Отбасында ер адамға қатыгездік. Б.Лукалдың конструктивтік концепция теориясына сүйене отырып отбасында ер адамға (күйеуіне) қатыгездік себептерін талдау.

Отбасында ер адамға (күйеуіне) қатыгездік көрсету – қоғамда жиі айтылмайтын, бірақ бар әлеуметтік проблема. Көп жағдайда отбасындағы зорлық-зомбылық әйелге қатысты деп қарастырылғанымен, ер адамдар да психологиялық, эмоционалдық, экономикалық немесе тіпті физикалық тұрғыдан зорлыққа ұшырауы мүмкін. Бұл құбылысты түсіндіруде америкалық әлеуметтанушы Б. Лукалдың конструктивтік концепция теориясы маңызды рөл атқарады. Лукалдың теориясы әлеуметтік шындықтың қоғам тарапынан конструкцияланатынын, яғни адамдардың рөлдері мен мінез-құлық үлгілерінің әлеуметтік нормалар арқылы қалыптасатынын алға тартады. Басқаша айтқанда, “еркек” пен “әйел” рөлдері табиғи биологиялық айырмашылықтан емес, қоғамдағы мәдени және әлеуметтік күтулерден туындайды. Осы тұрғыдан ер адамдарға қатысты қатыгездіктің себептерін түсіндіруге болады. Біріншіден, қоғамдағы гендерлік стереотиптер үлкен рөл атқарады. Көптеген мәдениеттерде ер адам күшті, салқынқанды, төзімді, эмоциясын көрсетпейтін тұлға ретінде қабылданады. Мұндай түсінік ер адамның зорлыққа ұшырағанын мойындауына немесе көмек сұрауына кедергі жасайды. Б. Лукалдың көзқарасы бойынша, қоғам «ер адам әлсіз болмауы керек» деген қатаң әлеуметтік конструкцияны қалыптастырады, соның нәтижесінде ер адамға жасалатын зорлық байқалмай қалады немесе еленбейді. Екіншіден, отбасындағы билік теңсіздігі мен психологиялық үстемдік те зорлықтың бір себебі болып табылады. Егер әйел тарапынан эмоциялық манипуляция, қорлау, кемсіту немесе әлеуметтік оқшаулау жиі орын алса, бұл да қатыгездіктің түріне жатады. Лукалдың конструктивтік теориясы бойынша, билік пен үстемдік – қоғамдағы қатынастар жүйесінің өнімі. Сондықтан отбасында бір тарап өзін басым рөлде көру арқылы екінші тарапқа қысым көрсетуге бейім болады. Үшіншіден, экономикалық факторлар да маңызды. Кей жағдайларда әйелдің табысы ер адамнан жоғары болса немесе ол отбасындағы негізгі шешім қабылдаушыға айналса, бұл дәстүрлі гендерлік рөлдердің бұзылуына әкеледі. Осы кезде ер адам өзін «отбасының тірегі» ретіндегі рөлінен айырылып, ішкі психологиялық қысым көреді, ал әйел тарапынан бақылау мен үстемдік күшеюі мүмкін. Бұл да қатыгездік түрлерінің бірі ретінде қарастырылады. Төртіншіден, психологиялық және эмоционалдық зорлық кең тараған, бірақ көп жағдайда көзге көрінбейтін форма. Әйелдің ерін үнемі сынға алуы, кемсітуі, отбасы алдында қадірін түсіруі, оның еркіндігіне шектеу қоюы немесе достарынан, туыстарынан оқшаулауы – ер адамның өзін төмен сезінуіне, күйзеліске және әлеуметтік оқшаулануға алып келеді. Лукалдың теориясы тұрғысынан алғанда, мұндай қатынастардың барлығы қоғамда бекіген рөлдік күтілімдердің нәтижесі. Ер адам отбасында өзін “басшы” сезінуі тиіс деген мәдени норма бұзылғанда, әйелдің үстем мінез-құлқы қатыгездікке айналып кетуі мүмкін. Соңғы себеп ретінде қоғамдық үнсіздік пен ерлердің қорғансыздығы факторын атап өткен жөн. Ер адам зорлық көрген жағдайда оны айту ұят саналады, себебі қоғам оны «әлсіздік» деп қабылдайды. Бұл да Лукалдың конструктивтік көзқарасымен түсіндіріледі: ер адамға “көмек сұрау” бейнелік тұрғыдан “еркектікке жат мінез” ретінде қалыптасқан. Нәтижесінде, көптеген ер адамдар зорлықты үнсіз көтеріп жүреді, бұл олардың психикалық денсаулығына және отбасының жалпы ахуалына теріс әсер етеді.

Қорытындылай келе, Б. Лукалдың конструктивтік концепция теориясына сүйенсек, отбасында ер адамға қатыгездік көрсету – тек жеке мінез-құлық мәселесі емес, ол қоғамның гендерлік құрылымы мен мәдени күтілімдерінің нәтижесі. Ер мен әйелдің әлеуметтік рөлдері қоғам тарапынан қалыптастырылғандықтан, теңдік пен өзара құрмет орнату үшін ең алдымен осы стереотиптерді бұзу қажет. Отбасындағы үйлесімділік әлеуметтік қатынастардың өзгеруінен басталады, ал ер адамға жасалатын кез келген қатыгездік – қоғамдағы гендерлік түсініктердің теңгерімсіздігін көрсетеді.

Орындаған:Батырбекұлы Д

Жетекшісі:Авсыдыкова Қ.Ә