Қызбел суреттері

1
Арқада жер еркесі Қызбел деген,
Аралап алуан жүрдім Қызгерменен.
Табар жан қайда барып жерұйықты
Қызбелден, сірә, күдер үзгенменен!
Арқаның қысы қатты ызғарлы ма?
Ызғардан ақ бетінде із қалды ма?
Салдыртып саржорғамен қашан барсаң,
Қызығын Қызбел сенен қызғанды ма?
«Арқаның жер сұлуы жалғыз мен! — деп,
Өзгенің салтанаты менен кем!» — деп
Жамылып жер-дүниеде бар асылды
Тәкаппар Қызбел тауы жатыр көлбеп.
Қиылған аруға ұқсап қыпша белі
Шақырып тұрғандай - ақ: «мұнда кел!» деп.
Тамаша төсіндегі Қыземшек тау,
Болмаса жүрегің тас, әсер бермек.
Амантай, Құттыбайдың қос бұлағы
Қандырар мейіріңді барсаң шөлдеп.
Теп-тегіс Қызбел төсі асыл жаннат,
Айырмас: «мынау есік, мынау тер!» — деп.
Атылған тау төсінен тоқсан бұлақ
Жатады көбік шашып, бұлтқа өрлеп,
Сан жүз тау Қызбел төсін мекендеген
Баладай анасынан өрген төлдеп.

2
Анау тұр Қара тауы Мырзабектің,
Бір маңғаз құдасындай бұл да көктің.
Шығыста шұғыла көміп Шұбартау тұр,
Астасқан аржағымен көкжиектің.
Текенің теңбіл шыңы мұнартады.
Жайыққа батыстағы бұрып бетін.
Теңкиген терістікте Ақша таулар.
Арудай аппақ нұрмен жуған етін.
Алтын жал арыстандай шөгіп жатқан,
Алапты денесімен көміп жатқан,
Ортада омыраулы Шарабас тұр
Қызбелдің батырындай жауға шапқан.
Сен барып Ақ отауды көрсең көзбен,
Халыққа жеткізбес ең айтып сөзбен.
Кәдімгі ақбоз үйдей тігіп қойған,
Сақталған әлі күнге ерте кезден.
Үңілсең есігінен тас қараңғы,
Айтады «өшірер — деп — жаққан шамды!»
Білмейді кәрі құлақ қария да,
Сұрасаң: «бұл, ата, — деп — кімнен қалды?»
Тасмола тау Қызбелдің ортасында,
Жатады ұқсап үйген қорғасынға.
Бір кезде аласапыран соғыс болып,
«Құрбан — дейді, — сонан қалған тау басында».
Үңгірі айдаһардың Абат жұтқан,
Бес қару, аста тұлпар қабат жұтқан.
Баласын абайсызда жылан жалмап,
«Жері — дейді — Асанқайғы аза тұтқан»
Сонау бір Қарт қабағы ел кешкендей,
Нар шөгіп, сексен қабат тең шешкендей.
Басына әлдеқалай шыға қалсаң,
Боласың Ұлытаумен сөйлескендей.

3
Тоғайы солтүстікте Тілеуберген,
Мұнартып көрінеді күндік жерден.
Жалғасып қашқан құлан, арқар, киік.
Алапты қайыстырып қойдай өрген.
Соркөл мен Андағұлдай жер сұлуы,
Талайлар даңқын естіп іздеп келген.
Саркөлдің айналасы ат шаптырым,
Көз тұнып көрінбейді қонған елден.
Секілді жиған қаздың жұмыртқасы, —
Назар сап, қарап тұрсақ биік белден.
Сұңқылдап сан музыка жатыр ойнап,
Құлақ сап, тыңдап қалсаң айдын көлден.
Сыбырлап сыр шертеді құрақтары
Секілді жанашыр бір жақын жеңгең.
Алыста атлас жібек секілденіп
Даланы шымылдықтай сағым көрген.

4
Өткізем бұлақтарды алдыңыздан
Бұрқырап тулап аққан тағы құздан.
«Шідерлі», «Шелек кеткен», «Шолпы батқан»,
Арылмас алты ай жазда асты мұздан.
«Арманда», «Ел той қылған», «Құлан ішкен»,
«Тасқұдық», «Теректі» мен «Қатын қазған»
Солардың бәрі Қызбел кеудесінде,
Кек тасқа кәрі тарих атын жазған.

5
«Қоңыраулы», «Саға» өзені жатыр тасып,
Өлкенің өрлеп бойын кетер басып
Себебін «Қоңыраулы» деген аттың,
Әркімдер әртүрлі айтар алып қашып.
«Шілдеде ағады — дейді — әсем үнмен
Қоңыраудай бір әсерлі әуез шашып».
Немесе «Баяғыда бір бай татар
Қоңыраулы пәуескемен кеткен батып»
Осындай әңгіме бар ел тілінде,
Рас, — деп ала алмаймын кепіліме.
Кім білсін, су ап қайтқан бір жас ару,
Шолпысын шашындағы кетірді ме?!

6
Сары қопа суреттеуге тіл жетпеген,
Қойнынан он екі айда ел кетпеген.
Балауса бал құрағы жұпар шашып,
Қалады бір иіскесең сергіп денең.
Көзіне кек күмбездей көрінеді,
Жағалап жүре қалсаң жел бетпенен.
Арудың айнасындай айдындары
Тұрады таң-тамаша келбетпенен.
Суынан жаз шілдеде жалғыз жұтсаң
Жүрсең де ұзақ жолда шөлдетпеген.
Қопаның ортасында шексіз теңіз
Өмірде ар жағына пенде өтпеген.
Шу асау, қапы тентек балығы бар
Жар қауып, топырақты жентектеген.
Шіркіннің қолға түссе дөкейлері
Атанға анау-мынау теңдетпеген.
Қарулы қасқа шалдар өңгереді
Жүрмеген «найсабыңды» жер-көкпенен.
Алдынан алуан бала шығар сонда
Судырлап өңшең аппақ көйлекпенен,
Па, шіркін, мәз балалық кетеді өтіп,
Арқаның сағымындай көлбектеген?
Суреттеп көркін Қызбел тауыса алмас,
Қаншама жазса да ақын өрнекпенен.

1947 жыл

---