Аударманың шығу тарихы

Аударма тарихы ғалымдар мен тарихшылар ұзақ уақыт бойы талқылаған тақырып болды, дегенмен аударма Киелі кітаптан бұрын пайда  болғанын түсінуіміз қажет. Киелі кітапта әр түрлі тілдер туралы айтылған, сонымен қатар әр түрлі саладағы адамдардың өзара әрекеттесуі туралы түсінік берілген болатын. Аудармаға деген қажеттілік эмоционалды тұрғыдан болсын, сауда немесе өмірлік мақсаттар үшін болсын, адамның өзара әрекеттесуінің алғашқы күндерінен айқын болды. Аударма қызметтеріне  күннен күнге сұраныс өсуде және қазіргі уақытта бұрынғыдан да өзекті болып табылады, өйткені кәсіпорындар маркетингтік материалдар мен іскери құжаттарды аудармай халықаралық қызметті кеңейту немесе шетелдік нарықтарға сәтті кіру мүмкін еместігін мойындайды. "Аударма" сөзі латынының термині, "ауыстыру " деген мағынаны білдіреді. Тағы бір сәйкес термин ежелгі грекше "метафразис" сөзінен шыққан, ол "сөйлеу" дегенді білдіреді және осыдан "метафаза" термині "сөзбе-сөз аударма"дегенді білдіреді. Бұл терминдер тарих бойында аудармамен байланысты теориялардың негізін қалады және аударманың ғасырлар бойы қашан және қайда қолданылғаны туралы түсінік берді.

Аударма месопотамиялық дәуірде, Шумердің "Гилгамеш" поэмасы Азия тілдеріне аударылған кезде жүргізілгені белгілі. Бұл біздің заманымызға дейінгі екінші мыңжылдыққа қатысты. Басқа ежелгі аударма жұмыстарына Үнді құжаттарын қытай тіліне аударған буддисттік монахтардың жұмыстары кіреді. Кейінгі кезеңдерде ежелгі грек мәтіндерін Рим ақындары да аударып, ойын-сауық үшін дамыған әдеби шығармаларды жасауға бейімдеді. Римде аударма қызметтерін Цицерон мен Гораций қолданғаны белгілі және бұл қолдану 17 ғасырға дейін жалғасты, онда жаңа әдістер жасалды.

Грек ғалымдарының білімі мен жаңалықтары араб ғалымдарының аударма жұмысының арқасында кеңінен дамыған және түсінілген деп айтылады. Гректер жаулап алған кезде олардың еңбектерін араб ғалымдары қабылдады, олар оларды аударып, ғылыми, ойын-сауық және философиялық ұғымдардың өзіндік нұсқаларын жасады. Бұл араб нұсқалары кейінірек Орта ғасырларда, негізінен Испанияда латын тіліне аударылды, нәтижесінде алынған жұмыстар Ренессанс академияларының негізін қалады діни мәтіндер мен рухани теориялардың дамуымен аудармаға деген қажеттілік арта түсті. Дін дамыған сайын, сөзді таратуға және сенімді ынталандыруға деген ұмтылыс діни мәтіндер бірнеше тілде қол жетімді болуы керек дегенді білдіреді. Алғашқы аударылған діни мәтіндердің бірі б.з. д. 3 ғасырда грек тіліне аударылған Ескі өсиет болғандығы белгілі. Бұл аударма еврей Інжілінің грек тіліне аудармасы болған " Септуагинте "дегенді білдіреді, Септуагинта латынның" Септуагинта " сөзінен шыққан, жетпіс дегенді білдіреді. Сондықтан бұл мәтін көбінесе "грек ескі өсиеті" деп аталады. Біздің заманауи тәжірибелеріміз бен құралдарымызды пайдаланбай, бұл аударманы мәтінді грек тіліне мұқият аударған кем дегенде 70 ғалым жүзеге асырды және бұл болашақ Киелі кітапты бірнеше тілге аударуға негіз болды. Кейбір жағдайларда аудармашының жұмысы өте қауіпті болды, ал кейбіреулері тіпті жұмысынан қайтыс болды. Олардың арасында 1536 жылы Голландияда Киелі кітапты ағылшын тіліне аударғаны үшін өлтірілген Уильям Тиндейл сияқты танымал аудармашылар болды. Басқа танымал аудармашыларға мыналар кіреді:

• 645 жылы Үнді буддист жазуларының 74 томын қытай тіліне аударған Қытай монахы Сюаньцзан.
• Констанс Гарнетт XIX ғасырдың соңында Толстой, Чехов, Тургенев және Гогольді қоса алғанда, орыс классиктерін ағылшын тіліне аударған Британдық аудармашы болды.
• Грегори Рабасса 20 ғасырда көптеген латын құжаттарын ағылшын тіліне аударған американдық әдеби аудармашы болды.

Қазіргі аударма практикасы және түсіну өнеркәсіптік революциядан кейін экономика тез дамып, жаһандық жетістік әлеуеті бар машинаға айналды. Жаңа жабдықтар бизнеске қатысты мәтіндер мен материалдарды тезірек шығаруға мүмкіндік берді, яғни компанияның дамуына және шетелдік нарықтарға шығу үшін материалдарды аударуға көп уақыт жұмсауға болады. 18 ғасырдан бастап бизнес ресми аударма қызметтерінен пайда көрді, бірақ қазіргі тәжірибенің таңы ғаламтордың кеңінен қолдануымен келді.

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, Филология және әлем тілдері факультетінің 1-курс магистранты Шарипбекова Мадина; жетекшісі - ф.ғ.к., әл-Фараби атындағы ҚазҰУ доценті Д.Жанатаев

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: