Еңбек даулары және оларды шешу: сот және соттан тыс процедуралар

"Тұран университеті" білім беру мекемесі ф.ғ. к., қауымдастырылған профессор.,
"МАМ" академик Тулекова Гульжан Хажмуратовна Алматы қ., Қазақстан Республикасы "Тұран университеті" білім беру мекемесі
"Тұран университеті" Ерболатқызы Камила

«ЕҢБЕК ДАУЛАРЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ШЕШУ: СОТ ЖӘНЕ СОТТАН ТЫС ПРОЦЕДУРАЛАР»

Аңдатпа

Бұл мақала Қазақстан Республикасындағы еңбек дауларын шешудің соттық және соттан тыс процедураларын тереңдетіп зерттеуге арналған. Еңбек даулары қызметкерлер мен жұмыс берушілер арасындағы қақтығыстардың нәтижесінде туындайды, және бұл мәселелерді шешу үшін тиімді механизмдердің болуы экономикалық тұрақтылықты және жұмыс орындарындағы әділеттілікті қамтамасыз етеді. Мақалада Қазақстандағы соттық және соттан тыс реттеу процедураларының құрылымы, қолданылуы және тиімділігі, сондай-ақ осы процедуралардың қызметкерлер мен жұмыс берушілерге әсері талданады. Еңбек дауларын шешуде қолданылатын әртүрлі әдістердің артықшылықтары мен кемшіліктері ашылып, қазіргі заңнамалық ортаның қалай жетілдірілуі мүмкін екендігі баяндалады. Мақала сонымен қатар Қазақстан Республикасының тиісті заңдық базасын пайдалана отырып, еңбек дауларының шешілуін жетілдірудегі мүмкіндіктерді қарастырады.

Түйін сөздер: еңбек даулары, сот процедуралары, соттан тыс реттеу, қазақстан еңбек кодексі, қақтығысты шешу, жұмыс орындарындағы әділеттілік, заңнамалық реформалар.

«LABOR DISPUTES AND THEIR RESOLUTION: JUDICIAL AND EXTRAJUDICIAL PROCEDURES»

Abstract

This article is devoted to an in-depth study of judicial and extrajudicial procedures for resolving labor disputes in the Republic of Kazakhstan. Labor disputes arise from conflicts between employees and employers, and having effective mechanisms to resolve these issues ensures economic stability and fairness in the workplace. The article analyzes the structure, application and effectiveness of judicial and non-judicial regulatory procedures in Kazakhstan, as well as the impact of these procedures on workers and employers. The advantages and disadvantages of various methods used in resolving labor disputes are identified, and ways to improve the current legislative environment are described. The article also discusses the possibilities of improving the resolution of labor disputes using the relevant legislative framework of the Republic of Kazakhstan.

Key words: labor disputes, judicial procedures, pre-trial settlement, Labor Code of Kazakhstan, conflict resolution, fairness in the workplace, legislative reforms.

«ТРУДОВЫЕ СПОРЫ И ИХ РАЗРЕШЕНИЕ: СУДЕБНЫЕ И ВНЕСУДЕБНЫЕ ПРОЦЕДУРЫ»

Аннотация

Данная статья посвящена углубленному изучению судебных и внесудебных процедур разрешения трудовых споров в Республике Казахстан. Трудовые споры возникают в результате конфликтов между работниками и работодателями, и наличие эффективных механизмов решения этих вопросов обеспечивает экономическую стабильность и справедливость на рабочем месте. В статье анализируется структура, применение и эффективность судебных и внесудебных регуляторных процедур в Казахстане, а также влияние этих процедур на работников и работодателей. Выявлены преимущества и недостатки различных методов, используемых при разрешении трудовых споров, а также описаны пути совершенствования действующей законодательной среды. Также в статье рассматриваются возможности совершенствования разрешения трудовых споров с использованием соответствующей законодательной базы Республики Казахстан.

Ключевые слова: трудовые споры, судебные процедуры, досудебное урегулирование, Трудовой кодекс Казахстана, разрешение конфликтов, справедливость на рабочем месте, законодательные реформы.

Кіріспе

Қазақстан Республикасында еңбек дауларының пайда болуы және олардың шешімі жұмыс ортасының сапасы мен тұрақтылығын айқындайтын маңызды факторлардың бірі болып табылады. Еңбек қатынастарындағы келіспеушіліктер жиі кездесетінімен, олардың тиімді және әділ шешілуі қызметкерлердің жұмысқа деген ынтасын және жалпы ұйымның өнімділігін арттыра алады. Бұл бөлімде, Қазақстандағы еңбек дауларын соттық және соттан тыс шешу механизмдерінің құрылымдық сипаттамалары мен қолданылу аясын тереңдетіп қарастырамыз.

Қазақстандық еңбек қатынастарының заңнамалық базасы соңғы онжылдықтарда бірнеше маңызды өзгерістерден өтті, бұл еңбек дауларын реттеу процедураларын жетілдіруді талап етеді. Еңбек Кодексі мен басқа да заңнамалық актілердің рөлін, сонымен қатар осы заңдардың қолданылуындағы практикалық мәселелер мен шектеулерді зерделеу қажет.

Бұл кіріспе бөлімінде, біз еңбек дауларының негізгі себептерін, олардың экономикаға және қоғамдық өмірге әсерін, сондай-ақ Қазақстан Республикасындағы сот жүйесінің және соттан тыс процедуралардың осы дауларды шешудегі маңыздылығын талдаймыз. Бұл талдау, оқырмандарға зерттеудің мақсаттары мен міндеттерін түсінуге, сондай-ақ зерттеудің қажеттілігі мен маңыздылығын айқындауға көмектеседі.

Атап өту керек мәселелердің бірі — бұл сот және соттан тыс шешім қабылдау процесінің транспаренттілігі мен қол жетімділігі. Транспарентті және әділ шешім қабылдау процесі еңбек дауларын шешуде қызметкерлердің және жұмыс берушілердің сенімін арттырады және ұзақ мерзімді тұрақтылықты қамтамасыз етеді. Еңбек дауларының соттық және соттан тыс шешім қабылдау механизмдері Қазақстандағы еңбек қатынастарын реттеудің негізгі элементтері ретінде танылады, сондықтан олардың тиімділігі және жетілдірілуі елдің экономикалық және әлеуметтік дамуына тікелей әсер етеді.

Сонымен қатар, зерттеу барысында соттан тыс реттеу механизмдерінің, мысалы, медиацияның және келіссөздердің қолданылуы сияқты жаңа тәсілдердің маңызы ерекше бағаланады. Бұл әдістер жиі кездесетін қақтығысты шешуде баламалы жолдар ретінде танымал бола бастады, өйткені олар келіспеушіліктерді бітімгершілік арқылы шешуге мүмкіндік береді және жұмыс орындарындағы қауіпсіз және қолайлы орта қалыптастыруға көмектеседі.

Аталған зерттеулердің аясында, бұл мақалада Қазақстан Республикасының заңнамалық регламенттері және олардың әртүрлі еңбек дауларын шешу процесіндегі қолданысы мен нәтижелері талданады. Біздің мақсатымыз — осы процедуралардың тиімділігін арттыруға ұсыныстар жасау арқылы Қазақстандық еңбек рыногындағы заңнамалық жетілдірудің мүмкіндіктерін анықтау.

Материалдар мен әдістер

Бұл зерттеуде негізгі материал ретінде Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексі және басқа да тиісті заңнамалық актілер пайдаланылады. Еңбек дауларын шешудің соттық және соттан тыс рәсімдерін тереңдетіп зерделеу үшін біз заңнамалық актілерді талдау әдісін, кейстік зерттеулерді және тарихи тәсілдерді қолданамыз.

Заңнамалық актілерді талдау: Қазақстан Республикасының заңнамаларының, оның ішінде Еңбек Кодексінің және басқа тиісті нормативтік құжаттардың мәтіндерін талдау арқылы еңбек дауларын шешу процедураларының заңнамалық базасын ашып көрсетеміз. Бұл талдау арқылы соттық және соттан тыс процедуралардың қолданылуын, олардың заңнамада айқындалған мақсаттарын және қызмет ету механизмдерін анықтаймыз.

Кейстік зерттеулер: Нақты еңбек дауларының істерін зерделеу арқылы біз теорияны практикамен байланыстырамыз. Бұл зерттеулер жекелеген даулардың шешілуіне қандай заңдық нормалар қолданылғанын, сондай-ақ бұл процестердің қандай нәтижелерге әкелгенін көрсетеді. Бұл аспект еңбек дауларының шешімдерінің тиімділігі мен сапасын бағалауға мүмкіндік береді.

Бұл зерттеу әдістері арқылы біз Қазақстандағы еңбек дауларын шешу жүйесінің күрделі суретін жасай аламыз. Бұл әдістер, мәселенің толыққанды сипаттамасын ұсынып, зерттеудің объективтілігін және ауқымдылығын қамтамасыз етеді.

Нәтижелер

Еңбек даулары - бұл жұмыс берушілер мен қызметкерлер арасындағы еңбек қатынастарына байланысты пайда болатын келіспеушіліктер мен қақтығыстар. Бұл даулардың шешімі әдетте жұмысшылардың жұмыс шарттарын, қауіпсіздікті, әділеттікті және жалақыны жақсарту үшін маңызды. Еңбек дауларын бөлу әдетте олардың туындау себептері мен қатысушылардың сипаттамаларына байланысты жүргізіледі.

Еңбек дауларының түрлері:

1. Жеке еңбек даулары: Бұл түрдегі даулар жеке қызметкер мен жұмыс беруші арасындағы келіспеушіліктерден туындайды. Мысалы, жұмыстан босату, жалақыны төлемеу, жұмыс шарттарының бұзылуы сияқты жағдайлар бұл санатқа жатады.

2. Топтық еңбек даулары: Бұл түрде бірнеше қызметкер немесе олардың өкілдері (мысалы, кәсіподақтар) жұмыс берушімен келіспеушілікке түседі. Бұл көбінесе жұмыс жағдайларын, жалақы деңгейлерін, жұмыс кестелерін және басқа да ортақ мәселелерді қамтиды.

Еңбек дауларының себептері:

- Экономикалық себептер: Жалақының төмендігі, жұмыс уақытының ұзақтығы, үстемақылардың төленбеуі сияқты мәселелер.

- Жұмыс жағдайлары: Қауіпсіздік стандарттарының бұзылуы, жұмыс орнындағы дискриминация және қудалау.

- Заңдық мәселелер: Заңдылықтар мен нормативтік актілердің орындалмауы.

Еңбек дауларын шешудің екі негізгі түрі бар: соттық және соттан тыс процедуралар. Бұл процедуралар еңбек құқығындағы келіспеушіліктерді реттеудің маңызды бөлігі болып табылады.

Еңбек дауларын шешу процесі өте маңызды, өйткені бұл қызметкерлердің жұмыс жағдайларын жақсартуға және жұмыс берушілердің өнімділігін арттыруға көмектеседі. Мұндай процедуралардың тиімді жүргізілуі екі жақтың да мүдделерін қанағаттандырады және жұмыс ортасындағы байланыстарды нығайтады.

Еңбек дауларын шешудегі соттық процедуралар – бұл жұмыс берушілер мен қызметкерлер арасындағы келіспеушіліктерді заңды тәсіл арқылы реттеудің бір жолы. Бұл процес көбінесе күрделі және уақытты талап ететін болып келеді, бірақ ол заңдық айқындықты қамтамасыз етеді және жұмыс берушілер мен қызметкерлер үшін қорғау шараларын ұсынады.

Соттық процедуралардың сипаттамалары келесідей болады:

1. Процессуалдық сипаттамалар: Еңбек дауларын сот арқылы шешу процедурасы әдетте ресми болып келеді, онда арнайы заңдық ережелер мен процедуралар қолданылады. Тараптар өздерінің аргументтерін, дәлелдемелерін және құқықтық ұстанымдарын ұсынуға міндетті.

2. Құқықтық негіздер: Сот процесі кезінде еңбек заңнамасының, жұмыс шарттарының және жалпы заңдық стандарттардың сақталуын бақылау жүзеге асырылады. Сот шешімдері заңнамаларға сәйкес келуі тиіс.

3. Құқықтық қорғау: Сот процедуралары арқылы қызметкерлер мен жұмыс берушілер өздерінің заңды құқықтарын қорғай алады. Бұл әділдік пен заңдық теңдікті қамтамасыз етеді.

Соттық процедуралардың кезеңдері, ең алдымен, шағымды тіркеумен басталады, мұнда қызметкер немесе жұмыс беруші сотқа ресми шағымды тіркейді. Бұдан кейінгі кезең – алдын ала тыңдау, бұл кезде сот іске қатысты негізгі мәселелерді анықтап, істің бағытын белгілейді. Негізгі тыңдау кезінде тараптар өз дәлелдемелерін ұсынып, куәларды шақырады, ал сот барлық ақпаратты мұқият қарастырады. Соңғы кезеңде сот істі толық талдағаннан кейін заңға сәйкес шешім шығарады. Бұл шешім заңды күші бар және тараптарға міндетті болып табылады, олардың арыздарын заңдық негізде шешеді және әділеттілік қамтамасыз етеді.

Сот процедуралары жеке еңбек дауларынан бастап, ірі топтық дауларға дейін қолданылады. Мысалы, жұмыстан заңсыз шығару, жалақы төлемеу, жұмыс орнындағы қауіпсіздік мәселелері, дискриминация және басқа да көптеген мәселелер сот арқылы қаралады.

Сот процесі - бұл еңбек дауларын шешудің маңызды әрі тиімді тәсілі. Ол заңдық айқындықты қамтамасыз етеді және жұмыс берушілер мен қызметкерлердің құқықтарын қорғайды. Бірақ, сот процесі уақыт пен қаржылық ресурстарды талап етеді, сондықтан кейде соттан тыс шешімдер де қарастырылады. [1]

Еңбек дауларындағы соттан тыс процедуралар еңбек дауларын шешу үшін альтернативті жолдар ұсынады, олар сот процессінің күрделілігі мен қымбатшылығынан аулақ болуға мүмкіндік береді. Бұл әдістер жедел және тиімді шешімдерге жетуге көмектеседі, әсіресе келіссөз арқылы конструктивті диалог орнатқан кезде. Еңбек дауларын шешудің соттан тыс негізгі үш түрі бар: медиация, арбитраж және келіссөздер.

Медиация — бұл тәуелсіз үшінші тараптың (медиатордың) көмегімен даулы мәселелерді шешу әдісі. Медиатор жақтар арасында байланыс орнатады және олардың өзара қабылданатын шешімге келуіне көмектеседі. Медиацияның негізгі мақсаты — қызметкер мен жұмыс беруші арасында келісімге қол жеткізу арқылы ұзақ мерзімді қатынастарды сақтау.

Арбитраж — бұл тараптардың келісімі бойынша арбитр ретінде белгіленген тәуелсіз үшінші тарап шешім шығаратын процесс. Арбитраж шешімі көбінесе міндетті түрде қабылданады және ол жұмыс беруші мен қызметкер арасындағы дауды түпкілікті шешеді. Арбитраж әсіресе келісім-шарттар мен заңнамалық мәселелер бойынша күрделі дауларда қолданылады.

Келіссөздер — бұл екі жақтың өзара келісімге келуі үшін жүргізілетін тікелей сөйлесу процесі. Келіссөздер арқылы тараптар өздерінің позицияларын талқылап, ортақ жер табуға тырысады. Бұл әдіс коллективтік шарттарды жасау немесе жұмыс орнындағы өзгерістерді енгізу кезінде жиі қолданылады.

Соттан тыс процедуралар еңбек дауларын шешуде кең таралған және тиімді әдістер болып табылады. Олар жұмыс берушілер мен қызметкерлерге қаржылық және уақыт шығындарын азайтуға, сондай-ақ күрделі және жүйке жұқтыратын сот процестерінен аулақ болуға мүмкіндік береді. Бұл әдістер арқылы жұмыс орындарындағы татулық пен ынтымақтастықты нығайтуға болады, осылайша жұмыс берушілер мен қызметкерлердің ұзақ мерзімді мүдделеріне жауап береді.

Қазақстан Республикасының заңнамасында еңбек дауларын шешудің соттық және соттан тыс процедуралары әр түрлі нормативтік актілерде реттеледі. Олардың ішінде Еңбек кодексі мен азаматтық процессуалдық кодекс еңбек дауларын регламенттеуде негізгі рөл атқарады. Конституция, өз кезегінде, адам құқықтарын және бостандықтарын қорғау принциптерін белгілейді, олар еңбек құқығының негізі болып табылады. [2]

Қазақстан Республикасының Конституциясы адам құқықтары мен бостандықтарын қорғауға баса назар аударады, оның ішінде еңбек құқығына да қатысты. Конституция еңбекке құқық, әділетті еңбек шарттарын және дискриминацияға қарсы тұруды қамтамасыз етуге кепілдік береді.

Еңбек дауларын реттеуде Еңбек Кодексі негізгі рөл атқарады. Онда еңбек дауларының анықтамасы, олардың түрлері, сондай-ақ шешу жолдары баяндалған. Еңбек Кодексінде екі түрлі еңбек даулары — жеке және топтық даулар қарастырылады. Сонымен қатар, кодекс арбитраждық және медиациялық процедуралар арқылы дауларды шешу механизмдерін де қамтиды.

Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексінің 15-тарауы «Жеке еңбек дауларын қарау» тақырыбына арналған. Бұл тарау жұмыс берушілер мен жұмысшылар арасындағы жеке еңбек дауларын реттеуге бағытталған. Жеке еңбек дауы - бұл жұмыс беруші мен жұмысшы арасындағы, жұмысқа орналастыру, жұмыстан босату, еңбек ақы төлеу, жұмыс шарттары, жұмыс уақыты және демалыстар, еңбек шартын бұзу сияқты мәселелер бойынша пайда болатын дауларды білдіреді.

Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексінің 159-бабы жеке еңбек дауларын шешуде келісу комиссияларының қолданылуын және соттардың рөлін айқындайды. Келісу комиссиясы жұмыс берушілер мен жұмыскерлер өкілдерінің тең санынан тұратын тұрақты орган ретінде белгіленген. Комиссия мәселелерді шешімін табу үшін жазбаша өтініштерді қарастырады және оның шешімдері тараптарға уақтылы жеткізілуі тиіс. Егер комиссия шешімі орындалмаса немесе мәселелер реттелмесе, тараптар сотқа жүгінуге құқылы.

160 – бап жеке еңбек дауларын қарауға жүгіну мерзімдерін айқындайды. Бұл бап бойынша жұмысқа қайта алу туралы даулар үшін жұмыс берушінің актісінің көшірмесі табыс етілгеннен бастап бір ай мерзім белгіленеді, ал басқа даулар бойынша жұмыскерлердің өз құқықтарының бұзылғанын білген күннен бастап бір жылға дейін жүгінуге болады. Медиация жүріп жатқан кезеңде, сондай-ақ келісу комиссиясы жоқ кезде жүгіну мерзімі тоқтатылып тұрады.

161 – бап Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексінде жұмыскерді жұмысына қайта алу мәселесін регламенттейді. Егер жұмыскер заңсыз жұмыстан шығарылса және кейін сот немесе келісу комиссиясы оның жұмысқа қайта алынуын шешсе, оған бос жүрген уақыты үшін жалақы төленеді. Бұл ақы төлеу алты айдан аспауы тиіс. Жұмыс беруші шешім шыққаннан кейін жұмыскерді дереу жұмысқа алуы керек, және егер ол бұл шешімді кідіртсе, онда жұмыскерге шешімді орындау кідіртілген уақыт үшін жалақы төленуі мүмкін. [3]

Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексінің 16-тарауы «Ұжымдық еңбек дауларын» қарауды реттейді. Бұл тарау ұжымдық келіссөздер процесін, ұжымдық шарттарды жасасу және оны бұзу жағдайларындағы әрекеттерді айқындайды. Сондай-ақ, бұл тарауда жұмыс берушілер мен жұмыскерлер арасындағы келіспеушіліктерді шешу үшін қолданылатын арбитраж процедуралары және келіссөздер механизмдері көрсетілген. Егер келіспеушіліктер сотқа дейінгі кезеңде реттелмесе, мәселелер сот арқылы шешілуі мүмкін.

Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексінің 16 – тарауының 163 – бабы ұжымдық еңбек дауларының қалай туындайтынын анықтайды. Ұжымдық еңбек дауы жұмыс берушіге жұмыскерлер тарапынан ресми түрде хабарланған талаптар аясында туындайды, олар заңнамадағы, келісімдердегі және еңбек шарттарындағы талаптарды орындауға бағытталған. Жұмыс беруші алған талаптарды үш жұмыс күні ішінде қарауға және шешім қабылдауға міндетті. Егер мәселе шешілмесе, оны одан әрі талқылау үшін қосымша әрекеттер қабылдануы керек.

164 – бап ұжымдық еңбек дауларын шешу процесін регламенттейді. Жұмыс берушілер немесе олардың ұйымдары бірінші кезекте дауларды шешуге тырысады. Егер олар шешім таба алмаса, татуластыру комиссиясы құрылады, ал келісімге қол жеткізілмеген жағдайда еңбек төрелігіне жүгініледі. Ақыр соңында, шешілмеген мәселелер сот арқылы қаралады.

165 – бап татуластыру комиссиясы жұмыс беруші және жұмыскерлердің өкілдерінен тұрады және даулы мәселелерді шешу үшін құрылады. Бұл комиссия тараптардың шешімдерін жинақтауға және оларды орындауға бағытталған.

166 – бап егер татуластыру комиссиясы ұжымдық еңбек дауын шеше алмаса, онда еңбек төрелігі құрылады. Еңбек төрелігі дауды одан әрі қарау үшін құрылған арбитраждық орган болып табылады, оның құрамы жұмыс берушілер мен жұмыскерлердің өкілдерінен тең қатысуымен анықталады.

167 – бап ұжымдық еңбек дауын шешуде тараптар делдалды тарту арқылы келісімге қол жеткізуге тырысуы мүмкін. Делдал үшінші тарап ретінде қызмет етіп, мәмілеге жетуге көмектеседі.

168 – бап тараптар келісімге қол жеткізгенде, барлық татуластыру рәсімдері тоқтатылады және келісім шарттары дауды шешу шарттары болып табылады.

169 – бап Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексі ұжымдық еңбек дауын шешу процесіндегі кепілдіктерді белгілейді. Ол ұжымдық келіссөздерге қатысушыларға құқықтық қорғау және жұмыстан босату кезіндегі жалақыларының сақталуын қамтамасыз етеді. Сондай-ақ, ұжымдық еңбек дауы шешіліп жатқан кезде қатысушыларды тәртіптік жазаға тартуға тыйым салынады, өйткені бұл олардың әділ шешім қабылдауына кедергі болуы мүмкін. Бұл бап келіссөздер процесіне белсенді қатысушылардың құқықтары мен мүдделерін қорғауға бағытталған. [3]

Осы еңбек дауы бойынша нақты жағдайды қарастырып, оны Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексінің нормативтік актілерін негізге ала отырып шешіп көрейік.

Жағдай келесідей: Жұмыскер А. мырза өзінің жұмыс берушісінен ай сайынғы жалақысы көтерілуін талап етеді, өйткені оның жалақысы соңғы үш жылда өскен жоқ. Ол өзінің талаптарын жұмыс берушіге жазбаша түрде білдірді, бірақ жұмыс беруші ешқандай жауап бермей, талаптарын елемеді. А мырза ұжымдық еңбек дауы бойынша қандай қадамдар жасауы керек?

А. мырзаның жағдайында, ол Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексінің 164-бабына сәйкес әрекет етуі керек. Егер жұмыс беруші оның талаптарына жауап бермесе, ол татуластыру комиссиясын құруды талап етуге құқылы. Комиссия жұмыс беруші мен жұмыскерлер арасындағы дауды шешуге тырысады. Егер бұл комиссия да келісімге қол жеткізе алмаса, оның мәселесі еңбек төрелігі арқылы шешіледі. Бұл процестер барысында А. мырза өз құқықтарын толық қорғай алады және әділ шешім шығаруға ықпал ете алады.

Қорытынды

Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексі заңды еңбек практикаларын регламенттейтін және жұмыс берушілер мен жұмысшылар арасындағы қатынастарды анықтайтын маңызды құжат болып табылады. Бұл Кодекс арқылы жұмысшылардың құқықтары қорғалады және жұмыс ортасының сапасын жақсартуға бағытталған стандарттар белгіленеді. Сондай-ақ, заңсыз еңбек практикаларының алдын алу және оларға қарсы тұру маңызды міндеттердің бірі болып саналады.

Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексі еңбек дауларын реттеуде маңызды роль атқарады. Кодекс еңбек қатынастарындағы жанжалдар мен келіспеушіліктерді шешу үшін нақты және тиімді жолдарды ұсынады. Жеке және коллективтік еңбек дауларын шешуде татуласу комиссиялары мен соттар сияқты институттар әртүрлі рөлдер атқарады. Кодекс жұмыс берушілер мен жұмысшылар арасындағы өзара түсіністік пен әділдікті қамтамасыз етуге бағытталған.

Еңбек дауларын шешудегі процедуралар қызметкерлердің құқықтарын қорғауға және жұмыс берушілердің мүдделерін сақтауға мүмкіндік береді. Кодекстің негізгі мақсаты — еңбек дауларын әділ және тез арада шешу, осылайша еңбек нарығында тұрақтылық пен сенімділікті қамтамасыз ету. Сонымен қатар, соттан тыс рәсімдер, медиация сияқты, тараптарға келіссөз жүргізу арқылы мәселелерді бейбіт жолмен шешуге көмектеседі. Осы арқылы қызметкерлер мен жұмыс берушілер арасындағы қарым-қатынастар нығая түседі.

Қорытындылай келе, Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексі еңбек дауларын шешу процедураларын реттеуде алға қойған стандарттарымен еңбек қатынастарының сапасын арттыруға және жұмыс ортасын жақсартуға үлкен үлес қосады. Бұл әрбір қызметкердің жұмысқа деген құқығын қорғаумен қатар, жұмыс берушілердің жұмыс істеу шарттарын жақсартуға міндеттемелерін атқаруына да кепілдік береді.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Архипов В. Б., Бухаров А. Ю. «Еңбек құқығы: Оқулық», 2020;(2):23-31 //Еңбек құқығының негізгі принциптері мен нормаларын талқылайды.

2. Татарникова Л. М. «Еңбек даулары: теория және практика», 2020;(3):19-104 //Еңбек дауларын шешу практикасын жан-жақты қамтитын кітап.

3. Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі 2015 жылғы 23 қараша № 414-V ҚРЗ. //http://adilet.zan.kz/rus/docs/K1500000414 20.01.2019. (Жүгінген күн: 28.11.2023).

---

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: