«Әйел теңдігі» журналы: Қазақ әйелінің рухани жаңғыру жолындағы басылым

ХХ ғасырдың басы қазақ қоғамы үшін үлкен өзгерістер кезеңі болды. Елде оқу-білімге ұмтылыс артып, ұлттық баспасөз қалыптаса бастаған шақта қазақ әйелдерінің мәселесін көтеретін арнайы басылым қажеттілігі туындады. Сол тарихи қажеттіліктің нәтижесінде 1925 жылы Ташкент қаласында «Әйел теңдігі» журналы жарық көрді. Бұл – қазақ әйелдеріне арналған алғашқы қоғамдық-ағартушылық журнал еді. Басылымның басты мақсаты – қазақ әйелін жаңа қоғамдық өмірге бейімдеу, оны білімге, еңбекке, құқықтық сананы түсінуге жетелеу болды.

«Әйел теңдігі» алғаш шыққан жылдары қазақ қоғамындағы әйелдің жағдайы өте күрделі болатын. Көпшілік қыз-келіншектердің сауаты жоқ, қоғамдық өмірге араласуы шектеулі, әлеуметтік мүмкіндігі аз еді. Журнал осы олқылықтың орнын толтыруды көздеп, әйелдердің ақпарат алуына, өз құқықтарын тануына, жаңа заманға сай білім алуына жол ашты. Басылым беттерінде әйел теңдігі, отбасы тәрбиесі, денсаулық сақтау, тұрмыс мәдениеті, қыз балалардың білім алуы, зиянды салт-дәстүрлерден арылу сияқты маңызды мәселелер кеңінен көтерілді. Бұл – сол дәуір үшін жаңаша ойлау мен қоғамды өзгертуге бағытталған батыл қадам болатын.

Журналдың редакторлары оның бағытын айқындауда үлкен рөл атқарды. Алғашқы редакторлардың бірі – Сәнім Бақбергенова. Оның ізін ала қазақтың алғашқы педагог-журналист әйелдерінің бірі Нәзипа Құлжанова басшылық жасады. Н.Құлжанованың редактор болуы басылымның мазмұнын тереңдете түсті. Ол педагогика, әйел психологиясы, отбасы тәрбиесі, білім беру жүйесі жөнінде көптеген мақалалар жариялап, қазақ қыздарының кәсіби білім алуына үн қосты. Сонымен қатар журнал жұмысына Сақыпжамал Тілеубайқызы, Ұ.Құлжанов сияқты ағартушы-журналистер белсенді араласты. Олардың еңбектері қазақ әйелдерінің жаңа қоғамдағы рөлін қалыптастыруға зор ықпал етті.

Басылым тарихында оның атауы бірнеше рет өзгерді. 1925 жылдан 1935 жылға дейін «Әйел теңдігі» деп аталған журнал кейінгі саяси жағдайларға байланысты «Әйелдер әлемі», «Сталин жолы» деген атаулармен жарық көрді. Ал соғыстан кейінгі кезеңде журнал «Қазақстан әйелдері» деген атпен жалғасын тапты. Осы күні республикалық «Қазақстан әйелдері» журналы – сол тарихи басылымның заңды мұрагері болып саналады.

Журналдың мазмұндық құрылымы да уақыт талабына сай кеңейіп отырды. Алғашқы жылдары сауат ашу, құқықтық түсіндіру, әйелдер қозғалысы туралы ақпараттар басым болса, кейінгі кезеңдерде мәдениет, әдебиет, денсаулық сақтау, жұмыс орындарындағы әйел еңбегі, өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығындағы үлесі жайлы материалдар көбейді. Журнал қазақ әйелдерінің алғашқы журналист, дәрігер, мұғалім, қоғамдық қайраткер ретінде қалыптасуына рухани демеу болды. Көптеген әйелдер осы басылым арқылы жаңа мамандықтарға қызығып, қоғамдық белсенділік таныта бастады.

«Әйел теңдігі» журналы қазақ қоғамының санасын өзгертуде үлкен тарихи рөл атқарды. Ол әйелдердің білім алуына ғана емес, олардың өз құқығын түсінуіне, өз мүмкіндігін бағалауына, қоғамдық өмірге еркін араласуына жол ашты. Журнал қиын кезеңде қазақ әйелінің үнін жеткізген, олардың ой-өрісін кеңейткен, жаңа заман талабына сай тәрбиелеген ағартушылық мектеп болды. Оның көтерген мәселелері, жазған мақалалары, айтқан ойлары бүгінгі күнге дейін өзектілігін жойған жоқ.

Қорытындылай келе, «Әйел теңдігі» – қазақ әйелінің қоғамдық дамуына серпін берген тарихи басылым. Ол ұлттық баспасөздің ажырамас бөлігі бола отырып, қазақ қыздарының білімді, белсенді, еркін тұлға болып қалыптасуына жол ашты. Қазіргі «Қазақстан әйелдері» журналы осы рухани мұраны жалғастырып келеді.