Заманауи басқару психологиясындағы тұлға түсінігі

Заманауи басқару психологиясындағы тұлға түсінігі.
 

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті – еліміздің ең беделді, тарихы терең және ғылыми әлеуеті зор жоғары оқу орындарының бірі. 90 жылдық тарихында бұл университет білім мен ғылымның үйлескен ордасы ретінде қалыптасып, Қазақстанның интеллектуалды дамуына елеулі үлес қосып келеді. Университет қабырғасында жас мамандарға сапалы білім беріліп қана қоймай, олардың тұлғалық және кәсіби қабілеттерін дамытуға үлкен назар аударылады.

Осы білім ордасында «Басқару психологиясы» пәнінен дәріс беретін психология ғылымдарының кандидаты, профессор Жұбаназарова Назираш Сүлейменқызы студенттерге және магистранттарға басқару ісіндегі тұлғалық факторлардың маңызын терең түсіндіреді. Бұл пән болашақ мамандарға басшы мен қызметкер арасындағы психологиялық өзара әрекеттесуді талдау, ұжымдағы мінез-құлық ерекшеліктерін зерттеу және басқару үдерісінде тұлғаның рөлін түсінуді үйретеді. Сабақтар барысында студенттер тұлға психологиясының әртүрлі теорияларымен, көшбасшылықтың психологиялық негіздерімен, мотивация мен қарым-қатынас мәдениетімен танысып, алған білімдерін практикалық тапсырмаларда қолдануға мүмкіндік алады.

Қазіргі таңда басқару психологиясы – ұйымның тиімділігін арттырудың негізгі тетіктерінің бірі болып табылады. Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, кез келген ұйымның табысы тек материалдық ресурстарға емес, ең алдымен адам факторына, яғни тұлғаның ішкі әлеуетін дұрыс бағыттай білуге тәуелді. Сондықтан заманауи менеджер үшін тұлғаны түсіну, оның мінез-құлқын, қажеттіліктерін және құндылық бағдарларын анықтау аса маңызды. Заманауи басқару психологиясында тұлға – бұл адамның кәсіби және әлеуметтік мінез-құлқын айқындайтын, оның жеке ерекшеліктері мен қоғамдағы орнын сипаттайтын күрделі құрылым. Тұлғаның дамуы өмірлік тәжірибе, әлеуметтік орта және кәсіби іс-әрекет арқылы қалыптасады. Басқару үдерісінде тұлғаны дұрыс түсіну басшыға қызметкерлермен тиімді қарым-қатынас орнатуға, конфликт жағдайларын алдын алуға және ұжымның психологиялық ахуалын оңтайландыруға мүмкіндік береді.

Тұлға теорияларының әрқайсысы басқару тәжірибесінде ерекше рөл атқарады. Мысалы, А. Маслоудың қажеттіліктер иерархиясы менеджерлерге адамдардың мінез-құлқын түсінуге көмектеседі: адам ең алдымен физиологиялық қажеттіліктерін, содан соң қауіпсіздік, әлеуметтік байланыс, құрмет және өзін-өзі жүзеге асыру қажеттіліктерін қанағаттандыруға ұмтылады. Осы қағидатты түсінген басшы қызметкерлердің ішкі мотивациясын арттыру жолдарын нақты анықтай алады.

Ал К. Роджерстің гуманистік теориясы басқаруда тұлғаға сенім білдіру мен қолдау көрсету мәдениетінің маңызын көрсетеді. Роджерс бойынша, әр адам өз бойындағы әлеуетті ашуға қабілетті, ал басшының міндеті – оған сол мүмкіндікті жасау. Бұл көзқарас қазіргі ұйымдарда қызметкерлердің кәсіби өсуін ынталандыруға және корпоративтік мәдениетті дамытуға ықпал етеді. З. Фрейд пен К. Юнгтің психоаналитикалық теориялары басқаруда бейсаналық процестердің рөлін ашады. Көп жағдайда адамдардың шешім қабылдауы тек рационалды ойға емес, эмоция мен ішкі мотивтерге де байланысты. Осыны түсінген басшы қызметкерлердің мінез-құлқын тереңірек талдай алады және ұжымдағы эмоционалды тепе-теңдікті сақтай алады.

Бұдан бөлек Б. Скиннердің мінез-құлық теориясы да басқаруда кеңінен қолданылады. Ол адамдардың іс-әрекетін марапаттау және жазалау жүйесі арқылы реттеуге болатынын дәлелдейді. Қазіргі менеджментте бұл принцип мотивациялық бағдарламалар, бонус жүйесі және қызметкерлерді материалдық емес ынталандыру түрлерінде көрініс табады.  Осы теорияларды тиімді пайдалана алған басшы ұжымды басқаруда жоғары нәтижелерге қол жеткізеді. Тұлға теориялары басшыға әр қызметкердің жеке ерекшеліктерін түсінуге, оларды ұйым мақсаттарына сай бағыттауға және ұжымның біртұтас дамуына ықпал етуге көмектеседі.

Қорытындылай келе, заманауи басқару психологиясындағы тұлға ұғымы – бұл кез келген ұйымның стратегиялық табысының негізі. Тұлғаның психологиялық ерекшеліктерін зерттеу арқылы басшы өз командасын тиімді басқара алады, ұжымдағы сенім мен ынтымақтастықты нығайтады. Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің магистранттары осы ілімді меңгеру арқылы болашақта кәсіби ғана емес, рухани және әлеуметтік тұрғыдан дамыған көшбасшыларға айналады. Мұндай тұлғалар елдің әлеуметтік-экономикалық дамуына, қоғамның тұрақтылығы мен өркендеуіне елеулі үлес қосары сөзсіз.

Жубаназарова Н.С.

Психология ғылымдарының кандидаты,

жалпы және қолданбалы психология кафедрасының профессоры

Сайлинова Қ.К.

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ

Жалпы және қолданбалы психология

кафедрасының аға оқытушысы

Ержанова Э.Т.

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ магистранты

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: