Рухани жаңғыру: Қазақстанның киелі жерлерінің географиясы

«Қасиетті География» ұғымы салыстырмалы түрде жақында қалыптасты. 2017 жылдың сәуір айында Қазақстан Мемлекет басшысының «Болашаққа бағдар: руханиятты жаңғырту» мақаласы (Ақорда 2017) жарияланып, Рухани жаңғыру (немесе руханиятты жаңғырту) бойынша жаңа ұлттық бағдарлама ұсынылды. Бағдарлама Қазақстанның мәдени және рухани құндылықтарын сақтауға және оларды заманауи жағдайларға бейімдеуге бағытталған. ҚР Тұңғыш Президенті «Рухани жаңғыру» жобасы аясында ұсынған басқа да басым жобалардың қатарында ол аймақтық және республикалық маңызы бар географиялық нысандарды сақтауға және халықтың хабардарлығын арттыруға бағытталған бірі – «Қазақстанның рухани киелі жерлері» жобасын атады, кейін ол «Қазақстанның қасиетті географиясы» деп өзгертілді. «Қазақстанның қасиетті географиясы» жобасының мәні Қазақстанның мәдени-географиялық киелі орындарының бір тізбегінің біртұтас өрісін құру болып табылады.

ҚР Тұңғыш Президенті Назарбаев өзінің негізгі мақаласында ұлттық тарих үшін есте қалатын географиялық нысандардың жиынтығын ел азаматтарының ұлттық болмысымен байланыстыруға шақырды. Бұл жобаға мемлекет тарапынан қомақты қаражат бөлініп, мамандандырылған мемлекеттік мекеме – «Қасиетті Қазақстан» ұлттық ғылыми орталығы құрылды. Жобаның негізгі құжаттары мен аралық нәтижелерді талдау оның нақты мақсаты – Қазақстан территориясын символдық ұлттандыру арқылы қазақтардың ұжымдық бірегейлігін дамыту, географиялық кеңістіктің семантикалық өрісін жүйелеу және қайта кодтау болып табылатынын көрсетеді.

Қасиеттілік – ежелгі дәуірдегі сапалы кеңістік ұғымдарының жиынтығы. Әр халықтың қасиетті жері, қастерлеп, сақталатын тарихи немесе морфологиялық белгілері бар.

«Қасиетті жер» - бұл табиғат орындары, қалалар, елді мекендер, қорғандар, қорымдар, храмдар, петроглифтер мен тарихи ландшафттар, сондай-ақ культтік немесе діни ғимараттар салынған діни, киелі орындар: крестер, долмендер, мегалиттер. , т.б. Қасиетті нысандар көне тарихқа ие және кез келген халықтың діни-мифологиялық көзқарастарында үлкен рөл атқарады, олардың айналасында мәдени немесе «киелі ландшафтты» құрайды және киелі географияның ізденіс пәні болып табылады. Діни сәулет ескерткіштері, әдетте, бүгінгі күнге дейін жақсы сақталған және көбірек құрметке ие, әсіресе танымал.

Тарихи-мәдени мұраның негізгі көлемін археологиялық орындар құрайды, олар орасан зор хронологиялық кезеңді қамтиды: ежелгі дәуірден, тас дәуірінен кейінгі орта ғасырларға дейін. Рухани мұраның тағы бір алуан түрі – қасиеттілігі ерте заманнан басталған табиғат объектілері. Олардың кейбіреулері қажылық туризмінің нысанына айналған киелі деп жарияланды. Сонымен бірге тарих-археология ғылымының бір бөлігіне айналған белгілі киелі нысандарда жаңа діни ескерткіштер мен киелі орындар пайда болады.

Тарихи, ғылыми және көркемдік маңызы бар сәулет ескерткіштері де зиярат нысандарына айналады. Солардың бірі Ұлы Жібек жолы.

Ұлы Жібек жолы – біртұтас трансконтиненталды жол, ол б.з.б. Батыс пен Шығысты байланыстыратын Еуропа мен Азияны байланыстыратын көпір болды. Мұнда өте ерекше мәдени дәстүрлері, діни сенімдері, ғылыми және техникалық жетістіктері бар екі өркениет кездесті.

Ұлы Жібек жолы – көптеген ғасырлар бойы сауда керуен жолы ретінде өзінің қуатты тартымды аймағына кіретін елдер мен халықтардың экономикасы мен мәдениетінің дамуында үлкен рөл атқарған адамзат өркениетінің бірегей тарихи ескерткіші. Жібек жолының ең ұзын бөлігі – Орта Азия мен Қазақстан жерін басып өтіп, XIV ғасырға дейін қызмет етті, VIII-XII ғасырларда қуатты империя – Түрік қағанатының құрылуы арқылы өзінің шарықтау шегіне жетті. Дала жолының бір тармағы Қара теңізден Дон жағасына, одан әрі Оңтүстік Оралдағы сарматтардың жеріне Ертіс өзеніне, одан әрі Высокогорскийді мекендеген аргиппейлер елі Алтайға өтті.

Біздің дәуірімізге дейінгі 5 ғасырда өмір сүрген ежелгі грек тарихшысы және географы Геродот Каспий теңізінің шығысында жатқан жерлер туралы ештеңе білмесе де, онда тұратын Исидон, Аргиппей, Фиссагет тайпаларын атап өтеді. Алтын және басқа металдар Понт Аквинскийдің грек отаршыларына және одан әрі Еуропа елдеріне жеткізілді. Сондықтан Жібек жолының солтүстік тармағы «Алтын» деп аталды. Уақыт өте келе, саяси жағдай талап еткендей, маршруттар өзгерді.

Ұлы Жібек жолының солтүстік «Алтын» тармағы – Моңғолия мен Қытайдың Орталық Азия аймақтарын Ертіспен байланыстыратын және одан әрі Батыс пен Оңтүстікке көне дәуірдің ең маңызды базарларына баратын ежелгі керуен жолы. Бүгінгі таңда бұл бағыт Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің  құрамында қалып отыр. Оның аумағында табиғи ландшафттардың, алуан түрлі өсімдіктер мен жануарлар әлемінің, бай тарихы мен бірегей мәдениетінің сирек үйлесімі бар бірегей кешен сақталған: тарих, археология, сәулет, қала құрылысы және монументалды өнер ескерткіштері.

Ұлы Жібек жолының солтүстік тармағында ғылыми-зерттеу объектілерін ұлттық және аймақтық туризмге тартуды ынталандыруға толық мүмкіндік бар. Жаңа геоэкономикалық парадигманы қалыптастырған және жаңа Жібек жолындағы өзара тиімді байланыстарды дамытуға тың серпін беретін Бейжіңде өткен «Бір белдеу, Бір жол» форумы соның айғағы болды. Территориялары атақты сауда жолына кедергі келтірмеген бұл елдердің өзі жобаға қызығушылық танытып отыр. Идеяның жан-жақтылығы мен айқын артықшылықтары оны жаһандық етті. Бүгінгі таңда Ұлы Жібек жолы әлем жұртшылығының үлкен қызығушылығын тудырып отыр, ең алдымен, онда халықаралық маңызы зор бай тарихи және мәдени ескерткіштер сақталған. Мұның салдары – көлік артериясының бойында орналасқан елдердің терең интеграциясы мен халықаралық ынтымақтастығы.

Нұркамал Айбек

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: