Қоғамдағы рухани келісім мен толеранттылық – Қазақстанның тұрақты дамуының кепілі

Материал Алматы қаласы Дін істері жөніндегі басқармасымен ұйымдастырылған байқауға қатысу мақсатында дайындалған.

Нұратай Айгуль Асхатқызы

Қазіргі жаһандану дәуірінде мемлекеттер арасындағы байланыс күшейіп, өркениеттердің тоғысуы жаңа әлеуметтік және мәдени құбылыстарға жол ашты. Қазақстан осы үдерістердің ортасында көпэтносты, көпконфессиялы қоғам ретінде қалыптасып, өзіндік даму жолын таңдады. Бүгінгі таңда елдің саяси тұрақтылығы мен қоғамдық келісімі ең алдымен рухани құндылықтарды сақтау мен нығайтуға, толеранттылық пен өзара құрмет қағидаттарына негізделіп отыр.

Зайырлы мемлекет құндылықтары – кез келген қоғамның тұрақты дамуының іргетасы. Қазақстан Конституциясында бекітілген зайырлылық қағидасы мемлекеттің діннен бөлінгенін ғана білдірмейді. Ол – барлық азаматтардың ар-ождан бостандығын қамтамасыз ететін, әрбір адамның сеніміне құрметпен қарауға мүмкіндік беретін демократиялық ұстаным. Осы арқылы мемлекет діни әралуандылықты бейбіт қатар өмір сүрудің негізіне айналдырып отыр. Қоғамдағы конфессияаралық келісім – тәуелсіз Қазақстанның ең үлкен жетістіктерінің бірі. Бүгінгі күні елімізде түрлі дін өкілдері бір-біріне сыйластықпен қарап, ортақ құндылықтарды дәріптеп келеді. Бұл құбылыс кездейсоқ емес, себебі қазақ халқының дәстүрінде қонақжайлық пен өзгеге құрмет көрсету ежелден қалыптасқан. Ұлттық дәстүр мен рухани мұра қоғамдағы бірлікті күшейтетін маңызды фактор болып табылады.

Алайда XXI ғасырдың шындығы бізден сақтықты да талап етеді. Жаһандық ақпарат кеңістігінде радикалды діни идеологиялардың таралуы, экстремизм мен терроризм қаупі қоғам үшін елеулі сын-қатер болып отыр. Мұндай идеялар қоғамның бірлігін бұзып, ұлттық қауіпсіздікке нұқсан келтіреді. Сондықтан экстремизмге қарсы күрес тек құқықтық қадамдармен ғана емес, сонымен бірге білім мен мәдениет арқылы жүзеге асырылуы тиіс. Әсіресе жастардың санасына төзімділік пен патриотизм құндылықтарын сіңіру – басты міндет.  Конфессияаралық келісімнің мәдени арқауы қазақ халқының дәстүрлі құндылықтарымен сабақтас. Абайдың «Адамзаттың бәрін сүй, бауырым деп» деген ұстанымы толеранттылықтың этикалық өлшемін айқындайды. Әл-Фарабидің «Қайырымды қала» туралы ілімінде ортақ игілікке қызмет ететін мейірім, парасат, ұстамдылық сияқты қасиеттер саяси-қоғамдық үйлесімнің шарты ретінде беріледі. Бұл мұра бүгінгі қоғамдық келісім саясатының гуманистік негізін күшейтеді. Қазақстанда конфессияаралық диалогтың институционалдық алаңы ретінде 2003 жылдан бері Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің съездері өтіп келеді. Бұл форум дінаралық өзара сенімді нығайтып, жаһандық деңгейде радикалдық дискурстарға қарсы жұмсақ күш ықпалын қалыптастырады. Жергілікті деңгейде діни бірлестіктердің заңға сай қызметі, діни сауаттылықты арттыру бағдарламалары, азаматтық қоғам ұйымдарының әлеуеті қоғамдық бейбітшілікті қолдайды. Қазақстанның құқықтық негізі экстремизм мен терроризмге нөлдік төзімділік қағидасын бекітеді. Экстремизмнің алдын алу саласындағы мемлекеттік және қоғамдық бастамалар қатаң жазалаудан бұрын алдын алу мен реабилитацияға басымдық беріп келеді. Білім беру ұйымдарында дінтану негіздері, медиасауат, сыни ойлау сабақтары кеңейтіліп, жасөспірімдердің фактіні жалған ақпараттан айыра білу дағдысы қалыптастырылады. Мұнымен қатар жергілікті қоғамдастықтарда ата-ана мектебі, жастар клубтары, еріктілер қозғалысы секілді платформалар жас ұрпақтың әлеуметтік байланысын күшейтіп, радикалды оқшаулануды әлсіретеді. Дәстүр мен дін үйлесімі – тұрақтылықтың тағы бір тетігі. Қазақ дүниетанымындағы кеңпейілділік, үлкенді сыйлау, келісімге келу, «жол беру» мәдениеті діннің этикалық өзегіндегі мейірім, әділет, жауапкершілік қағидаларымен үндес. Мұны «дәстүрлілік» ұғымын догмаға айналдырмай, адам құқығы мен заңға сәйкестендіре ұғындыру қажет. Қоғамдық келісім дегеніміз айырмашылықтарды өшіру емес, оларды құқықтық және мәдени ереже аясында үйлестіре білу өнері.

Практикалық деңгейде бірнеше тұғыр назар аударады. Біріншісі, білім беру жүйесінде құндылыққа негізделген тәрбие мен зерттеушілік дағдыны ұштастыру. Оқушы фактіге сүйенуді, дәлелді пікір мен ашық диалогты үйренгенде радикалдық қара-ақ логика әлсірейді. Екіншісі, цифрлық медиада «қауіп-кейс» талдау, дебат мәдениеті, пікір алуандығына төзім сияқты дағдыларды жүйелі дамыту. Үшіншісі, жастардың бос уақытын мәнді ететін өнер, спорт, волонтерлік экожүйесін кеңейту. Төртіншісі, дін өкілдері, педагогтар, психологтар және ІТ-мамандардың бірлескен профилактикалық жобаларын көбейту. Мұндай кешенді тәсіл ғана әлеуметтік сенімді күшейтіп, радикалдануға қарсы қоғамның иммунитетін арттырады.

Қорытындысында айтарымыз: зайырлылық, толеранттылық, конфессияаралық келісім және радикалды идеологияларға қарсы мәдениет бір-бірінен бөлек ұғымдар емес, біртұтас қоғамдық экожүйенің өзара тәуелді элементтері. Қазақстан осы экожүйені тарихи дәстүр, құқықтық мемлекет қағидасы және заманауи білім арқылы нығайтқанда ғана тұрақты даму мен ұлттық қауіпсіздік мақсаттарына сенімді жетеді. Адам құқығы мен ар-ождан бостандығын құрметтеу, ортақ жауапкершілік пен айнымас патриотизм – осы жолдың сенімді шамшырағы.