Күш атасы Қажымұқан Мұңайтпасов— 150 жылдық мерейтойы

Жекпе-жек әлемінде ең танымал - мықты мұсылман балуаны, қазақ халқының өкілі Қажымұқан Мұңайтпасов. ХХ ғасырда Қазақстанда дене шынықтыру мен спорттың тууы мен дамуы және, атап айтқанда, грек-рим (француз) күресі оның есімімен байланысты. Ол революцияға дейінгі кезеңде жалғыз ғана халықаралық аренаға шығып, әлемнің көптеген елдерінің спорт ареналарында өзін ғана емес, өз халқын да дәріптеді.

Қажымұқан Ақмола облысында дүниеге келген. Оның әкесі Мұңайтпас Ернақов өте қарапайым және кедей адам болған, бірақ ол керемет физикалық күшке ие болды, ол жиі күресте жеңіске жететін. Ақмола облысында атақты балуандарды көптеген жеңістерге жеткізген ең мықты балуан ретінде танымал болған кезде Қажымұқан 17 жаста да емес еді.

1904 жылы әйгілі орыс цирк палуаны А.Н.Злобиннің ұсынысы бойынша өте жас Қажымұқан Мұңайтпасов Санкт-Петербургтегі И.В.Лебедевтің мектебіне қабылданып, 1905-1907 жылдар аралығында классикалық күрестің цирк өнерін зерттеді. Содан кейін ол әлем чемпионы Георгий Лурихтің кәсіби балуанының цирк труппасында өнер көрсете бастады. Ямагата Муханура, содан кейін - Қара-Мұстафа, Махмұт және т.б. бүркеншік аттармен ол француз және еркін күрестен түрлі халықаралық жарыстарға қатысады. Аз уақыттан кейін қазақ Мұңайтпасов Саратов, Қазан, Омбы, Троицк, Уфа және басқа қалалардағы бүкілресейлік турнирлердің, сондай-ақ Мәскеу, Киев, Рига, Минск, Париж, Варшавада өткен халықаралық чемпионаттардың жеңімпазы және жүлдегері болды. Цирк труппасы құрамында жас қыпшақ Оңтүстік Америка, Таяу және Таяу Шығыс елдеріне гастрольдік сапармен барған.

«Қажымұқан шынымен де ерекше күшті, қаһарман дене бітімі болды: бойы 195 см, салмағы 139 кг (1946 ж. Салмағы 174 кг), сан шеңберінің өлшемі 71 см, бицепс 47 см, мойын шеңбері 56 см, аяқ киімнің өлшемі 54»,- деп профессор З. Қоңыратбаевтың мәліметтерінде берілген.  

Қажымұқан тағы бір ерекшелігімен - шабуылдағы жылдамдығымен ерекшеленді. Сонымен қатар, егер Қажымұқан мықтап ұстай білсе, онда одан ажырау мүмкін емес еді. Қазақ балуанының осы қасиеттері кейбір журналистерді оны «жабайы», «қаһарлы», «қатыгез» деген атпен танымал еткізді. Бірақ ең қорқыныштысы - оны жарыстың ережелерін «бұзатын» спортшы ретінде жарыстан жиі шығарып тастайтын болған. Бұл Қажымұқанды тығырыққа тіреді. Әдетте, оған қазақтар өзінің «қорқынышты» тәсілдерін жарыс кезінде қолданбауы үшін жарыс директорынан іздейтін балуандар тобы әрекет ететін болған.

Қазақ батыры соғыс кезіндегі азаматтық іс-әрекетімен де бүкіл кеңес халқының сүйіспеншілігіне лайық болды. Ұлы Отан соғысы жылдарында Қажымұқан халық арасында цирк қойылымдарымен өнер көрсетіп, одан түскен қаражатты қорғаныс қорына аударды. Осы қаражатқа ақыры бүкіл истребитель ұшағы жасалды. Ал палуан «Құрмет белгісі» орденімен марапатталды.

Қазақтың батыры Қажымуан 50 жыл өмірін спорт пен цирк өнеріне арнады. Қазақ халқының даңқты ұлы Қажымұқан Мұңайтпасов 1948 жылы 11 тамызда Шымкент (қазіргі Оңтүстік Қазақстан) облысының «Ленин туы» колхозында қайтыс болды. Батыр қайтыс болғаннан кейін оның қабіріне ескерткіш орнатылды. Темірлановка ауылында күрескердің мұражай-үйі ашылды. Біз Бөген ауданының кеңшарына және Алматы көшелерінің бірін оның есімімен атадық. Алматыда спорт интернатына да қазақтың аңызға айналған ұлының есімі берілді. Ол туралы кітаптар жазылды, фильмдер түсірілді. Бұл керемет адамның өмірі мен қызметі Отанға деген шексіз сүйіспеншіліктің үлгісі болып табылады.

Науанова А. Р. Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-нің Шығыстану факультетінің 1 курс студенті.

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: