«Пластик проблемасы — жаһандық қауіп»

Пластик проблемасы — жаһандық қауіп

Бүгінгі таңда жер бетіндегі ең өткір экологиялық мәселелердің бірі — пластик қалдықтарының көбеюі. Арзан, ыңғайлы және төзімді материал ретінде танылған пластик ХХ ғасырдың басты өнертабыстарының бірі болып есептелсе де, ол бүгінде адамзат пен табиғатқа қарсы айналып отыр. Себебі, пластик – ыдырамайтын, жойылмайтын, ал табиғатқа бір түскеннен кейін ғасырлар бойы қалып қоятын жасанды материал. Пластиктің әсері бүкіл планетаға таралған, оның зардабы суға, жерге, ауаға, тіпті адам ағзасына да жетіп отыр.

Пластиктің таралуы мен ластануы

Жыл сайын дүние жүзінде 400 миллион тоннаға жуық пластик өндіріледі, оның тек 9%-ы ғана қайта өңделеді. Қалған бөлігі полигондарға, ормандарға, өзен-көлдерге, мұхиттарға немесе ашық аспан астына тасталады. Бұл сан жыл сайын артып келеді. Бір рет қолданылатын пластик — қасық, пакет, бөтелке, стакан, маска — қазіргі күнделікті өмірдің бір бөлшегіне айналған.

Факт: National Geographic зерттеуіне сәйкес, 1950 жылдан бастап бүгінгі күнге дейін әлемде 8,3 миллиард тонна пластик өндірілген. Бұл салмақ жер шарындағы барлық тірі адамдардың салмағынан мың есе көп.

Мұхиттардағы "пластик континенттер"

Пластик қалдықтарының ең қорқынышты көрінісі — олар мұхиттарда жүздеген мың шақырымға созылған «қалдық аралдарын» түзеді. Соның ең ірісі — Тынық мұхитының ортасындағы Үлкен қоқыс айналымы. Бұл аймақтағы қалдықтардың көлемі 1,6 миллион шаршы шақырымнан асады, яғни Қазақстанның аумағынан да үлкен.

Факт: Бұл «аралда» шамамен 1,8 триллион пластик бөлшек бар, олардың салмағы 80 мың тоннадан асады. Балықтар мен теңіз жануарлары бұл қалдықтарды тамақ деп қабылдап, жұтып қояды. Нәтижесінде миллиондаған теңіз жануары жыл сайын өледі.

Пластиктің адам ағзасына әсері

Пластиктің бөлшектері (микропластик) тек мұхиттар мен табиғатта ғана емес, біздің ағзамызда да кездесіп жатыр. Ғалымдар ауыз судан, теңіз өнімдерінен, тіпті ауада ұшқан шаң-тозаңнан микропластик бөлшектерін тапқан. Адам күн сайын орта есеппен 5 грамм микропластик жұтады — бұл шамамен бір несие картасының салмағына тең.

Факт: 2022 жылы Австрияда жүргізілген зерттеу нәтижесінде адамдардың нәжісінен микропластик бөлшектері табылған. Бұл пластиктің ас қорыту жүйесі арқылы өтетінін және ағзаға зиян келтіруі мүмкін екенін дәлелдейді.

Пластиктің жануарлар дүниесіне әсері

Табиғаттағы жануарлар, әсіресе құстар мен теңіз жәндіктері, пластикті азықпен шатастырып жұтып қояды. Бұл олардың асқазанына жиналып, тамақ сіңіру процесін бұзады, тіпті өлімге әкеледі. Сонымен қатар, балықтардың ағзасындағы пластиктер адам қорегіне де түсіп жатыр.

Мысал: 2019 жылы Индонезия жағалауынан өліп қалған киттің асқазанынан 6 килограмм пластик қалдықтары табылды. Оның ішінде 115 стакан, 4 бөтелке, 25 пакет болған.

Пластикпен күрестегі халықаралық бастамалар

Бірқатар мемлекеттер пластикке қарсы нақты шаралар қабылдай бастады. Мысалы:

• Еуропалық Одақ 2021 жылдан бастап бір рет қолданылатын пластикалық бұйымдарды (қасық, шанышқы, түтікше) пайдалануға тыйым салды.

• Кения 2017 жылы дүкен пакеттерін қолданғаны үшін ең қатал заң қабылдады — бір пакет үшін 4 жылға дейін бас бостандығынан айыру немесе 38 000 доллар айыппұл қарастырылған.

• Қазақстанда да пластикке қарсы экологиялық бастамалар белсенді қолға алынуда. Экоакциялар, пластик пакеттердің орнына мата дорба қолдану мәдениеті қалыптаса бастады.

Не істеу керек?

Пластик мәселесімен күресу үшін тек мемлекет емес, әр азамат та үлес қосуы тиіс. Қарапайым күнделікті әрекеттер үлкен өзгеріске себеп бола алады:

1. Бір рет қолданылатын пластикті азайту (пакет, бөтелке, қасық).

2. Қайта пайдалануға болатын заттарды қолдану (мата сөмке, темір бөтелке).

3. Қалдықтарды сұрыптап, пластикті бөлек жинап тапсыру.

4. Эко-білім мен мәдениетті насихаттау.

Қорытынды

Пластик — табиғатқа деген салғырт көзқарастың көрінісі. Ол арзан және ыңғайлы болғанымен, ұзақ мерзімді перспективада орны толмас зиян келтіреді. Пластик қалдықтары біздің экожүйемізді бұзып, тіршілік иелерін жойып жатыр. Ең сорақысы — бұл үдеріс адамзаттың өз қолымен жасалып отыр. Егер біз бүгін тоқтамасақ, ертең кеш болуы мүмкін.

Пластикке балама бар. Ал Жерге — балама жоқ.