Бақыт идеясы және әл-Фараби ілімінде оған жету жолдары

Адамзаттың тарихи дамуы барысында бақыттың мәні мен оған жету жолдары туралы әртүрлі көзқарастар, ілімдер қалыптасты. Бұған философиялық ойлау тарихында көптеген мысалдар келтіруге болады. Егер кейбір ілімдерде тек бір адамның бақытына жету идеясы алға тартылса, ал басқаларында жалпы қоғамның бақыты туралы ой беріледі. Бұл тұрғыда адам бақытын жалпы адамзатпен үйлесімді көрген ұлы философ ғалым Әбу Насыр Фарабидің көзқарастары бақыт мәселесі мен қазіргі заманғы көзқарастардың өзіндік шешімімен ерекшеленеді.

Ойшылдың өмірінің соңғы кезеңінде жазылған трактаттарда, олардың ішіндегі ең маңыздылары — "Қайырымды қала тұрғындарының көзқарастары” туралы трактат", "қоғамды зерттеу кітабы", "ізгі ниет" және "бақытқа жету туралы трактат. Бақыт-адам қызметінің басты мақсаты деп санайды. Бұған жол-ғылым мен тәрбие. Ойшыл бақытты осылай сипаттайды: "сезімнен немесе қиялдан туындайтын ұмтылысқа келетін болсақ, ол барлық басқа тіршілік иелерінде бірдей кездеседі. Адамның алғашқы зияткерлік объектілерін жүзеге асыру-оның алғашқы жетістігі. Олар оған өзінің ең жоғары жетілуіне жету үшін оған қызмет ету үшін ғана беріледі. Бұл-бақыт. Бұл адамның жаны болмыстың кемелділігіне дейін көтеріледі, сондықтан ол енді материяда өмір сүруді қажет етпейді... Бақыт-бұл өз мүддесі үшін ізделетін жақсылық; оған ешқандай жолмен және ешқашан басқа нәрсеге қол жеткізуге ұмтылмайды. Ал екінші жағынан (бақыт) адам қол жеткізе алмайтын маңызды ештеңе жоқ. Бақытқа жетуге көмектесетін ерікті әрекеттер-бұл керемет әрекеттер. Оларды тудыратын әдет - ғұрыптар- жақсы қасиеттер. Бақытқа кедергі келтіретін әрекеттер-жаман әрекеттер...» 

"Өзінің табиғаты бойынша, әр адам өзінің өмір сүруі және ең жоғары жетілуге жету үшін оған өзі жеткізе алмайтын көптеген нәрселер қажет, ал оған жету үшін оған қажет нәрсенің жиынтығынан кез-келген нәрсені жеткізетін адамдардың белгілі бір қоғамдастығы қажет. Бұл жағдайда әр адам басқасына қатысты дәл сол күйде болады. Сондықтан бір-біріне көмектесетін көптеген адамдарды біріктіру арқылы ғана, олардың әрқайсысы өз өміріне қажет нәрсенің бір бөлігін басқасына жеткізеді, адам өзінің табиғаты бойынша кемелдікке қол жеткізе алады" . Әл-Фараби философиясының орталық тезистерінің бірі-жеке адамның әл-ауқатқа қол жеткізуі қоғамның әл-ауқатына қол жеткізу арқылы мүмкін болады деген идея. Жалғыз адам, басқалармен қарым-қатынас жасамай, бақытты өмір сүре алмайды. Адам өзінің бақытын жақындарының, достары мен балаларының бақытынан көреді. Адамдар өз қажеттіліктерін қанағаттандыра отырып және армандарын жүзеге асыра отырып, бақытқа басқа адамдармен ынтымақтастық пен өзара көмек арқылы қол жеткізеді. Оның бұл идеясы қоғам дамуының өтпелі кезеңінде, бұрынғы құндылықтар құлдырап, экономика әлсіреп, айқын көрінген кезде ерекше өзекті болады

Бақыт жердегі өмірде қол жетімді. Рас," абсолютті жақсылық", кемелді Бақыт сияқты, " кез-келген зұлымдық жойылып, адамның жаны мен ақыл-ойы әлемдік белсенді ақылмен біріктірілген кезде пайда болады... мәңгілік болып табылады... Бақытқа жеткен жандар... олар бір-бірімен байланысады, бұл кейінгі ұрпаққа қызмет ететін жақсы қасиеттердің өсуіне әкеледі. Әр ұрпақ өзінен кейін бір нәрсені қалдырады (бақытқа жеткен жан түрінде), ол жалпы бақытқа қосылып, оны толықтырады және ұрпақтардың өмірін жеңілдетеді". Әл-Фараби Бақыт дегеніміз ақыл мен ғылымның көмегімен жеке адам немесе бүкіл ұрпақ қайтыс болғаннан кейін адамзатқа қызмет ете алатын рухани мәдениеттің деңгейіне жетуді білдіреді. Сонымен, ағартушының ойларын қорытындылай келе, әлемдік бақытқа жету үшін адам, ең алдымен, қайырымды (сенуші) болуы керек, ғылымды терең зерттеп, теориялық білімді игеріп, өзіне тән қасиеттерді дамытып, өмір бойы одан да жақсы қасиеттерге ұмтылуы керек деп айта аламыз.мамандықтардың бірін игеріп қана қоймай, сонымен қатар оның шебері болу.

Әл-Фараби өзінің ілімінде білімнің күші туралы идеяны алға тартады, әр адамның өз іс-әрекетінде белсенді және еркін екендігіне, әркім білімге, ізгілік пен бақытқа ұмтыла алатынына және барлық адамдардың тууы бойынша тең екендігіне сенім білдіреді.

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ магистранты Нұрлы Көпжасар;  ф.ғ.к. Д.Жанатаев

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: