i?.. Не боп қалды? — дедi Раушан шынымен-ақ шошып.

— Сол... — деп күмiлжiдi бұл жүнi жығылып, пұшайман жеп отырған адамға ұқсап. — Сенiмен сөйлесiп боп, трубканы қоя бергенiм сол едi: “Менен жасырынып кiммен сырласып жүрсiң?! Құдай ақы, басқа бiреудi тауып алғансың ғой ә?!” деп бас салды. Содан үйдiң iшiн астан-кестең ғып, түнделетiп төркiнiне кетiп қалды.

— Өлә-ә, — дедi Раушан сенерiн де, сенбесiн де бiлмей. — Рас па?!

Бұл одан әрi қарай телефонмен қылжақтай берудiң ретсiз боларын бiлiп, жадырап күлдi де:

- Әй, Раушан-ай!.. — дедi. — Даусыңды естiп қуанып қалдым ғой.

— Ойпыр-ай, мен шынымен-ақ шошып кеткенiм-шi. Сендерге кесiрiм тиiп жүрмесе бопты да әйтеуiр.

— Раушан.

— Әу.

— Мен сенi меймандыққа шақырайын деп ем. Ертең... кафеге...

— Қайда-а? Кәфеге дейсiң бе?

— Иә.

Раушан үнсiз қалды.

— Үйге шақырудың ретi кейiн бола жатар, — дедi бұл оның не ойлап қалғанын бiле алмай. — Әуелi екеумiз жолығып, жүз көрiсiп дегендей... бiр-бiрiмiздi танымай қалып жүрермiз тiптi.

— Мейлi, — дедi Раушан келiсiп. — Танитын шығармыз... Не бопты сонша... Жазда мен сенi телевизордан көргенмiн. Көп өзгермепсiң. Тек сәл-пәл толысқан сияқтысың.

— Әй қайдам, — дедi бұл көңiлденiп. — Сәл-пәл дегенiң жәй сыпайыгершiлiк шығар әшейiн.

— Жо-о, шын айтам, — дедi оның даусына бiр түрлi мұң араласып. — Өзгердi деп... мына бiздi айтсаң болады...

Осы кезде есiк қоңырауы басылды.

— Қалай, келiстiк пе! — дедi бұл ендi асығып. — Ертең кешке күтемiн.

— Мен қаланы әлi жақсы бiлмеймiн ғой, — дедi Раушан әкесiнен адасып қалатын баладай алаңдап. — Осы бiр жақын маңға шығып тұрсам... өзiң келiп алып кетпейсiң бе?

— Әрине, сөйтемiн. Қай жердесiңдер?...

Раушан қаланың шет жағындағы микроауданның атын айтты да, ертең кешке екеуi сол жердегi белгiлi бiр дүкеннiң алдында, сағат алтыда кездесетiн болып келiстi.

* * *

Ол аса бiр құпия тапсырмамен жау тылында жүрген барлаушыдай өзi құрған жоспарды өзi өте сақтықпен жүзге асыра бастады. Әуелi жазу үстелiнiң үстiне әлем әдебиетi классиктерiнiң бес-алты томын қатарластыра әкеп қойды да, соларға шұқшия қарап, әлденелердi жазып алып жатып, кенет есiне түскен жәй ғана шаруа ретiнде — әйелiне:

— Менiң әлгi... бiркиер кәстөмiмдi ретке келтiрiп қоя салыңдаршы, — дедi ғылымға әбден берiлгендiктен ойы шашырап, өзi шаршап отырған кiсiнiң немқұрайлы даусына салып. — Ертең бiр жiгiттiң банкетiне барушы ек. Жақында ғана докторлығын қорғаған...

— Е, жәрайт, — дедi әйелi күнде банкетке барып мазамызды алып жатқан жоқсың ғой дегендей жайбарақат үнмен. — О кiм? Мен танимын ба?

— Жо, танымайсың. Жәй бiр жүрген дилетант...

— Ну, ендi соларға қорғата бергенше... өздерiң де қорғап алмайсыңдар ма?

— Әй, — дедi ол қолын сiлтеп. — Докторлық деген — таудағы арқар емес. Қайда қашар дейсiң?!

— Байқа-а, — дедi әйелi үнiн наздана созып. — Арқар болмағанымен, кейiн “атуға” шамаларың келмей қалып жүрмесiн! Жәрайт, мен кеттiм...

“Бұның говоры басқа-а, — деп ойлады ол қарап отырмай. — Раушан болса оңтүстiкшелеп “мақұл” дер едi. “Мақұл, мен кеттiм...” Ол мынау жарда ойнақтаған лақтай “жәрай атқа” қарағанда қоңыр қойдың қозысындай момақан ғой. Иә, әр сөздiң өзiне тән “мiнезi” болады”.

— Ақ жейдеңдi де өтектеп қойдым, — дедi бiраздан соң әйелi бұл отырған бөлменiң есiгiнен басын сұғып. — Жасыл түстi галстугыңды тағарсың, жәрай ма.

— Мақұл.

— Сосын, — дедi әйелi оның жанына бататын бiр ауыр сөз айтқысы келгендей кiрпiк қақпай тесiле қарап тұрып, — анау жұлым-жұлымы шыққан ескi плащты кигенiңдi қойшы құдай үшiн!

— Ә-ә, — дедi ол мүләйiмсiп. — Құдай үшiн болса, онда қойдық.

— Былтырғы алған былғары куртканы киерсiң.

— Оу, ендi... жастар құсап шiли сылаңдап кетпеймiз бе?

— Е-е, кәртейiп отырсаң, онда шапан ки, аяғыңа мәсi-кебiс ки!

Әйелi кенет күйеуiнiң дәл сөйтiп киiнiп алып, көшеде сүйретiлiп кетiп бара жатқанын көз алдына елестеткендей сылқылдап күлiп жiбердi.

— Қойдым, қойдым, — дедi бұл екi қолын жоғары көтерiп. Екi езуi екi құлағына қарай жайылып, көздерi сығырая күлiмсiреп келiп әйелiн белiнен құшақтай алып едi, ол: “Кетшi-ей! — деп қолын қағып, шоршып түстi. — Балалардан ұялмайсың ба...”

— Ақыры бiр бастап қалған екенбiз, — дедi ол ендi кiре берiсте тiзiлiп тұрған аяқ киiмдерге қарап алақанын ысқылап, — бәрiн аяғына шейiн жеткiзiп тастайық.

Сөйтiп аяқ киiм тазалайтын шөткеге қарай еңкейiп қолын соза бергенi сол едi, әкесiнiң әлгi қылығына мәз боп күлiп тұрған ортаншы ұлы:

— Әкелiңiз, мен тазалап келейiн, — деп iлiп әкеттi.

— Е-е, сөйте қойшы...

Содан соң үй iшiндегiлердiң өзiне деген ала бөтен ықыласына көңiлi елжiреп, дәлiзде бiраз состиып тұрып қалған ол: “Апыр-ай, мыналар менi Ақ Жайыққа аттанатын Төлегендей-ақ баптады-ау, ә!” дедi iштей аң-таң болып.

* * *

Бәрi де өзi ойлағандай жүйе-жүйесiмен, рет-ретiмен орындала бастады. Қала шетiндегi микроауданға дейiн трамваймен барды. Өздерi келiскен әмбебап дүкеннiң алдынан әдейi өтiп кетiп, келесi аялдамадан түстi. Сонсоң сағат тiлi алтыға бес минут қалғанда такси тоқтатып, жүргiзушiге қазiр анау дүкеннiң алдына жеткенде тоқтап, ол жерде бес-он минуттай кiдiре тұруға тура келетiнiн, өйткенi сол жерден бiр көсiлiнуi керек екенiн тәптiштеп түсiндiрiп алған соң ғана көңiлi жай тауып, артқы орындыққа жайғасты. Басын болар-болмас шұлғи салған жүргiзушiге кiм болса да бәрiбiр болғанымен, мұның бәрi алдын-ала мұқият жасалған жоспарда ойластырылған өте маңызды сәттер едi.

Такси әмбебап дүкеннiң алдына кеп тоқтағанда сағат тiлi алтыға екi минут қалған болатын. Ол есiктi шалқайта ашып, оң аяғын жерге баппен басып асықпай сыртқа шықты. Пиджагының жоғарғы түймесiн ағытып, галстугын түзедi де, айналадағы мынау қоңыр тiршiлiкке аса риза кейiптегi тоқкөңiл жандарға тән ашық жүзбен жылы жымиып, жан-жағына аясы үлкен қара көздерiнен мейiрiм шуағын төге қарады.

Көше жиегiндегi “Қазбаспасөз” дүңгiршiгiнiң жанында гүл сатып отырған қыз-келiншектер оны көрiп: “Гүл алыңыз, ағай! Гүл алыңыз! Келiңiз!..” деп шу ете түстi. Ол бiрiнен-бiрi әдемi көрiнген қызыл-жасыл, ақ-сары гүлдерге қызыға қарап, сәл кiдiрiп қалды. Неге екенi, бұл — алдын ала құрылған жоспарға енбей, ұмытылып қалып қойған нәрсе боп шықты. “Алыңызшы, ағай, алыңызшы! — дедi кекiл шашы көзiне түскен бiр жап-жас қыз жалынғандай болып. — Қараңызшы, қандай әдемi раушан гүл!..”

Раушан және раушан гүл... қандай керемет сәйкестiк! Оның қолы ерiксiз төс қалтасында жатқан әмиянына қарай жылжып бара жатқандай болды. Хош иiстi алқызыл гүлдердiң үш талын таңдап алды. “Рахмет, ағай! — дедi жүзi бал-бұл жайнаған гүл сатушы қыз қуанып. — Сүйiктi адамыңызға сыйлаңыз!..”

...Ол әлгi үш тал гүлдi қолына ұстап Раушанды ұзақ күттi. Әуелде бес-он минут күтуге ғана келiскен таксист уәделi уақыты бiткен соң тықыршып, қайта-қайта сигнал берiп асықтыра да, ақыры қолын бiр сiлтеп, орнынан ышқына қозғалып жүріп кеттi.

Ол мұнда келгелi берi дүкеннiң алдынан қаншама адамдар өттi. Бiрақ солардың iшiнен Раушанға ұқсайтын бiр де бiр әйелдi көре алмады. Алғашқыда әне келедi, мiне келедi деп алаңдап тұрғанда қайта-қайта сигнал берiп мазасын алған таксистке қатты ренжiп едi. Бiрте-бiрте өзi де күдерiн үзiп, күз бен қыстың аралығындағы мынау ызғарлы кешпен бiрге көңiлi суи бастады...

Күн қызара балқып, маяға тиген өрттей алаулап батты. Қала сыртынан батыс көкжиек анық көрiнедi екен. Көпте-ен берi таңның қалай атып, күннiң қалай батып жататынымен iсi де болмай, өзiмен-өзi жүрген ол мынау көрiнiстi қызықтап, алыстағы қырлардың үстiнде қалқып қалған алқызыл шұғылаға ынтыға қарады. Батқан күнмен бiрге көңiлiндегi шуақ та сөндi. Сәлден соң аяғын сылбыр басып, жiңiшке тротуардың бойымен қаланың орталық жағын бетке ала асықпай аяңдап кетiп бара жатты... Бұл кезде “Қазбаспасөз” дүңгiршiгiнiң бергi бұрышында кiшкентай қапшығының аузын түрiп қойып, пiсте сатып отырған шүйкедей қара кемпiрдiң қасында манадан берi қыбыр етпей тұрған сұр плащты жуан әйел орнынан қозғалып, көзiне түсiре тартқан қалың бөкебай орамалын сәл көтерiп оның соңынан телмiре қарап қалған болатын.

Мұнда Раушан одан бұрын келiп едi. Таксидiң қай тұстан тоқтағанын, оның iшiнен маңдайы жарқырап, аяғын баппен басып маңдайы кере қарыс жiгiт ағасы түскенiн, ине-жiптен жаңа шыққандай пиджагының бiр түймесiн ағытып, галстугын түзегенiн — бәрiн-бәрiн көрiп тұрды. Жүрегi лүпiлдеп, алдынан жүгiре шықпақ болып ұмсына бергенi сол едi, ол мұны көзiне де iлместен дүңгiршiктiң жанындағы гүл сатып отырған қыз-келiншектерге қарай бұрылды.

Тәңiрiм-ау, не үшiн?! Кiм үшiн?.. Ол кенет артқа қарай шегiншектеп, дүңгiршiктiң тасасына тығылды. Гүл сатушы қыздың: “Раушан гүл... Рахмет, ағай! Сүйiктi адамыңызға сыйлаңыз!” деген сөздерiн дәл жанында тұрып ап-анық естiдi. Содан соң ауыр тұрмыс пен қара жұмыс қажытып, торсиып iсiнiп кеткен қолдарын қайда сиғызарын бiлмей, онсыз да тырсылдап әрең сиып тұрған сұр плащының жеңiн тартқылай бердi. Ол берi қарай бұрылғанда тiптi сасып, қалың бөкебай орамалын көзiне түсiрiп, әлдекiмдi... әлдененi аза тұтқандай төмен қарап қыбыр етпей тұра қалды.

Әне, ол ендi асықпай аяңдап ұзап бара жатыр. Раушанның көзiне ып-ыстық жас iркiлдi. Артынан айқайлап тоқтатуға шамасы жетпейтiнiн бiлдi. Аузын ашса болды, кеудесiне толған шер-шемен ақтарылып, өзiн-өзi тежей алмай аңырап жылап жiберетiндей... Оның есiне баяғыда Әкбарға тұрмысқа шығып бара жатқан кезде: “Сағындық жүдә момын ғой, өмiрге икемсiз...” деп ойлағаны түстi. Құдайым-ау, әркiмнiң пешенесiне жазылған өз тағдыры болады екен де. Шiркiн, өткен жылдардан кешiрiм сұрап, балалық шаққа қайтып оралатын күн туса... Бiрақ ол ертегiлерде ғана болатын ғажайып қой.

---