Ұлт болмысы: Жаһандану мен жаңғырудың тоғысында

Қоғам күн сайын өзгеріп жатқан заманда ұлттық болмыс мәселесі бұрынғыдан да өзекті бола түсті. Әлемдік кеңістікке еркін кірігіп, технологияның мүмкіндігін толық пайдаланатын қазіргі ұрпақ бір мезетте екі ағымның ортасында тұр: бірі – жаһандану, екіншісі – ұлттық негіз. Осы екі құбылыстың арақатынасын түсініп, дұрыс үйлестіре білу – тек мемлекет үшін емес, әр азамат үшін үлкен жауапкершілік.

Жаһандану – екі қырлы құбылыс. Ол бір жағынан мәдениеттерді жақындастырып, әлемдік тәжірибені үйренуге жағдай жасайды, ақпаратқа қолжетімділікті арттырады, экономикалық мүмкіндіктерді кеңейтеді. Бірақ дәл осы артықшылықтардың өзінде ұлттық ерекшеліктердің жойылып кету қаупі бар. Талдап қарасақ, қазіргі жастардың киіну стилінен бастап, құндылықтар жүйесіне дейін әлемдік трендтердің әсерін байқауға болады. Бұл табиғи құбылыс болғанымен, оның ұлттық санаға қалай ықпал етіп жатқанын бағамдау маңызды.

Ұлттық болмыстың әлсіреуіне әсер ететін факторларға тоқталсақ, бірінші кезекте ақпараттың шамадан тыс көптігін айтуға болады. Әлемдік контенттің басымдығы жастардың өз мәдениетіне деген қызығушылығын әлсіретуі мүмкін. Екіншіден, тілдік орта мәселесі бар: қазақ тіліндегі сапалы, заманауи контенттің аздығы жастарды басқа тілге бейімдей түседі. Тіл – ұлттық болмыстың өзегі болғандықтан, бұл үрдіс ұзақ мерзімде мәдени тұтастыққа кері әсер етеді. Үшіншіден, урбанизация – дәстүрлі тәрбие жүйесін әлсіретіп, отбасы ішіндегі рухани байланыстарды әлсіретуде. Қалалық өмір салты адамды тамырынан алыстатып, ұлттық кодтың табиғи жолмен берілуіне кедергі келтіреді.

Осындай жағдайда жаңғыру ұғымының мәні ерекше артады. Жаңғыру – өткенге байлану емес, ұлттық құндылықтарды заман талабына бейімдей отырып дамыту. Бұл – дәстүрді сол күйінде қайталау емес, оның мазмұнын терең түсініп, қазіргі өмірге үйлестіру. Мысалы, бірнеше тілді меңгеру – заман талабы. Бірақ өз тілін білмеу – кемшілік. Қос тілде еркін сөйлей отырып, өз мәдениетін құрметтеу — шынайы жаңғырудың белгісі.

Ұлттық болмысты сақтаудың бүгінгі күндегі жолдарын талдайтын болсақ, ең әуелі тілді жаңғырту мәселесі тұрады. Қазақ тілін ғылымның, мәдениеттің, ақпараттың негізгі тіліне айналдыру — ұлттың рухани дамуы үшін шешуші қадам. Екінші бағыт – сапалы мәдени контент қалыптастыру. Қазақ киносы, әдебиеті, музыкасы мен өнері жастарға өз мәдениетін заманауи түрде қабылдауға мүмкіндік берсе, ұлттық болмысқа қызығушылық табиғи түрде артады. Үшінші жол – жаһандық білім мен ұлттық тәрбиені үйлестіру. Бұл – бәсекеге қабілетті ұлт қалыптастырудың негізгі шарты. Төртіншіден, отбасы институтындағы рухани тәрбиені күшейту – болмыстың ең терең қабатын сақтау тәсілі.

Шын мәнінде, ұлттық болмыс – мұражайдағы қозғалмай тұрған жәдігер емес. Ол үнемі өзгеріп, дамып, жаңарып отыратын тірі құбылыс. Сол себепті жаһандану мен жаңғырудың тоғысында тұрған бүгінгі қоғамның міндеті – сыртқы әсерлерге толық беріліп кетпей, уақыт талабына сай ұлттық келбетін сақтай білу. Егер халық заманның жаңа мүмкіндіктерін игере отырып, өз тамырынан ажырамаса, онда оның болашағы да берік болмақ.