«Түркістан уәлаяты» – ұлттық баспасөздің алғашқы бастауы

Түркістан уәлаяты» – ұлттық баспасөздің алғашқы бастауы

Қазақ халқының баспасөз тарихындағы ең алғашқы және маңызды басылымдардың бірі – «Түркістан уәлаяты» газеті. Ол 1870 жылдан бастап 1882 жылға дейін Ташкент қаласында жарық көріп тұрды. Газет «Туркестанские ведомости» атты орыс тіліндегі ресми басылымның қосымшасы ретінде шыққан. Ресми редакторы орыс азаматы болғанымен, қазақ тіліндегі нұсқасын қазақ оқығандары аударып, елге түсінікті етіп жеткізіп отырған.

Басылымның алғашқы редакторларының бірі – Шахмардан Ибрагимов, кейін бұл істі қазақ зиялылары жалғастырған. Газетті шығару ісін Түркістан генерал-губернаторлығының кеңсесі басқарған. Газет аптасына бір рет басылып, екі тілде – қазақ және өзбек тілдерінде тараған.

«Түркістан уәлаяты» газетінің басты мақсаты – патша үкіметінің жарлықтарын, ел ішіндегі жаңалықтарды халыққа жеткізу болды. Алайда уақыт өте келе газет қоғамдық және ағартушылық бағытқа ие болды. Онда ауыл шаруашылығы, сауда, оқу-ағарту, мәдениет пен дін мәселелері, қазақ халқының тұрмыс-тіршілігі туралы мақалалар жарияланып отырды. Сондай-ақ, халық ауыз әдебиеті үлгілері, ертегілер, өлеңдер мен мақал-мәтелдер басылып, елдің рухани өмірін байытты.

Газетті шығару кезінде түрлі қиындықтар туындады. Біріншіден, қазақ тілінде басылым жүргізу үшін арнайы сауатты мамандар жетіспеді. Екіншіден, патша үкіметі газет мазмұнын қатаң бақылауда ұстады, сондықтан еркін ой айту мүмкін болмады. Қазақ тіліндегі материалдардың кейбірі цензурадан өтпей, қысқартылып немесе өзгертіліп жарияланған. Сондай-ақ, техникалық жағдайдың әлсіздігі мен қаржы тапшылығы да басылымның тұрақты шығуына кедергі болды.

Газет 1882 жылы өз жұмысын тоқтатты. Оның жабылуына патша үкіметінің отаршылдық саясатының күшеюі және жергілікті халықтың саяси белсенділігінен қауіптенуі себеп болды. Соған қарамастан, «Түркістан уәлаяты» қазақ журналистикасының алғашқы мектебі саналады. Ол кейінгі «Дала уәлаяты» мен «Қазақ» сияқты ұлттық басылымдарға жол ашты.

Қорытындылай келе, «Түркістан уәлаяты» газеті – қазақ халқының қоғамдық ойы мен ұлттық санасының қалыптасуына зор ықпал еткен алғашқы ақпараттық-ағартушылық басылым. Ол өз дәуірінде білім мен мәдениетті насихаттап, елдің рухани дамуына үлкен үлес қосты.

Суюнбай Анель.

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті 1-курс студенті.

Ғылыми жетекші:фил.ғ.к.доцент Р.С.Жақсылықбаева.