Қазақстандағы атом электр станциялары салынуы мүмкін…

Алғаш рет АЭС құру туралы идеяны 1997 жылы Қазақстан Республикасының ғылым министрі Владимир Школьник ұсынған болатын. Сол кезде оның оның мақсаты-Маңғыстау АЭС-інің (МАЭК) қуатын пайдаланатын жаңа АЭС  салу еді.Осы уақытша дейін бірнеше келіссөздер болды, бірақта олар ештеңе шеше алған жоқ . 2019 жылдың 3-ші сәуірінде Ресей Президенті Владимир Путин Қазақстан басшысын Касым-Жомарт Тоқаевқа ресейлік технологияларды пайдалана отырып атом электр станциясын салу туралы ұсыныс жасады.  Келесі күні Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің орынбасары Мағзұм Мырзағалиев Алматы облысындағы Үлкен елді мекенін атом электр станциясының  құрылысы үшін алдын-ала дайындалған жер деп белгіледі.  Осылайша атомдық электр станциясы Балқаш көлінде пайда болуы мүмкін. 2014 жылы да шетелдік компаниялармен ел|мізде келіссөздер басталған болатын.Ол жылы да осы Курчатов қаласы мен Балқаш қаласының маңындағы Үлкен  платформа ретінде қаралды.Жапонияның Toshiba корпорациясы Toshiba AP-1000 реакторын ұсынды (әлемде ең жаңа болған кезде, ол АҚШ-та орнату үшін 2011 жылдың желтоқсанында ғана бекітілген болатын) және француз компаниясы Areva  EPR реакторын ұсынды.Бірақ бұл келіссөздер ештеңеге де  алып келген жоқ. Ал  2016 жылдың қарашасында Энергетика министрі Қанат Бозымбаев республикада атом электр станциясы кем дегенде 7 жыл ішінде салынуы мүмкін.Өйткені бізді қазір электр энеигиясына деген көп сұраныс жоқ мәлімдеген болатын. Жалпы Қазақстанда атом  электр станциясының салынуына басты себеп-елімізде уранның үлкен қоры болғандығы болып тұр. Бозымбаевтың айтуынша, дәлелденген қорлар 800 мың тоннадан асады, ал жалпы қоры - 1,4 миллион тонна. Жаңа экологиялық таза технологияларды енгізу жөніндегі Қазақстандық орталықтың  (CINEST) есебі бойынша мұнайдың бірлігіне елімізде өндірілетін  әртүрлі энергетикалық ресурстардың қорларын салыстыруға болады.Қазақстанның уран қоры Қазақстанның энергетикалық қорының 29% -ын құрайды.Ал,уран  өндіру шамамен 22 мың тоннаны құрайды, бұл мұнай баламасы бойынша 255,8 млн.  Бұл барлық энергия ресурстарының 62% -ын құрайды.Демек, жиі естіген үндеу: Қазақстан өзінің уран байлығын өз қажеттіліктеріне пайдалану керек.  Сонымен қатар, Қазақстан уран түйіршіктерін және отын элементтерін (ТВЭЛ) өндіруді игерді, бұл өздерін ядролық отынмен қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.АЭС пайдасына екінші дәлел - бұл бедел.  Атом электр станциялары,әсіресе уран өндіру және ядролық отын өндірісі бар елдер тек көмір немесе газ энергиясына негізделген елдерге қарағанда әлдеқайда дамыған деп есептеледі.

Шын мәнінде, уранның байлығын пайдаланудың логикасы талғамсыз болып көрінеді және арнайы негіздемеге мұқтаж емес.Бірақта  атом электр станцияларының қауіптілігі мен ірі радиациялық апаттардың ықтималдығы туралы да ескеруіміз керек.Чернобыль және «Фукусима-1» АЭС-дағы апаттардан кейін мұндай ықтималдылықты жою мүмкін емес.  Кез-келген АЭС жұмыс ережелерін мұқият қадағалап отыруды талап ететін болады.Дегенмен ескірген реакторлардан көп жағдайда жарылыс болады:Чернобыльдегі ГРМК-1000 графиті және Фокусима-1 АЭС-дағы бірінші буын BWR, 1960-жылдардың соңында және 1970-ші жылдардың басында салынған.  Ресей ұсынған VVER-1200 тәрізді заманауи реакторлар бұл тәжірибені ескере отырып салынып, әлдеқайда қауіпсіздік және қорғау жүйелеріне ие болады деген үміттеміз.

Қошаева Гүлмира