Қазақ мәдениетіндегі қыздың мәртебесі

Қазақ халқының мәдениеті мен дәстүрінде қыз баланың орны ерекше. Қазақ қоғамында қыз бала тек отбасында емес, бүкіл қоғамда үлкен жауапкершілік пен мәртебеге ие болған. Оның мәртебесі, салт-дәстүрлер мен өмірдің барлық кезеңдерінде маңызды орын алған.

1. Қыз бала — отбасының ұйытқысы

Қазақтың ежелгі мәдениетінде қыз бала отбасының, ошақтың, үйлердің ұйытқысы ретінде қарастырылған. Қыздың басты міндеті — отбасында тәртіп орнатып, үлкендерге қызмет ету, үй шаруашылығын жүргізу, жастарға өнеге көрсету. Сонымен бірге, қыз бала «қызғаныш» деген қасиетпен сипатталып, оның намысы, ар-ұяты жоғары бағаланған. Бұл — оның отбасы мен қоғамдағы абыройын арттырудың негізгі элементі. Қазақ халқының ежелгі дәстүрлерінде қыздың ерте кезде үлкендердің тәрбиесінде болуына ерекше мән берілген. Әсіресе, анасынан немесе қарттардан алған тәрбиесі оның болашақтағы өміріне зор ықпал еткен.

2. Қыз балаға қойылатын талаптар мен оларға құрмет

Қазақ қоғамында қыз балаға тән ерекше қасиеттер ретінде әдептілік, сабырлылық, сыпайылық, үлкендерге құрмет көрсету маңызды орын алған. Қыздың сөзге мән беруі, дұрыс сөйлеуі, қонаққа барарда сыпайылықты сақтауы, киімнің ұқыптылығы — осының бәрі оның мәртебесін көрсететін белгілер. Сонымен қатар, «қыздың жолы жіңішке» деген халық даналығынан да қыз балаға тән талаптардың қаншалықты жоғары болғанын көруге болады. Қыз балаға ата-анасы, ауыл-үй, жұртшылықтың алдындағы намысы, абыройы аса маңызды болған. Оның жүріс-тұрысы, сөйлеуі, тәрбиесі бүкіл қоғамның көз алдында есептелетін.

3. Қыздың қоғамдағы рөлі

Қазақ мәдениетінде қыздың қоғамдағы орны тек үй шаруасымен шектелмей, әртүрлі қоғамдық іс-шараларға, той-томалаққа, салт-дәстүрлерге қатысуымен де айқындалады. Қыздар ұлдармен бірге ойын-сауықтар мен ұлттық мерекелердің ажырамас бөлігі болып табылады. Бұлар қыздың тәрбие алуына ғана емес, сондай-ақ оның ұлттық құндылықтарды меңгеруіне, дәстүрлерді сақтауына, қоғамда маңызды рөл атқаруына себепші болған.

Қыздың балалық шағы мен әйел болып қалыптасуы арасындағы кезеңде оның білім алуына, өнерге деген ықыласына көңіл бөлінген. Көп жағдайда, әсіресе қала өмірінде қыз баланың оқуы, мамандық алуы қоғамдағы қыздың мәртебесін одан әрі нығайта түседі. Қазақ мәдениеті қыз баланың жетістіктерін, оның қоғамға қосқан үлесін де жоғары бағалайды.

4. Қыз бала тәрбиесі

Қыз баланың тәрбиесі қазақ қоғамында ерекше назарға алынған. Отбасында ана мен әкенің балаға деген қамқорлығы, бауырлардың арасында сыйластықты қалыптастыру, қыз балаға тәлім-тәрбие беру — қазақтың басты міндеттерінің бірі. Қыз бала тәрбиесінде ұлттың ғасырлар бойы жинақтаған рухани байлығы мен тәжірибесі көрініс табады. Әсіресе, қазақ халқының құндылықтары бойынша қыздар өз ана тілінде сөйлеп, ұлттық салт-дәстүрлерді меңгеріп, өз халқының тарихын, әдет-ғұрпын білулері тиіс. Бұл тәрбиенің негізі — үлкендерді сыйлау, әдепті болу, адалдық пен еңбекқорлық, ұят пен адамгершілік.

5. Қыздың болашақтағы рөлі: Аналық пен әйелдік міндет

Қазақ мәдениетінде қыз баланың болашақта ана, жар болу міндеті аса жоғары бағаланады. Ана болу — қыз баланың өміріндегі ең басты әрі қасиетті мәртебе саналған. Әйелдің отбасындағы рөлі оның тәрбиесінен басталып, отбасылық тыныштық пен бейбітшілікті сақтаудағы зор жауапкершілікке айналады. Қазақ қоғамында қызды үйлендіру, оның отбасының отын жағып, ұрпақ өсіруі үлкен құрметке ие болған. Бұл қыздың мәртебесін биіктетіп, оның қоғамдағы орнына ерекше мән берілгенін көрсетеді.

Қорытынды

Қазақ мәдениетіндегі қыздың мәртебесі ерекше және жоғары. Ол тек отбасының ұйытқысы ғана емес, қоғамда да маңызды орын алған тұлға. Қыз баланың тәрбиесі, білім алу, отбасындағы орны мен қоғамдық міндеттері оның мәртебесінің айқын көрсеткіштері болып табылады. Қазақ халқы қыз балаға өз ұрпағының болашағы, салт-дәстүрлердің сақтаушысы, рухани мұраның иесі ретінде үлкен құрметпен қарайды.

Алимхан Айдана,.Мәдени антропология мамандығының 2 курс магистранты, әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті Ғылыми жетекші: Жаркимбаева Д.Б. мәдениеттану және дінтану кафедрасының филос.ғ.к., аға оқытушы.

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: