Жасанды интеллект және қазақ журналистикасы

Жасанды интеллект және қазақ журналистикасы

Ақпарат пен технология дәуірінде журналистика да жаңа бағыттарға бет бұрып, сандық серпілістің ықпалымен күрделі өзгерістерді бастан кешіп отыр. Бұған ең алдымен жасанды интеллект себепші болды. ChatGPT, Bard, Jasper AI сияқты жүйелер жаңалықты автоматты түрде құрастырып, ауқымды деректерді санаулы минутта талдап, аудиторияға жедел әрі құрылымды ақпарат ұсынуға мүмкіндік береді. Бұл – бұрын мүмкін емес саналған үдеріс. Алайда, дәл осы мүмкіндіктер журналистиканың болашағына қатысты алаңдаушылық туғызып отыр: ЖИ – журналистің сенімді көмекшісі ме, әлде маман иесін алмастыратын қауіп пе?

    Жасанды интеллекттің әлеуетін әлемдік медиа нарығы әлдеқашан байқап, қолданысқа енгізіп үлгерді. Bloomberg, The Washington Post және Reuters секілді алпауыттар дерекке негізделген жаңалықтарды жасау барысында алгоритмдерге сенеді. Қазақстандық IT сарапшысы Тимур Бектұрдың айтуынша, ЖИ адам эмоциясын, астарлы мағынаны толық түсінбеуі мүмкін, алайда ол логика мен құрылымды мәліметтерде адамнан асып түседі. «Жасанды интеллект журналист үшін қосымша құрал бола алады. Ол қарапайым деректерді талдауға уақыт жоғалтпай, зерттеуге және оқиғаға терең үңілуге мүмкіндік береді», – дейді ол. Сонымен қатар медиа сарапшы, медиатренер Назгүл Қожабек ЖИ-дің редакциялық процестегі рөлін жоғары бағалайды. Оның айтуынша, «мәтіндерді жылдам түзету, грамматикалық қателерді реттеу, бейтарап формулировка жасау – осының бәрі ЖИ-дің көмегімен тиімді атқарылады. Бірақ бұл құрал – редактор мен журналистің орнына емес, жанына тұруы тиіс».

      Дегенмен, барлық технологиялық жетістіктермен қатар, сын-қатерлер де қатар жүретіні сөзсіз. Ең әуелі фейк ақпарат мәселесі. ЖИ кейде шындыққа сәйкес келмейтін, жалған немесе манипулятивті мәліметтерді негізге ала отырып, жалған контент жасап шығара алады. Журналист Асылхан Мамашұлы осыны ескертіп, «контексті, мәдениет пен әлеуметтік реңкті түсіне алмайтын алгоритмге толық сенуге болмайды» дейді. Оның пікірінше, кез келген мәтіннің мағынасы мен шынайылығы – адам санасына тәуелді. Сонымен қатар, жасанды интеллект журналистиканың кәсіби өрісіне қауіп төндіретіні де айтылып жүр. Журналистика теориясы мен практикасында 20 жылдан астам тәжірибесі бар профессор Жидегүл Әбдіжәділқызы бұл мәселені былай түсіндіреді: «Автоматтандыру белгілі бір кезеңде репортаж, шолу, қысқаша хабарламалар сияқты жанрларды жеңілдетуі мүмкін. Бірақ терең зерттеу, сараптама, пікір беру – бұл тек адамның қолынан келетін іс. Егер ЖИ бұл салаларды басып озса, онда біз журналистиканың қоғамдық қызмет рөлінен айырылып қалуымыз мүмкін».

        Жасанды интеллектті қолдану барысында туындайтын ең өзекті мәселе – құқық пен этика. Авторлық құқықты бұзу, дереккөзді көрсетпеу, дербес мәліметтерді заңсыз пайдалану – бәрі журналистиканың беделіне көлеңке түсіруі ықтимал. Заңгер Жаслан Мәдиев: «Жасанды интеллект заңдық тұрғыда жауап бере алмайды. Сондықтан оны пайдалану кезінде шешім қабылдайтын жауапты тұлға – адам болуы керек. Ал мемлекет арнайы ережелер мен стандарттар әзірлеу арқылы бұл технологияны реттеп отыруы тиіс», – дейді. Бұл пікірді «Айқын» газетінің бас редакторы Амангелді Құрметұлы да қолдайды: «Біз жасанды интеллектті жау көрмеуіміз керек. Ол – мүмкіндік, бірақ оны бақылаусыз қолдану – қауіп. Ақпаратты шынайы жеткізу – адам баласының миссиясы».

      Жасанды интеллект – журналистикаға серпін беретін озық технология. Алайда ол шығармашылықты, адамгершілікті, интуицияны алмастыра алмайды. Журналистиканың басты құндылығы – сенім мен шындық, ал оларды тек адам қамтамасыз ете алады. Сондықтан болашақта ЖИ мен журналистің арасындағы байланыс – бәсекелестік емес, әріптестік болуы тиіс. Екі жақ та өз миссиясын нақты түсініп, бір-бірін толықтырғанда ғана қоғамға сапалы, шынайы ақпарат жетеді. Бұл жолда ең бастысы – тепе-теңдік, кәсібилік және этика.

Әл- Фараби атындағы ҚазҰУ журналистика факультетінің 2- курс студенті Сейдигалымова Жалын