"Экологиялық апаттар және оның адамзатқа әсері"

Экологиялық апаттар және оның адамзатқа әсері

Экология — адамзат өмірінің іргетасы. Табиғаттың тепе-теңдігі бұзылған сәтте оның салдары тек жануарлар мен өсімдіктерге емес, ең алдымен адам баласына тиеді. Соңғы онжылдықтарда әлем бойынша экологиялық апаттар жиілеп, олардың зардабы күннен-күнге күшейіп келеді. Бұл — жай ғана қорқынышты болжам емес, нақты өмірде болып жатқан, адамзаттың болашағына тікелей қауіп төндіретін шынайы жағдай.

Экологиялық апат дегеніміз не?

Экологиялық апат — табиғаттағы тепе-теңдіктің бұзылуы салдарынан белгілі бір аймақтағы тіршілікке немесе қоршаған ортаға орасан зиян келтіретін жағдай. Бұл апаттар адамның іс-әрекетімен де, табиғи факторлармен де байланысты болуы мүмкін. Алайда қазіргі таңда экологиялық апаттардың көпшілігі адамның шаруашылық әрекетінің салдарынан туындап отыр.

Адам әрекетінен болған экологиялық апаттар

1. Арал теңізінің тартылуы (Қазақстан, Өзбекстан)
   Бұрынғы КСРО кезеңінде мақта шаруашылығын кеңейту үшін Әмудария мен Сырдария өзендерінің суы егістікке бұрылып, Арал теңізіне құятын ағын күрт азайды. Соның салдарынан ХХ ғасырдың екінші жартысында Арал теңізі тартылып, бұрынғы көлемінің 90%-ға жуығы жойылды. Теңіздің орнында тұзды шөл пайда болды, одан көтерілген тұз бен шаң мыңдаған шақырымға дейін таралып, адамдардың тыныс жолдары мен денсаулығына кері әсер етті.
   Факт: Арал маңындағы адамдар арасында өкпе, бүйрек, тері аурулары күрт көбейіп, балалар өлімі артты. ЮНЕСКО мен ДДҰ деректері бойынша, бұл аймақ әлемдегі ең экологиялық қолайсыз өңірлердің бірі болып есептеледі.

2. Чернобыль атом апаты (Украина, 1986)
   АЭС-тегі жарылыс салдарынан радиоактивті бұлт Еуропаның бірнеше мемлекетіне тарап, мыңдаған адамның денсаулығына зиян келтірді. Чернобыль апаты — экологиялық қана емес, әлеуметтік және медициналық апаттың символы.
   Факт: 600 мыңнан астам адам радиациядан зардап шекті, 100 мыңнан аса адам мәңгілікке көшірілді. Көптеген балаларда туа біткен аурулар мен қатерлі ісік тіркелді.

3. Австралия орман өрттері (2019–2020)
   Аустралияда болған алапат орман өрттері әлем назарын өзіне аударды. Миллиардтан астам жануар жойылып, ауадағы көмірқышқыл газының мөлшері бірнеше есеге артты. Бұл — климаттың жылынуымен тікелей байланысты апат.
   Факт: NASA спутниктері өрт кезінде пайда болған түтін бұлттарының Жаңа Зеландия аспанын жауып, тіпті Оңтүстік Америкаға дейін жеткенін көрсетті.

Экологиялық апаттардың адамзатқа әсері

1. Денсаулыққа әсері
   Экологиялық апаттар салдарынан ауа мен су ластанып, адамдар түрлі ауруларға ұшырайды. Мысалы, Қытайдың кейбір ірі қалаларында ауа сапасының төмендігінен балалар мен қарттар арасында демікпе, жүрек аурулары жиілеген.
   Факт: Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметіне сүйенсек, әлемде жыл сайын 7 миллион адам ластанған ауа салдарынан көз жұмады.

2. Көші-қон мәселесі
   Табиғи апаттар мен климат өзгерісі салдарынан миллиондаған адам мекенін тастап, экологиялық миграцияға ұшырайды.
   Факт: БҰҰ деректеріне сәйкес, 2050 жылға дейін 200 миллион адам климаттық жағдайға байланысты басқа жерге көшуі мүмкін.

3. Азық-түлік қауіпсіздігі
   Қуаңшылық, топырақтың эрозиясы, су тапшылығы — бәрі ауыл шаруашылығына кері әсер етеді. Өсімдіктердің өнімділігі төмендеп, азық-түлік бағасы қымбаттайды.
   Факт: 2022 жылы Африка құрлығында болған қуаңшылық салдарынан 50 миллионнан астам адам аштықпен бетпе-бет келді.

4. Психологиялық және әлеуметтік зардаптар
   Апаттардан кейінгі күйзеліс, жақындарын жоғалту, қорқыныш, болашаққа сенімсіздік — мұның бәрі адам психикасына әсер етеді. Бұл әсіресе табиғи апат аймақтарында тұратын балалар мен жастарда жиі байқалады.

Не істеу керек?

1. Алдын алу шаралары
   Табиғатпен үйлесімді өмір сүру — басты міндет. Жаңартылатын энергия көздерін пайдалану (күн, жел), өндірісті экологиялық стандарттарға сәйкестендіру — маңызды қадамдар.

2. Білім мен ақпарат
   Әр адам экологиялық сауатты болуы тиіс. Мектептерде экологияны оқыту, бұқаралық ақпарат құралдарында табиғатты қорғау туралы кең насихат жүргізу қажет.

3. Халықаралық ынтымақтастық
   Экологиялық апаттар шекара танымайды. Сондықтан мемлекеттер арасындағы өзара көмек, тәжірибе алмасу, ортақ жобалар жасау — бұл жаһандық мәселенің шешімі.

Қорытынды

Экологиялық апаттар — бұл жай ғана табиғаттың қаталдығы емес, көбінесе адамның табиғатқа жауапсыз қарауының нәтижесі. Біз табиғатты қорғау арқылы өз өмірімізді, болашағымызды қорғаймыз. Экологияны сақтау — тек ғалымдар мен экологтардың емес, әрбір адамның міндеті. Егер бүгін әрекет етсек, ертең де өмір сүретін Жеріміз болады.