“Қасым хан — Ұлы Дала падишахы”

     Қазақ тарихының алтын беттерінде өз есімін мәңгіге қалдырған біртуар тұлғалардың бірі — Қасым хан. Ол Қазақ хандығының дамуына зор үлес қосқан, ел ішіндегі бірлікті нығайтып, сыртқы саясатта мемлекеттің беделін арттыра білген кемеңгер басшы. Халық арасында «Қасым ханның қасқа жолы» деп аталатын заңдар жүйесі оның көрегендігін, әділетті басқару принциптерін айқын көрсетеді. Сондықтан Қасым ханды жай ғана билеуші емес, Ұлы Даланың ұлы ханы деп атауға толық негіз бар.

Қасым хан — Қазақ хандығының негізін қалаушы Жәнібек ханның ұлы. XV ғасырдың соңында Әз Жәнібектен кейін хандықтың басына келді. Сол кезеңде Қазақ хандығы саяси және аумақтық жағынан әлі толық қалыптаспаған еді. Алайда Қасым хан өзінің ақыл-парасаты, ерлігі мен дипломатиялық шеберлігі арқылы хандықтың ішкі тұтастығын күшейтіп, аумағын едәуір кеңейтті.

Қасым хан билік құрған кезең (шамамен 1511–1523 жж.) Қазақ хандығының шарықтау шағы болды. Ол кезде хандықтың жері Еділден Жетісуға, Тобылдан Түркістанға дейінгі кең байтақ даланы қамтыды. Тарихшылар бұл дәуірді Қазақ хандығының ең гүлденген кезеңдерінің бірі ретінде сипаттайды. Сондықтан кейбір деректерде Қасым хан «Қазақ мемлекеттілігінің екінші негізін қалаушы» ретінде аталады.

Кей деректерге сүйенсек, Қасым хан билік еткен тұста хандықтың халқы миллионнан асқан. Бұл — сол дәуір үшін аса ірі көрсеткіш. Қазақтардың беделі тек далада ғана емес, көрші мемлекеттер арасында да жоғары болған. Қасым ханның ерекше бір қасиеті — оның дипломатиялық дарыны. Ол Мәскеу мемлекетімен, Ноғай ордасымен, Бұхар хандығымен, Моғолстанмен және басқа да көрші елдермен тиімді қарым-қатынас орната білді. Мәскеулік деректерде Қасым хан алғаш рет дипломатиялық деңгейде танылған қазақ ханы ретінде аталады.

«Қасым ханның қасқа жолы»

Қасым хан ел басқаруда заң үстемдігінің маңызын терең ұғынған тұлға болды. Ол дала заңдарын жинақтап, сұрыптап, жаңартып, өзіндік құқықтық жүйе жасады. Бұл жүйе халық арасында «Қасым ханның қасқа жолы» деген атаумен белгілі. Онда қазақ халқының салт-дәстүрі, әдет-ғұрыптары, құқықтық нормалары мен әділетті жазалау ережелері көрініс тапты. Бұл заң жүйесі кейін Тәуке ханның «Жеті жарғысына» негіз болды.

Қасым хан — ел бірлігін сақтап, мемлекеттілікті нығайтқан кемеңгер тұлға. Халық оны әділдігі, жауға қарсы ерлігі және елдің ынтымағын сақтай білген даналығы үшін құрмет тұтты. Қасым хан салған сара жол — бүгінгі тәуелсіз Қазақстанның мемлекеттілік тарихындағы берік іргетастардың бірі болып қала береді.

«Journiverse» білім беру орталығының оқушысы: Мусабек Мерғалым