«Торғай газеті»қазақ баспасөзінің бастауы және аймақтық журналистиканың даму көзі

“Торғай” газеті алғаш рет 1895 жылы Орынбор қаласында жарық көріп, 1910 жылға дейін 15 жыл бойы шығып тұрған. Бұрын бұл басылым Торғай облыстық ведомостарының бейресми қосымшасы ретінде шыққан; бас редакторы бастаған жылдары И.И.Крафт еді. Кейіннен газетті басқарған А.Балғымбаев 1866 жылы Торғай облысында туып, қоғам қайраткері, ағартушы, алғашқы өлкетанушы-журналист ретінде танылған тұлға болды. Осылайша “Торғай” газеті ХХ ғасырдың басында қазақ даласындағы алғашқы баспасөз басылымдарының бірі ретінде дүниеге келіп, аймақтық оқырманға бағытталған ақпарат көзі ретінде қалыптасты.
“Торғай” газетінің негізгі мақсаты – қазақ халқының әлеуметтік-мәдени мүддесін қорғау және ұлттық сананы ояту болды. Ол патшалық Ресейдің отарлау саясатын ашық жаза отырып, халыққа аз-кем жақсылықтарды насихаттауды міндеттеді. Газет беттерінде қазақ халқына арналған агрономиялық және білім беру жаңалықтары, эпидемияға қарсы шаралар сияқты мәліметтер жарияланып, ауылдық қауымдастықтарды ағарту және өзекті мәселелерді талқылау басты назарда болды.

“Торғай” газеті аптасына бір рет (кейіннен екі рет) шығатын аудио-әлеуметтік басылым болды. Мазмұны жағынан онда жергілікті және аймақтық оқиғалар, ауыл шаруашылығы мен білім беру туралы хабарлар, этинографиялық және тарихи материалдар, сондай-ақ қазақ фольклоры мен ұлттық өнер үлгілері жарияланды. Мысалы, газет өзінің Орынборда басылған қосымшасында қазақ ертегілері мен мақал-мәтелдерін, халықтық жаңалықтарды тұрақты түрде қамтып отырған. Газет тұтастай Торғай облысы мен оған іргелес өңірлердің қазақ халқы арасында таралып, көпшілік оқырманға қоғамдық-саяси және мәдени сұрақтарды жеткізген аймақтық басылымға айналды.
Бүгінгі таңда Торғай өңіріне қатысты маңызды мәселелерді көтеретін мақала мысалы ретінде 2017 жылы жарияланған сұхбатты алуға болады. Онда жергілікті тұрғындардың алаңдаушылығын тудырған “Союз-2” зымыран-тасығышының қауіпсіздігі талқыланады. Мақала сұхбат формасында беріліп, ортасында министрдің пікірлері келтірілген. Мысалы, Ә. Бейбітқұлұлы: «“Союз-2” зымыран-тасығышы – отынының уыты аз әрі халықаралық экологиялық стандарттарға сай келетін өте сенімді зымыран» деп нақтылап, ақпараттық-техникалық сипаттағы фактілерді ұсынады. Бұл сөйлемдер мақаланың ресми және ақпараттық мәнерін көрсетеді: деректер мен сараптамалық мәліметтерге негізделген тіл қолданылған. Автор мақалада нақты дереккөздер мен статистикаға сүйеніп, аймақ тұрғындарын тыныштандыруға бағытталған мәлімдемелерге басымдық берген. Бұл мақала әлеуметтік маңызы жоғары мәселеге (ғарыштық жүктің қауіпсіздігі) арналғандықтан, оның идеясы – қоғамды хабардар етіп, сенімді ақпарат беру; стилі – сауатты, ресми-публицистикалық; құрылымы – сұрақ-жауап формасы; тілдік ерекшеліктері – техникалық терминдер мен ресми тіркестерді қолдануы. Мақала авторының көзқарасы мәселенің әлеуметтік және экологиялық әсерін талқылауға негізделсе де, оның қорытындысы – тұрғындарға қауіп жоқ деп сендіру. Осылайша таңдаулы мақала Торғай газеті өзекті тақырыптарды қозғап, оқырман назарына ақпаратты дәл жеткізуге тырысатындығын көрсетеді. 

«Торғай» газеті қазіргі журналистикада да өзектілігін сақтаған: оның қоғамдық маңызы мен мазмұны қазіргі БАҚ өкілдеріне сабақ бола алады. Цифрлық дәуірде газеттің жаңа форматтарға бет бұрып, веб‑платформалар мен әлеуметтік желілердегі белсенділігі жастар аудиториясына жақындап, дәстүрлі ақпарат сапасын сақтай отырып ақпарат тарату аясын кеңейтті. Сонымен қатар бұл басылым қазақтың ұлттық мәдениеті мен тіліне деген құрметін публицистикалық материалдар арқылы білдіріп, кейінгі ұрпаққа мәдени мұра ретінде қалатын құндылықтарды жариялады. Қорыта айтқанда, «Торғай» газеті өткен мен бүгінді ұштастыра отырып, ұлттық рух пен қоғамдық сана қалыптасуына сүбелі ықпал еткен тарихи басылым ретінде ғана емес, қазіргі журналистер үшін өнегелі сабақ болатын мәдени мұра болып қала бермек.

Саулетжан Аружан, ҚазҰҮ-дың 1-курс студенті.
 Ғылыми жетекші: фил.ғ.к.,доцент Р.С.Жақсылықбаева