“Айқап” пен “Қазақ” неге айтысқан?

“Айқап” журналының сол кезде редакторы М. Сералин болған, ал “Қазақ” газетінің редакторы Ахмет Байтұрсынұлы болған. Екі басылымдардың мақсаты бір болсада, бұл мақсатқа жету жолдары әр түрлі болды, сол себептен екі басылымдарының арасында түрлі қайшылықтар пайда болады бастады. “Айқап” пен “Қазақ” арасында туындап отырған айтыстартыс туралы алғашқы пікірлерді көрнекті мемлекет жəне қоғам қайраткерлері Т.Рысқұлов пен С.Асфендияровтың тарихи тақырыпта жазған еңбектерінен немесе Бейімбет Майлиннің мына сөздерінен кездестіреміз: “Енді келейік, «Айқап» пен «Қазақ» арасына. Бұл екеуінің кейбір пікірлерінің біріне-бірі қиғаштығы, ол туралы бірсыпыра сөздің болып өткендігі оқушыларға белгілі”.Бір айта кетерлік жай, өздері өмір сүрген уақыт талабына қайшы екендігіне қарамастан, олар бұл мəселеге объективті түрде баға беруге тырысқан.

Қайшылықтардың бастауы негізі жер мәселесінен басталады. “Айқап” журналы бұл мәселеге мынандай пікір білдірген: “Көшпеліліктен бас тартып, отырықшы боламыз. Отырықшы болған ел оқуға мүмкіндік алады, егін егіп, басқа да шаруа түрлерін дамытады”. Бұған “Қазақ” газеті келіспеушілік білдірді. Олардың ойынша қазаққа 15 десятинадан жер беріп, отырықшы қылудың артында патшалық Ресейдің құйтырқы саясаты жатқандығын айтады. Олар қазаққа осынша жер беру арқылы өздеріне көбірек қалдыру жағын ойлап отырғандығын алға тартады. Оның дәлелі ретінде переселен мекемесінің бастығы Глинконың Ресейдің Мемлекеттік Думасындағы ашық мәлімдемесін мысал ретінде келтіреді. Екіншіден, қазақ жерінің көп бөлігі егін егуге қолайлы емес, ертең халықтың аштыққа ұшырауы мүмкін екендігін ескертеді.

Міне осылай “Айқап” пен “Қазақ” газетінің арасында алғашқы көзқарастар мен идеалдар қарсылықты болды. Бұнымен қоса олардың басқосу өткізуге және әліпби таңдауға келгенде де пікірлері екіге жарылған. Соның кесірінен екі басылым авторлары бір-біріне қарата көптеген мақалалар жариялаған. Алайда қазақтың сол тұстағы зиялылары жазармандарды мәмілеге келуге үгіттеген. Бір-бірін бекер кекетіп-мұқатудың еш қажеті жоқтығын, қайта өз пікірлерін мәдениетті түрде білдірулері керектігін түсіндіріп баққан, екіге жарылған қазақ зиялыларын парасат пайымына жетелер азаматтық келісімге, саяси және рухани арнадағы ортақ мұрат-мақсаттағы елдік жолындағы кемел істерде береке-бірлікке шақырды. Осы жағдай жайлы 1915 жылы №6 санында Шәкірім Құдайбердіұлының “Сөз таласы” деген мақаласы шықты. Бұл мақалада Шәкірім Құдайбердіұлы болып жатырған таласты ақылмен шешіп, дөрекілік пен орынсыз кекетіп ұрынбауы жайлы жазады.

Негізі М.Сералиннің отырықшы мәдениет өркениетті болатыны жайлы ойы рас, алайда бұл жағдайда “Қазақ” газетінің 15 десятина жерден тисе аз қазаққа ұлан-ғайыр даламыз түгелдей тиесілі болмай шығар еді, жерімізден айырылып қалу қаупі тұр деген ойы өте маңызды және орынды. Бұл екі басылым бір-біріне қарсы емес, олардың мазасы қазақ халкының ертеңгі күні не болмақшы деген ойы. Сондықтанда бұл екі басылым қазақ халқын алға жетелеп, оны ағартып, кемел елге айналдыруға үлкен талпыныс бергені үшін қазақ халқының тарихында мәңгі болады.

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: