Ежелгі Түркі тілдес халықтарының жазбалары

Кез-келген елдің мәдени дамуы тарихтың өткен кезеңдерінен басталады. Кез-келген дәуір мәдениеті адамның сананы дамытудағы күш-жігерінің жемісі. Қазақ халқының мәдениеті - ежелгі түркі өркениетінің тікелей мұрагері. Археология ғылымының дамуы біздің ата-бабаларымыздың дәстүрлері, наным-сенімдері, сәулеті мен өнері бар ерекше мәдениеті болғанын көрсетті. Қазақстан территориясының өзі егіншілік пен мал шаруашылық мәдениетінің симбиозын біріктірген бірегей дала өркениетінің негізі болғаны анық.

Ежелгі Түркі тілдес халықтардың рухани мәдениеті тіл сияқты аспектілерді қамтуы мүмкін. Ауызша және жазбаша әдебиет, ғылым, көркем шығармалар, әртүрлі өнер стильдері және дін де рухани мәдениеттің негізгі құрамдас бөліктері болып келеді. Әр мәдениеттің мұралары мен жетістіктерін өлшеу, салыстыру немесе бөлу мүмкін емес, мәдениет жоғары немесетөмен деп бөлінбейтіні бәрімізге мәлім.

Түркі тайпаларының өмір сүруі ерте кезден басталған. Осы тайпалар өздерінің бүкіл өмір сүру кезеңінде бір-бірімен бірігіп, одақтастық құрды, көрші мемлекеттермен әртүрлі ұрыстар мен соғыстарға қатысты және басқа да тарихи оқиғалардың негізі болды. Қазақ халқының және басқа да түркі тілдес халықтарының мәдени мұраларына қарап, бүкіл Орта Азия түріктердің мұрагерлік жері ретінде қарастырылатындығын байқаймыз.

Түркі тілдерінің беріктігі мен тұтастығы көптеген ғасырлар бойы белгілі. Адамзат өтпелі қарым-қатынас үшін тіл қажет екенін түсінгенде, көп ұзамай коммуникация жүйесін түркі жазу моделіне сүйене отырып құрды. Сонымен қатар, түріктер өз мәдениетінің тек осы жағын дамытып қоймай, сонымен бірге олар қолайлы өмір салты мен оған бейімделу үшін тұрақты жағдайлар жасады. Дін, мифтер, әдебиеттер, жазба ескерткіштер ежелгі түркілердің бізге қалдырған жәдігерлер ретінде мұра еткен негізі болып табылады.

Ежелгі түркі тайпаларында алфавиттегі отыз бес әріптен тұратын руна жазуы деп аталатын ерекше жазу жүйесі болған. Бұл түріктерге «Күлтегін» және «Тоныкөк» сияқты ежелгі түркі жазуларының ең танымал ескерткіштерін, руна алфавиті жүйесі арқылы жазылған тарихи өлеңдерді жасауға көмектесті. «Қорқыт атаның» кітабы да VIII - IX ғасырлардағы түркі мәдениетіндегі ежелгі әдебиеттің ең ірі шығармаларының бірі болып табылады.

VII және VIII ғасырларда Орталық Азиядағы түркітілдес тайпалар өздерінің жазбаларын қолдана бастады. Жазу жүйесінің қажеттілігі алдымен мемлекеттік актілерді жазу жөніндегі дипломатиялық практиканың қажеттіліктерінен туындады. Сонымен қатар, бұл жүйенің құрылуының басты себебі шешуші рөл ойнаған діни себептер болды деген пікірлер де бар. Жаңа жазу жүйесі көне түркі тілдерінің фонетикалық ерекшеліктерін өте нәзік жеткізді. Алғаш рет неміс ғалымы Д. Мессершмидт XVII ғасырдың 20-жылдарында Енисей алқабында түркі жазуының алғашқы дәлелдерін тапқан. Басқа ескерткіштер Моңғолияның солтүстік бөлігінде, Орхон өзенінің аңғарында да табылды, мұнда руна жазулары бар тас тастар табылған. Алғаш рет орыс түркітанушысы В.Радлов түркі жазбаларының нақты оқылуын ашты. Негізгі ескерткіштер табылған жерлерге байланысты бұл жазу жүйесі кейінірек «Орхон - Енисей жазбалары» деп аталды.

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: