Қолжазба «Садақ» журналының тарихи жолы

Қолжазба «Садақ» журналының тарихи жолы

ХХ ғасырдың басында қазақ қоғамында ұлттық ояну, ағартушылық және әдеби қозғалыс ерекше қарқын алды. Сол кезеңде қазақ жастары халықтың рухани өміріне жаңа леп әкеліп, өз шығармашылығы арқылы елдің санасын оятуға ұмтылды. Осындай ұлт рухын серпілткен жас қаламгерлердің қолынан туған еңбектің бірі — қолжазба түрінде шығарылған «Садақ» журналы болды.

«Садақ» журналы шамамен 1915–1918 жылдары қазіргі Қостанай облысы, Торғай өңірінде дүниеге келген. Бұл басылым ресми түрде баспаханада шығарылмаған, тек қолмен көшіріліп, студенттер мен медресе шәкірттерінің арасында тараған. Дегенмен, оның маңызы мен ықпалы сол уақыттағы баспасөзбен теңесуге лайық болды.

Журналдың негізін қалаушылар мен редакторлық қызмет атқарған тұлғалардың қатарында Бейімбет Майлин, Ғаббас Тоғжанов, Жиенғали Тілепбергенов, Мұхамеджан Қаратаев, тағы басқа жас қаламгерлер болды. Олар өз заманындағы ең көкейкесті мәселелерді қозғап, халықты оятуға, жастарды білім мен өнерге баулуға тырысты.

«Садақ» атауының өзі терең мәнге ие. Қазақ халқының түсінігінде садақ – ерліктің, батырлықтың және мақсатқа дәл тиген істің символы. Сондықтан журнал атауы «рухани күрес құралы», «ұлттың ояну қаруы» деген ұғымды білдірді.

Журналдың беттерінде әдеби шығармалармен қатар саяси-әлеуметтік және тәрбиелік бағыттағы мақалалар жарияланып отырды. Онда білім алудың маңызы, қазақ қоғамындағы әйел теңдігі, елдің бірлігі мен азаттық идеялары кеңінен қозғалды. Әсіресе, жастарды оқу-білімге шақырған өлеңдер мен мақалалар жиі жазылды. Бұл басылымның басты мақсаты — қазақ халқын қараңғылықтан алып шығып, мәдениетті ел қатарына қосуды насихаттау болды.

«Садақ» журналы – мазмұны жағынан да, идеялық тұрғыдан да ұлттық баспасөз тарихындағы ерекше құбылыс. Онда жарияланған туындылардың барлығы дерлік қазақтың тағдырына арналған. Журналда Бейімбет Майлиннің алғашқы өлеңдері мен әңгімелері жарық көріп, оның жазушылық дарыны алғаш осында таныла бастады. Кейін ол қазақ әдебиетінің ірі өкіліне айналды.

Сонымен қатар, «Садақ» журналы қазақ әйелінің қоғамдағы орнын көтеру мәселесін де қозғады. Ол кезде әйел теңдігі өзекті тақырыптардың бірі еді. Журнал авторлары әйелдің білім алу, еркін өмір сүру, қоғамдық істерге араласу құқығын қорғады. Бұл идеялар кейін қазақ баспасөзіндегі тұрақты ағартушылық бағытқа айналды.

Журналдың тағы бір ерекшелігі – оның қолжазба түрінде таратылуы. Бұл сол уақыттағы материалдық қиындықтар мен баспахана жетіспеушілігінен туған амал еді. Әр нөмірді шәкірттер қолмен көшіріп, бірнеше дана түрінде таратқан. Соған қарамастан, журналдың ықпалы зор болды. Ол жас ұрпақтың бойына ұлттық рух пен білімге құштарлық сезімін ұялатты.

«Садақ» журналының өмірі ұзақ болған жоқ, бірақ оның рухани мұрасы қазақ мәдениеті мен әдебиетінде өшпес із қалдырды. Ол кейінгі «Айқап» пен «Қазақ» сияқты басылымдарға жол ашты, ал ондағы авторлар кейін қазақ әдебиеті мен журналистикасының негізін салған тұлғаларға айналды.

«Садақ» — қазақ жастарының ұлттық сана мен рухани дербестікке ұмтылысының алғашқы белгісі. Бұл журнал ұлт тарихындағы еркін ой мен ағартушылықтың қолжазба түріндегі шежіресі іспетті. Қазіргі қазақ журналистикасының тамыры мен рухани бастауларын іздесек, оның түп негізі дәл осы «Садақ» сияқты қарапайым, бірақ рухы биік басылымдардан бастау алады.