Поэзия пырағын тізгіндеген

(Ақын Темірхан Медетбек - 50 жаста)

Оның есімін ел біледі. Темірхан Медетбек десе, елең ете қалмайтын ешкім де жоқ. Астанадағы әдебиетші, ақын-жазушы қауым ортасында да Темірхан аты аталса, кім болмасын оған құрметпен қарап, лайықты бағасын беріп жатады. Ол өзімен толқындас буынның таланттар шоғырының әрдайымда көш басынан көрінеді. Алдыңғы буын ағалар да, соның ішінде алғашқылардың бірі болып оның талант тегеурінін тани білген біздің жерлестеріміз - Әбу Сәрсенбаев пен Әбіш Кекілбаев. Т.Медетбектің Маңғыстау жұртшылығына екі елі жақын тұратындығының себебі бір ғана бұл емес. Ақынның бүкіл саналы ғұмыры, еңбек және шығармашылық жолдары осынау киелі өлкеде өтіп келеді. Ол өзінің алғашқы еңбек жолын Қарақия баурайындағы экспедициялардың бірінде бұрғышының көмекшісі болып бастаған. Ұзақ жылдар бір кездегі «Коммунистік жол» газетіңде жасаған. Осы мезгілдегі оның қаламынан туындаған сандаған очерк, суреттеме, мақалалар, оның қашанда қайнаған өмір ортасында жүруі, мерзімдік басылымдар бетінде жиі жарық көріп тұратын өлең-жырлары, жыл сайын шығатын кітаптары Т.Медетбекті халыққа кеңінен танымал етті. Темақаң бір кезде Жазушылар одағының облысымыздағы кеңесшісі, «Егемен Қазақстан» газетінің меншікті тілшісі, облыстық «Қазақ тілі» қоғамының төрағасы болып қызметтер жасады. Ол бұл қызметтердің қай-қайсысында жүрсе де, өзінің туған халқына, оның рухани жағынан жетіле түсуіне, түрлі әлеуметтік, қоғамдық-саяси мәселелердің оңынан шешілуіне барынша атсалысты. Ұлттық тіл, салт-дәстүрлер, мейрамдар, тағы да басқа мәдени өрлеу шараларында оның өзіндік үлесі, рөлі ерекше. Темақаң өзінің алып денесіндей батыл да батыр, қайратты да қайсар, өз айтқанынан таймайтын, дегенін істетпей қоймайтын, хан алдында болса да жалтақтауға жаны қас, алға қойған бағыт-бағдары мен позициясы нық та өткір өр азамат. Бір қарағанда соншама бірбеткей де адуын көрінетін ақынның кеңкілдеген кіршіксіз күлкісі, өмірдегі қарапайымдылығы қайран қалдырмай қоймайды. Оның жарыққа шыққан онның үстіндегі кітаптарының ішіндегі өлеңдердің дені Маңғыстау өңірінде жазылған әрі осы өлке тақырыбын арқау етеді. Ол әне бір жылдары бірнеше рет Алматыға барып бірнеше айлап жұмыс та жасап келді. Әдеби ортаға жақындағысы, астаналық болғысы да келген, ол жақтан шақырту да аз болмаған-ды. Алайда, Темақаңның бүйрегі киелі Маңғыстау топырағына бұрды да тұрды. Шөлейт өлкенің аңқа кептірген аңызағын, үнемі үздіксіз болып тұратын үздіксіз желі мен аласұрған асау айдынын аңсайды да тұрады. «Бұл - менің стихиям, - дейді ол. - Маңғыстаудан алыстасам, бірде-бір өлең тумайды...»

Әйткенмен, Т.Медетбекті бір ауыл-аймақтың, тіпті бір ғана қазақтың ақыны санаудың өзі әбестік болар еді. Ақынды кейде ру, тайпа, жерге бөлу түгілі, ұлтқа бөлудің өзі келіспейтін секілді. Ақын - қашанда Ақын! Ал Темірхан секілді кесек ойлы, шыңырау сезімді кемел ақындар, көл-дария ақындар - ең әуелі өз халқының мақтанышы болса да, оның шығармалары бүкіл адамзаттың игілігі деп танығанымыз дұрыс. Ол өзі өмір сүріп отырған Замана - Уақыттың жаршысы ғана емес, оның асқақ даусы, өлең-жырларының дабысы Кеше мен Бүгінді жалғап, Ертеңге ұластырып жатыр. Ақынның әрбір өлеңінде адамзаттың рухани азығы саналарлықтай көркем образ бен салмақты ой тереңнен бедерленеді. Ақын өз өлеңдерін әлеуметтік, қоғамдық және жеке адам-пенделер бойындағы түрлі жағымсыз кеселдерге қарсы қаруы етіп қолданады. Бұл ретте Темірхан қоғамдық күрескер, адамгершілік-имандылық моралдарды асқақтайтын тәрбиеші-тәлімгер, елдікті, еркіндікті ту еткен сайыпқыран сарбаз! Біз Оған бүгінгідей мерейлі күні:

Ақыны Ол - дауылпазды дәуірінің,

Ақыны Ол - Қазақ Елі қауымының.

Ақын Ол,

Азамат Ол

Халқы үшін

Дауылға тоса білген жауырынын.

Әр сөзі саф алтындай салмақтанған,

Ақыны Ол киелі елдің аруақтанған.

Тел ұлы - Түркістан мен Маңғыстаудың –

Темірхан батыр тұлға айбаттанған.

Кеңдік бар кеудесінде Даладайын,

Мәрт ақын баладайын қарапайым.

Ешкімге ұқсамаған дара болмыс,

Тұрпаты бөлек біткен нар

А...! -

деп жыр жолдарын арнап жатсақ, қандай жарасымды.

Таяуда оның 50 жасқа толуына орай облыстық филармонияның залында үлкен өнер - өлең кеші өтті. Той иесіне ат мінгізіліп, шапандар жабылды. Ақын өз өлеңдерін оқыды, жиналғандардың көптеген сұрақтарына жауап берді. Ақын өлеңдерін жас жеткіншектер оқып, оның өлеңдеріне жазылған әндерді шырқады. Мұның өзі елдің, ел азаматтарының Қазақстан Жазушылар және Журналистер одақтары сыйлықтарының лауреаты, Президенттің стипендианты, көрнекті ақын Т.Медетбекке деген шынайы ілтипаты мен құрметін көрсететін еді. Ел болатын ел көзі тірісінде біртуар талант иелерінің қадірін біле білсе керек. Ал оның үстіне атам заманнан бері Ақынды, ақын болғанда да шын жүйрік дүлдүлдерді айрықша әспеттей білген жұрт емеспіз бе?! Бұл жолы да біз сол халықтық үрдістің жоғалмағандығының тағы да бір куәсі болғандаймыз. Қай заманда да, қай қоғамда да сол кезеңнің ұзын көшінің басында Ақындар жүреді. Оның даусы бірінші әрі батыл естіледі. Батылдың да батылы, ақынның да ақыны бар! Соның бірегейлері санатында - бүгінгі біздің кейіпкеріміз Темірхан Медетбек! Даңқты ақын мерей жасын өз халқымен сұхбаттаса, сырласа отырып атап өтті. Өлең сүйер қауым поэзия нәрімен сусындап, бойларына рух бітіп, қанаттана түсті. Өйткені, Ақын жырлары оның өзінің ғана емес, халқының, әрбір адамның рухани мұрасы әрі сырласы ғой! Темірхан-ақынның бұл кешінде өлең-жыр төгіліп, домбырадан ән мен күй құйылып, құйқылжып, көңілдерді шалқытты, сезімдерді балқытты дейсің бір...

Иә, иә, иә! Ақын тойы – Елдің тойы. Бұл той иесінің ғана емес, барша ағайынның мерейін тасытты. Біздің Темақаңның қорғасыннан құйылғандай жыр жолдары, нардай тұлғасы, мәрт мінезі маңғаз Маңғыстаудың кескін-келбетіне мейлінше келіңкірейтін секілді. Жүрегін жарып шыққан жырлары да, бауырынан өнген ұлдары да - маңғыстаулық. Өзін асқақтаған Ақынын биікке көтере бермек киелі өлкем! Өмірде де, жыр әлемінде де Шолпан жұлдызыңызбен бірге жарқырап, жана беріңіз, жайсаң аға, Темақа!

3.06.1995 жыл