Көрсеткіштік теңдеудің қолданылуы

Шымкент аграрлық колледжінің 
ЗОО9-151 тобының студенті
Нурмахамедова Жібекжан
Жетекшісі: Нурсеитова Айнур

Есептеу тәсілдерін жетілдіру XVII ғасырдың өзекті мәселелерінің бірі болып табылды. Сол кездердегі сауда жасау географиясын одан әрі кеңейту үшін Англия, Франция, Голландия сияқты мемлекеттерге қарапайым есептеулер жүргізетін инженерлер мен «арифметиктерге» деген үлкен сұраныс болды. Көрсеткіштік функция мен логарифмді ойлап табу – есептеу техникасының үлкен жетістігі болып саналды.

Көрсеткіштік функция ұғымы XVII ғасырдың соңында пайда болды. Осы көрсеткіштік функция бағытында үлкен жетістіктерге қол жеткізген және осы ұғымды алғаш енгізген шотландық ғалым Джон Непер.

y=a^x түрінде берілген өрнек көрсеткіштік функция деп аталады. Мұндағы a-саны негіз деп аталады, ол әр уақытта a>0, яғни оң сан және болуы шарт.

Ендігі кезекте көрсеткіштік функцияның қасиетіне тоқталып өтейік:

1. Функцияның анықталу облысы барлық нақты сандар жиыны, яғни .

2. Функцияның мәндерінің облысы барлық оң нақты сандар жиыны, яғни .

3. Егер a>1 болса, онда y=a^x функциясы барлық нақты сандар жиынында өседі, яғни бірсарынды өспелі.

4. Егер 0<a<1 болса, онда y=a^x функциясы барлық нақты сандар жиынында кемиді, яғни бірсарынды кемімелі.

Осы көрсеткіштік функция мен оның қасиеттерін пайдалана отырып көрсеткіштік теңдеу ұғымына тоқталайық.

Белгісіз шамасы дәреже көрсеткішінде болатын теңдеуді көрсеткіштік теңдеу деп атаймыз. Оның жалпы түрі a^x=b.

Мұндағы a-саны негіз деп аталды, ол a>0 және болуы шарт.

Көрсеткіштік теңдеулер төрт әдіспен шығарылады.

Есептеу тәсілдерін жетілдіру XVII ғасырдың өзекті мәселелерінің бірі болып табылды. Сол кездердегі сауда жасау географиясын одан әрі кеңейту үшін Англия, Франция, Голландия сияқты мемлекеттерге қарапайым есептеулер жүргізетін инженерлер мен «арифметиктерге» деген үлкен сұраныс болды. Көрсеткіштік функция мен логарифмді ойлап табу – есептеу техникасының үлкен жетістігі болып саналды.

1. бірдей негізге келтіру әдісі;
2. ортақ көбейткішті жақшаның сыртына шығару әдісі;
3. жаңа белгісіз енгізу әдісі, яғни квадрат теңдеуге келтіру.
4. графиктік тәсіл.

Бұл әдістерді біз көрсеткіштік теңдеудің түріне қарап қолданамыз. Осы әдістердің ішінде ең маңызды әдіс бірдей негізге келтіру әдісі. Себебі қалған үш әдіспен қандай да бір көрсеткіштік теңдеулерді шешетін болсақ, ол соңында бірдей негізге келтіру арқылы шығарылады.

Мен бұл жұмысымда көрсеткіштік теңдеулерді шешудің тиімді жолдарын, көрсеткіштік функция формуласын қорытып шығару жолын, сонымен қатар көрсеткіштік функция мен теңдеулердің кейбір пәндерде де қолдануға және күнделікті өмірде кездестіруге болатынын зерттеп келемін.

Мысалы химия және физика есептерін шешу үшін көрсеткіштік теңдеуді қолдануға болады.

Химияда көрсеткіштік теңдеу Вант-Гоффтың ережесі арқылы кинетикалық химия есептерін шешу үшін қолданылады.

Вант-Гофф Якоб Хендрик (1852-1911) – стереохимия және физикалық химияның негізін салушы нидерландық ғалым, Нобель силығының лауреаты.

Вант-Гофф ережесі: Температураны әр 10°С-қа көтергенде реакцияның жылдамдығы орташа 2-4 есеге көбейеді.

Мұндағы,

v - ысытылған немесе суытылған жүйенің жылдамдығы,

v₀ - бастапқы жылдамдық,

 - Вант-Гоффтың температура коэффиценті,

t – температура.

Мысалы: Бастапқы жағдайда кейбір химиялық реакциялар 5 моль/(л*с) жылдамдықпен жүріп өтеді. Температураны 45°С-қа дейін көтергенде ол 45 моль/(л*с) жылдамдықпен жүріп өтеді. Берілген реакция үшін Вант-Гоффтың температура коэффиценті 3-ке тең болғандағы бастапқы температура неге тең?

Берілгені:

 = 3

v₁ = 5 моль/(л·с)

t₂ = 45°С

v₂ = 45 моль/(л·с)

Т/к: t₁ - ? 

Шешуі: