"Жаңа әдебиет" ("Жұлдыз”) журналы

"Жаңа әдебиет" ("Жұлдыз”) журналы

Қазақстан партия ұйымының көмегімен жазушылар ұйымы 1928 жылдың 1 қаңтарынан бастап, бұрынғы бірер рет шыққан “Жыл құсы деген жинақтың орнына дербес журнал шығарды.Оны дәуірге сай "Жаңа әдебиет" (осы күнгі "Жұлдыз") деп атады.

"Жаңа әдебиет" журналының 1928 жылғы №1 саны көркем туындыдан сол кездегі жас ақын Тайыр Жароковтың "Аэроплан" дейтін әйгілі өлеңімен ашылған. Осы бір өлеңнің осылай орналастырылуында, бет ашар ретінде берілуінде терең мән бар тәрізді. Ол бейне бір биікке көтерілуге, алыска самғауға мензеп тұрғандай.

Соңғы жылдары қазақ әдебиетінде елеусіз басталған, бірақ біртіндеп күшейіп келе жатқан бір өзгеріс бар — оқырман мен жазушының арасындағы арақашықтық қысқарып, әдебиет бұрынғыдан да жандана бастады. Біздіңше, осы өзгерістің көрінуіне ықпал еткен алаңдардың бірі — «Жаңа әдебиет» журналы. Бұл журналдың ерекшелігі тек мәтін жариялауда емес, қазіргі заманның әдеби ойлау жүйесін қалыптастыруда жатыр.

Журналға деген көзқарас: тек басылым емес, орта

«Жаңа әдебиет» біз күткендей дәстүрлі журнал ұғымымен шектелмейді. Оқырман ретінде байқағанымыз - журнал әдебиетті өмірдің бөлінбес бөлігі ретінде көрсетуге ұмтылады. Әдебиет тек оқиғалар тізбегі емес, қазіргі қоғамдағы адамның сезімін, дағдарысын, үмітін жеткізетін құрал екенін жиі сездіреді. Бізді ерекше қуантатыны — журнал жас авторларға мүмкіндік береді, бірақ тек жас болғаны үшін емес, ойы бар, тілі бар, айтары бар шығармаларды іріктейді. Осы әділдік журналды шынайы мәдени орталыққа айналдырып отыр.

Жаңа буынның сөзі неге маңызды?

Қазір әдебиет бұрынғыдай тек роман немесе поэзия деңгейінде ғана өлшенбейді. Адамның күнделікті өмірі өзгерді, оның сезінуі, қабылдауы да өзгерді. Бізге осындай кезенде әдебиетті жаңа көзқараспен түсіндіретін басылымдар керек-ақ. «Жаңа әдебиет» осы жауапкершілікті сезініп отыр деп ойлаймыз. Жас авторлардың шығармаларында жиі кездесетін қала мәдениеті, жалғыздық, әлеуметтік қысым, тілдік эксперименттер — мұның бәрі бүгінгі күннің шынайы көрінісі. Бұл журнал сол шынайылықты боямасыз жеткізуге мүмкіндік береді. Мысалы, бұрын әдебиетте айтылмайтын немесе шетте қалатын тақырыптар енді қалыпты талқыланатын мәселеге айналып барады. Бұл — жақсы өзгеріс. Өйткені әдебиет қоғамнан алыстамауы керек.

Біз өзіміз де шетел әдебиетін жиі оқимыз, сондықтан журналдағы аудармалар мен шетел әдебиеті туралы аналитикалық шолулар ерекше назар аударады. Мұнда жай ғана мәтін аударып қана қоймай, контекст береді, автордың идеясына талдау жасайды, әлемдік тенденцияларды түсіндіреді. Қазақ оқырманы үшін бұл – өте пайдалы. Әлем әдебиетін оқудың маңызы зор екенін журнал жиі көрсетеді. Себебі әдебиет ешқашан бір елдің ішінде ғана дамымайды. Идея, стиль, жанр -барлығы мәдениеттер арасындағы алмасудан туады. «Жаңа әдебиет» осы алмасуды табиғи түрде ұсынып отыр.

Біздің жеке ойымызша, журналдың табысының бір себебі — цифрлық форматқа батыл өтуі. Қазіргі оқырман ақпаратты онлайн жылдам қабылдайды, сол себепті журналдың сайттағы материалдары, әлеуметтік желідегі талқылаулары — әдебиетті жаңа деңгейге шығарды. Өз тәжірибемізден айтар болсақ, сайтта шыққан кейбір эсселерді бөлісіп, өзгелердің пікірін білген қызық. Бұл әдебиетті тек «оқу» ғана емес, бірге талқылайтын ортаға айналдырады.

Қазақ әдебиетіндегі бос кеңістікті толтыру

Әдеби ортада көп айтылатын мәселе — «жаңа буын бар, бірақ олардың көрінетін жері аз». «Жаңа әдебиет» осы олқылықтың орнын толтырғандай. Біз сияқты оқырмандар үшін бұл басылым — жаңа есімдермен танысудың ең тиімді жолы. Кейбір шығармаларды оқығанда «осындай бағытқа да енуге болады екен» деп ойланамыз. Журнал жас авторлардың стилін, тілдік ерекшелігін, ойлау жүйесін еркін түрде көрсетуіне мүмкіндік береді. Бұл — әдебиеттің дамуына қажет нәрсе.

Біздің ойымызша, «Жаңа әдебиет» журналы бүгінгі әдеби кеңістікте тек бір басылымның рөлін атқарып тұрған жоқ. Ол — заманауи шығармашылық ойдың жиналатын, талқыланатын, әрі жаңа идеялар тумай қалмайтын интеллектуалдық орта. Бұл журналдың маңыздылығы да осында: ол әдебиетті тұйық күйден шығарып, қоғаммен тікелей байланыста ұстайды. Журналдың әр саны — бүгінгі мәдениеттің айнасы. Жас авторлардың батыл тақырыптарға баруы, түрлі формада жазуы, жаңа тілдік шешімдерді сынап көріп отыруы әдебиеттің дамудың табиғи кезеңіне көшкенін көрсетеді. Осы қарқынның сақталуы үшін осындай платформалар қажет, ал «Жаңа әдебиет» бұл міндетті жауапкершілікпен атқарып отыр. Сонымен қатар журнал оқырманды жаңа ойға жетелейді. Мәтіндерді оқи отырып, біз де заманның өзгерісін, қоғамдағы көңіл-күйді, адамдардың ішкі күдігі мен үмітін әдеби тұрғыда сезіне бастаймыз. Әдебиет адамның сезімін дәл жеткізгенде ғана әсерлі болады, ал бұл журналдағы шығармалар сол мақсатқа жақын келеді.

Жалпы алғанда, «Жаңа әдебиет» — болашақта қазақ әдебиетінің бағыт-бағдарын айқындауға үлес қоса алатын басылымдардың бірі.

Тек авторлар емес, оқырмандар да бұл ортаға қатысып, пікір алмасып, әдебиетке серпін беріп жатыр. Біз мұны қазақ әдебиетінің жаңа белесі деп бағалаймыз. Әдебиет әр буынның қолында жаңғырып отырады. Егер осы үрдіс тоқтамаса, «Жаңа әдебиет» сияқты басылымдар көбейсе, қазақ әдебиеті жаңа деңгейге шығатынына күмән жоқ.

         Төкен Ақбілек, Тұрсынқан Томирис ҚазҰУ-дың 1-          курс студенттеі   

   Ғылыми жетекші: ф.ғ.к., доцент Р.С.Жақсылықбаева