«Айқап» пен «Қазақ» неге айтысқан?

Жиырмасыншы ғасырдың алғашқы ширегінде қалың қазақ еліне бірі көздің ағындай, енді бірі қарасындай қатар қызмет еткен басылымдарды бір-біріне қарсы қойып қарастыруға мүлдем болмайды деп санаймыз. Иа рас, кейбір мəселелерде пікір алалығы кездескені өтірік емес. Бірақ ол мақсаттарының әртүрлі болуынан емес, соған жетуде ұстанған жолдарының əртүрлілігінен туындап отырған деуімізге толық негіз бар. Бұл турасында кезінде көрнекті қалам қайраткері Бейімбет Майлиннің «Қазақ» газетінің 1915 жылғы 138-санында жарияланған мақаласында: «Бұл екеуінің кейбір пікірлерінің біріне-бірі қиғаштығы, ол туралы бірсыпыра сөздің болып өткендігі оқушыларға белгілі. Бірақ ол тақырыпта араларында дұшпандық жоқ. Себебі екеуінің де түп мақсаттары бір еді», – деп жазуы сөзімізге дәлел болатын сияқты.

Жоғарыда жазып кеткенімдей арасында пікір алалығы болды. Мысалы: Айқап журналының көшпеліліктен бас тартып, отырықшы боламыз. Отырықшы болған ел оқуға мүмкіндік алады, егін егіп, басқа да шаруа түрлерін дамытады деп ашық пікір білдіреді. Міне, осы ұстанымдары Қазақ газеті мен екеуінің арасында келіспеушілік тудырған. Қазақ газеті қазаққа 15 десятинадан жер беріп, отырықшы қылудың артында патшалық Ресейдің құйтырқы саясаты жатқандығын жазған. Олар қазаққа осынша жер беру арқылы өздеріне көбірек қалдыру жағын ойлап отырғандығын алға тартады. Екіншіден, қазақ жерінің көп бөлігі егін егуге қолайлы емес, ертең халықтың аштыққа ұшырауы мүмкін екендігін ескертеді. Міне, осылайша Айқап пен Қазақ арасындағы алғашқы көзқарас, ұстаным қайшылығы орын алған.

Бұдан кейінде арасында біраз қарама-қайшылық болған. Бірақ бір көңіл аударатыны, араларында қанша талас-тартыс болғанына қарамастан, бұл екі басылымның бірін-бірі қолдап отырғаны. Мысалы айта кетсек «Қазақ» газетінің 1915 жылғы 148-санында «Айқап» тоқталуы» деген мақала жарияланған. Онда «қазақтың айналдырған жалғыз журналының бірнеше жыл шығып тұрып, тоқталып қалғанына» қапалы екендіктерін білдірген және «Қазақ» басқармасы «Айқапта» жарияланған журналды шығарушылардың оқырмандарына соңғы арнауын газеттерінде басып шығарған. Ал Айқап журналы тарапындағылар қаржы жетіспеуіне байланысты жабылып жатқанына өкініш білдіріп, газет төңірегіндегілерге бата, тілек білдірген. Осы жайттарды оқи отырып бұл екі басылым арасында елеулі идеялық қақтығыс болмағандығына көзіміз жете түседі.

Жақыпбеков Олжас Айдынұлы

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: