Мамандық таңдауда ата-ананың рөлі

Әрбір адам өмірінде кемінде бір рет маңызды шешім қабылдайды. Солардың ішінде ең жауаптыларының бірі – мамандық таңдау. Бұл шешім адамның болашақтағы кәсіби жолына, әлеуметтік жағдайына және жеке бақытына тікелей әсер етеді. Осы ретте, мамандықты саналы түрде таңдау аса маңызды. Алайда бұл таңдауды жасайтын кезде жасөспірім әрдайым жалғыз болмайды. Көп жағдайда ата-ана бұл үдерісте маңызды рөл атқарады. Дегенмен ата-ананың ықпалы қандай болуы тиіс және ол қай деңгейде дұрыс?

Мамандық таңдау – маңызды өмірлік қадам

11-сынып оқушылары үшін мамандық таңдау – өмірдің шешуші кезеңдерінің бірі. Бұл уақытта жасөспірім өз болашағына қатысты алғашқы нақты әрі салмақты шешім қабылдайды. Таңдау адамның бейімі мен қызығушылығына сәйкес жүзеге асырылуы қажет. Медицина, техника, өнер, гуманитарлық бағыттар – әрқайсысының өзіндік ерекшеліктері бар. Алайда кейде жасөспірімнің қызығушылығы мен бейімін анықтау оңай болмай жатады. Мұндай жағдайда ата-ананың пікірі мен қолдауы үлкен рөл атқарады.

Ата-ананың ықпалы: артықшылықтары мен шектеулері

Ата-аналар – баланың болашағына бейжай қарамайтын, оның әл-ауқаты мен жетістігін қалайтын ең жақын адамдар. Көп жағдайда олар баласының тұрақты табысы бар, беделді мамандық иесі болғанын қалайды. Кейде бұл ұмтылыс ата-ананың өз армандарымен байланысты болуы да мүмкін. Мысалы:
    •    Ата-ананың өзі жете алмаған мамандыққа баласын бағыттауы;
    •    Еңбек нарығындағы сұранысқа сай мамандықтарға итермелеуі;
    •    Отбасылық дәстүрді жалғастыру мақсатында белгілі бір салаға оқуға үгіттеуі.

Мысалы, әкесі инженер, анасы дәрігер болса, бала да сол жолмен жүруі тиіс деген көзқарас қалыптасуы мүмкін. Алайда бұл баланың жеке қызығушылығы мен әлеуетіне қайшы келуі ықтимал.

Ата-ананың оң рөлі қандай болуы тиіс?

Ата-ананың басты міндеті – қысым көрсету емес, қолдау білдіру. Олар баласының қабілеті мен бейімін жақсы білетіндіктен, төмендегі бағыттар бойынша көмек көрсете алады:
    •    Бала қызығушылығының қандай салада екенін байқау;
    •    Қай пәндерге бейімі барын талдау;
    •    Өз өмірлік тәжірибесімен бөлісу;
    •    Сала мамандарымен кездесу ұйымдастыру немесе пайдалы таныстармен бағыттау.

Осылайша, ата-ана – бағыттаушы және қолдаушы тұлға болуы тиіс. Бірақ шешім қабылдау құқығы, түпкі таңдаудың иесі – баланың өзі.

Қысымның салдары қандай болуы мүмкін?

Кей жағдайларда ата-аналар баласына өз пікірін тым қатаң түрде таңып, оның таңдау еркіндігін шектейді. Бұл – үлкен қателік. Себебі:
    •    Бала өзі қалаған емес, ата-анасы таңдаған мамандыққа қызықпауы мүмкін;
    •    Өз қабілетін толық көрсете алмауы ықтимал;
    •    Оқу процесіне деген ынтасы төмендейді;
    •    Мамандыққа көңілі толмай, психологиялық күйзеліске ұшырауы мүмкін.

Мұндай жағдайлар нәтижесінде бала кейіннен мамандығын ауыстыруы немесе өмірлік өкінішке ұшырауы да мүмкін.

Ата-ана мен бала – серіктес болуы қажет

Мамандық таңдауы ата-ана мен бала арасындағы өзара түсіністік пен ашық диалог негізінде жүзеге асуы тиіс. Ата-ананың тарапынан:
    •    «Сен не қалайсың?»;
    •    «Қай сала саған қызық?»;
    •    «Қай пән саған жеңіл немесе ұнайды?»
сияқты сұрақтарды қоюы – баланың өзіне деген сенімін арттырады.

Сол сияқты бала да ата-анасының пікірін тыңдап, олардан келетін өмірлік кеңестерді бағалауы қажет. Бұл – екіжақты сыйластық пен сенімнің көрінісі.

Мамандық – тек табыс көзі емес

Бүгінде мамандық таңдау барысында табыс көлемі мен сұранысқа басымдық беріледі. «IT маман бол – болашағы бар», «Заңгер – беделді», «Дәрігер – табысты» деген кеңестер жиі айтылады. Алайда шын мәнінде, мамандық – өмірлік жол. Егер адам өз ісін шын жүректен сүйсе, табыс та, бедел де артынан келеді. Қызығушылық – ұзақмерзімді мотивацияның басты көзі.

Мамандық таңдау – өмірлік маңызы бар шешім. Бұл шешімде ата-ананың рөлі ерекше. Алайда бұл рөл кеңес беруші, қолдаушы ретінде шектелуі тиіс. Қысым жасау, баланың жеке қалауын елемеу – болашақта күрделі мәселелерге алып келуі мүмкін. Ең дұрыс жол – ата-ана мен баланың бір-бірін тыңдап, түсінісуі. Мұндай өзара сыйластық арқылы ғана жасөспірім өз болашағын саналы түрде құра алады.

«Journiverse» білім беру орталығының оқушысы: Уали Анель