Қазақ мемлекеттілігінің қалыптасуы

Менің ойымша, біз халық және жеке мемлекет болуы себептерінің бірі, бұл біздің тарихымызды, тілімізді, дәстүрлерімізді ежелгі заманнан бері ата-бабаларымыздан мұра ретінде сақтап келе жатқанымызға байланысты. Біздің мемлекет болуымыз Қазақ хандығының кұрылуынан басталады. Егер біз өткенімізді қазіргі заманмен салыстыратын болсақ, онда көптеген айырмашылықтарды көруге болады. Егер Қазақ хандығы кезінде елді хан басқарса, тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстан Республикасын президент басқарады. Ал шешендер мен билер кеңесі депутаттар жиналысымен алмасты. Қазақ хандығы орталықтандырылған басқаруы бар біртұтас мемлекеттік құрылым ретінде төрт ғасырға, 1465 жылдан 1847 жылға дейін, соңғы Қазақ ханы Кенесары қайтыс болғанға дейін өмір сүрді және тарихи аренада мәңгі өз орнын алды.

Біздің тарихымыз туралы өте құнды еңбектің авторы, ғалым Мұхаммед Хайдар Дулати Қазақ ордасының туы көтерілген қасиетті Шу өңірін "Моғолстанның мәшһүр жері" деп атады. Бұл уақыт мемлекеттік құрылымды қалыптастыру үшін негіз болды, тілді, әдет-ғұрыпты, ерекшеліктерді, Отанды, сондай-ақ "қазақ"деп аталатын ортақ мүдделері бар адамдарды қалыптастырудың бірінші кезеңі болды.

Қазақ халқы ұзақ уақыт бойы бейтараптық пен салыстырмалы саяси тәуелсіздікті сақтай алмады. Дала билеушілерінің күш-жігері, олардың тәуелсіздікке ұмтылысы сәтсіз аяқталды. Бірақ XVIII ғасырда қиын экономикалық және саяси жағдайда шамамен 150 жылға созылған Ресейге кіру туралы мәселе туындады. Қазақстандағы отаршылдық езгінің күшеюі халықтың наразылығын туғызды. Халықтың үлкен толқуы көбінесе ұлт-азаттық көтерілістерге ұласты. Өкінішке орай, ұлт-азаттық көтерілістер мен соғыстардың проблемалары бүгінгі күнге дейін тарихтың "ақ дақтарына" жатады.

XX ғасырдың басында Қазақстан аумағы соғыс аймағына айналды. Ал алаш зиялылары өз алдына жеке мемлекет болу мәселесін көтерген болатын. Бірак халықтың "өз өмірін өзі ұйымдастыруының" тағы бір әрекеті сәтсіздікпен аяқталды.

Орта Азия мен Қазақстанды қамтыған үлкен ауқымға қарамастан, ұлт – азаттық қозғалыс тарихшылар арасында көптеген пікірталастар туғызады. Тек 1953 жылы Фрунзе мен Ашхабадта, содан кейін 1954 жылы Ташкентте Мәскеу, Ленинград, Әзірбайжан, Қазақстан және Орта Азия тарихшыларының қатысуымен өткен ғылыми жиналыстарда бұл қозғалыстың дұрыс мәні мен сипатын ашуға әрекет жасалды.

Қазақстанның мемлекеттік тәуелсіздікке қол жеткізуі дамуын жалғастырып жатқан және әлі де аяқталуынан алшақ жатқан бірқатар процестердің басталуын белгіледі. Тек қазір ғана уақыттың алғашқы маңызды сынағынан өтіп, біздің мемлекетіміздің әлемдік қоғамдастықтағы беделін сөзсіз мойындау фактісін сеніммен айтуға болады. "Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы" Конституциялық заң 1991 жылы 16 желтоқсанда қабылданды. Еліміздің Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев елдің гүлденуі мен жандануына елеулі үлес қосқанын атап өткен жөн. Тарихтағы жаңа дәуір біздің тәуелсіздігімізден басталды. Әрине, біздің еліміздің тәуелсіздігін көптеген елдер оңай мойындамады. Біздің тәуелсіздігіміздің нәтижесі еліміздің БҰҰ-ға кіруі болды. 1993 жылғы 15 қарашада айналымға біздің ұлттық валютамыз енді. Бүгінде теңге тұрақты және сенімді қаржы бірлігіне айналды. Тәуелсіздік алған Қазақстан Республикасы адамдар үшін жаңа тиімді өмір құруға бағытталған күрделі экономикалық реформаларды жүргізуде үлкен табыстарға жетті.

Осылайша, Қазақ хандығының құрылуы сол кезде басталған этникалық дамуды ұлттық деңгейге көтеріп, қазақ халқының ұлт ретінде қалыптасуына ықпал етіп, Қазақстан Республикасы деп аталатын жаңа мемлекеттің негізін қалап, Қазақстан тарихындағы ең маңызды оқиғалардың бірі болып саналды.

У.М.Джолдыбаева Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-нің Қазақстан тарихы кафедрасының доценті

Зейнолла А. Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-нің шығыстану факультетінің 1 курс студенті

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: