Экология және өмір сүру сапасы

Өмір сапасы – оның құрамдас бөліктерінің бірлігімен айқындалатын жүйелі ұғым: адамның өзі биологиялық және рухани болмыс ретінде, оның өмірлік әрекеті және оның өтетін жағдайлары. Біз өмір сүріп жатқан үшінші мыңжылдықтың басында әлеуметтік-экологиялық сипаттағы жаһандық мәселелер бүкіл адамзат үшін бұрын-соңды болмағандай шиеленісе түсті. Бүгінгі таңда бізді қоршаған кеңістік пен адамның ішкі ортасы мықтап бекітілген және өзара байланысты. Соңғы медициналық-биологиялық зерттеулер қоршаған ортаның үздіксіз ластануы жаңа аурулардың пайда болуына, туа біткен ақаулар санының артуына, өлім-жітімнің өсуіне және туу көрсеткішінің төмендеуіне, белсенді белсенділіктің күрт төмендеуіне әкелетінін көрсетті.  Адамның және биосфераның денсаулығы әрқашан біртұтас организмнің саулығы ретінде қарастырылуы керек.

Қазіргі уақытта соңғы ұрпақ адамдарының өмірі адамзатты қоршаған ортаның барлық объектілерінің: атмосфералық ауаның, жер үсті және жер асты суларының, топырақтың, флора мен фауна өкілдерінің сыни ластануымен көрінетін жаһандық геобиопланетарлық патология дәуірінде өтуде. Тамақтанудың негізгі көздері болып табылатын, сондай-ақ ағзаның ішкі ортасының ластану қаупі жоғары деңгейде қазіргі биология мен медицина жеткілікті түрде ескермейді.

Денсаулық – табиғаттың адамға берген баға жетпес сыйы екенінбарлығымыз білеміз. Онсыз өмір қалай қызық, бақытты болуы мүмкін бе? Денсаулықты жоғалту оңай, бірақ оны қалпына келтіру өте қиын екенін ұмытып, біз өзіміз бұл сыйлықты босқа ысырап етеміз. Еңбек жағдайларының қанағаттанарлықсыз жағдайы, зиянды өндірістік факторлардың жұмысшылар ағзасына ұзақ әсер етуі жұмысшыларда кәсіптік патологияның қалыптасуының негізгі себептері болып табылады.

Қазақстанда жүрек-қан тамырлары ауруларының проблемасы сақталуда. Мамандардың айтуынша, ширек ғасырда елімізде мұндай дерт 10 есеге артқан. Мәселен, Республикалық кардиология және ішкі аурулар ғылыми-зерттеу институтының мәліметтері бойынша, егер 1989 жылы жүрек-қан тамырлары ауруларының диагностикасы 100 мың адамға 127,5 жағдайды құраса, 2008 жылы 100 мың адамға 1204,3 жағдайды құраған. Тағы бір жағымсыз тенденция бар. Салауатты өмір салтын қалыптастыру проблемалары ұлттық орталығының мәліметінше, қан айналымы жүйесі аурулары жастар арасында жиірек анықталуда. Оның басты себептерінің бірі – дұрыс емес өмір салты.

Сонау 2007 жылы Республикада «Салауатты өмір салты» бағдарламасы қабылданған болатын. Темекі шегудің таралуын 2010 жылға қарай 19,3 пайызға, 2013 жылға қарай 17,8 %-ға және 2016 жылға қарай 16,8 %-ға дейін төмендету күтілуде, алкогольді шектен тыс тұтыну деңгейі тиісінше 14,6, 13,4 және 12,5 %-ға дейін төмендейді. Медициналық бағалау бойынша 2016 жылға қарай орташа өмір сүру ұзақтығын 71,3 жасқа дейін ұлғайту бағдарламасы жүзеге асырылуда. Өз кезегінде, 2010 жылы әзірленген Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011-2015 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында жүрек ауруынан болатын өлім-жітімді қазіргі 100 мың адамға шаққанда 416,4-тен 2015 жылы 353,9-ға дейін төмендету көзделген.

Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев «Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» атты халыққа Жолдауында: «Алдағы онжылдықтың ең маңызды міндеті – Қазақстанның барлық азаматтарының өмір сүру сапасы мен деңгейін арттыру, әлеуметтік тұрақтылық пен қауіпсіздікті нығайту» деп атап өткен. Республика өз азаматтарының өмір сүру сапасының жоғары принциптерін жариялап қана қоймай, табыстарға қол жеткізуде.  Елбасының 2006 жылғы 14 қарашадағы Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының тұрақты дамуға көшуінің 2007-2024 жылдарға арналған тұжырымдамасында атап көрсетілгендей, дамудың экономикалық, экологиялық, әлеуметтік және саяси факторлары біріктірілген және Қазақстан халқының өмір сүру сапасын арттыруға бағытталған біртұтас процесс ретінде қарастырылады.

Өмір сапасына із қалдырған Қазақстанның басты мәселесі – экология. Елдегі әрбір бесінші отбасының бедеулігі, ал жүкті әйелдердің 50 пайыздан астамында қандай да бір асқынулардың болуы қолайлы емес жағдайдың көрсеткішінің бір бөлігі болып табылады. 20 ғасырда Қазақстан өз аумағында қуатты «экологиялық апаттарға» тап болды. Бұл Семей полигонындағы ядролық сынақтар мен Аралдың құрғауының салдары. Қазақстан оларды өз бетімен шешуге қауқарсыз, олар планеталық құбылысқа айналып үлгерді, сондықтан басқа мемлекеттермен ынтымақтасу ғана қалды. Бірақ жағдай осындай, процестер қайтымсыз сипатқа ие болды. Арал теңізі мен оның биоалуантүрлілігін бастапқы қалпына қайтару мүмкін емес. Осыған байланысты экологиялық апат аймақтарындағы халықты сауықтыруға, оларға қосымша қаржылық және медициналық көмек көрсетуге басты назар аудару қажет.

Өмір сүру сапасына әсер ететін осыған байланысты мәселе – сарапшылардың пікірінше, 21 ғасырдың басты ресурсы болуға уәде беретін су. Мамандар республикамыздың ауыз суға деген қажеттілігін өзі қамтамасыз ете алады деп сендіреді. Бірақ мәселе оның сапасында. «Қазақстанның экологиясы» 2010-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында атап көрсетілгендей: «Ел тұрғындарының сапалы  суға қол жеткізу мәселесі өткір күйінде қалып отыр, бұл ретте Қазақстан Республикасы тұрғындарының 20 %-на дейін суды тұтынады. Бұл нормативтік сапа стандарттарына сәйкес келмейді».

Бұл ретте «экологиялық қауіп – денсаулық – өмір сапасы» мәселесі шешілмейтін мәселеге жатқызылғанын айта кеткен жөн. Бұл келесі негізгі себептерге негізделген:

• Өмір сүру деңгейін жақсарту (өмір сапасы) жаңа тәуекелдерді тудырады. Болашақта адамға радиациялық (химиялық, ақпараттық және т.б.) қауіптен әлдеқайда маңызды ғылыми-техникалық прогрестің факторлары әсер етуі мүмкін.
• «Өмір сапасы – денсаулық – тәуекел» мәселесіне философиялық көзқарас оны одан да кеңірек қарастыруға мүмкіндік береді. Табиғат – адам – өркениет: қайшылықтар және (немесе) келісім? Табиғат адамға шынымен керек пе, адамға өркениет керек пе? Жаңа технологияларды жасау арқылы (яғни өркениет сатысымен жоғары көтерілу) адам табиғи ресурстарды сарқып, қоршаған ортаны нашарлатады, өзіне уақытша әл-ауқат жасайды, өмір сүру сапасын жақсартады. Өз өмірін жақсартуды ойлаған адам табиғат қоры мен энергетикалық ресурстардың шексіз емес екенін білуі керек. Бұл адам мен табиғат, табиғат пен өркениет арасындағы негізгі қайшылықтардың бірі. Табиғатпен (экологиялық ортамен) үйлесімділікке тек қана ақылға қонымды қажеттіліктермен қол жеткізуге болады.

Автор: Камила Тастанбек

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: