Бәйшешек

Қыстың үскірік желі соғып тұрған, ал үйшіктің іші әрі жылы, әрі жайлы еді. Онда гүл тығылып жатты. Ол өзінің үйшігі баданасының ішіне жасырынып қар басқан жер астында жатқан-ды. Бірде жаңбыр жауды. Тамшылар қардың қыртысын тесіп өтіп, гүлдің баданасын ұрғылай бастады. Олар жер бетіндегі жарық дүние жайында жыр қып айтты. Өзі нәзік, әрі өжет күн сәулесі олардың ізімен іле-шала қардан өтіп келіп бадананы жылыта бастады.

— Бұл кім? Кіре бер! – деді гүл.

— Кіре алмаймын! – деді күн сәулесі. Есікті ашуға әлі әлім жетпейді. Жазға дейін шыдай тұр, сол кезде күшейем.

— Ал жаз қашан болады? – деді гүл, ол мұны күн сәулесі жер астына жеткен сайын қайталап сұраумен болды. Бірақ жазға дейін әлі ұзақ болатын, төңіректі түгел қар басып, әр түн сайын су қатып мұзға айналатын.

— Әбден қажытты-ау! – деді гүл. Бүкіл тұла бойым сыздап барады! Мен керіліп-созылып, бойымды жазып, еркіндікке шығуым керек; жазға басымды иіп, оған қайырлы таң тілеуге тиіспін. Ox, шіркін, өйту қандай бақыт!

Гүл орнынан тұрып, жердің жылуынан, еріген су мен күн нұрынан әбден жібіп тұрған қабығын жарып өтіп бойын жазды. Жіңішке жапырақшалармен тығыз көмкерілген көкшіл бүрді көтерген жіңішке сабақ өрге ұмтылып, қардың астынан бір-ақ шықты. Қар сұп-суық екен, бірақ жарық түсіп тұр, оны тесіп өту онша қиын болмады, ал күннің сәулесі жақын болғанда да соншалық жақында екен, тіпті бұрын тап мұндайлық жақындамаған. Олар қоңыраулатып, әндете жөнелді:

— Хош келдің! Хош келдің!

Гүлқардан шығып, жарық күннің әлеміне қарай ұмтылды.

Күн нұры оны соншалықты нәзіктікпен аймалап сүйіп еді, гүл бүр жарып қоя берді. Ашылған гүл аппақ қарға ұқсап, көкшіл жолақтарымен түрлене әрі қуанып, әрі ұяла басын төмен салды. Оны көріп, күн сәулесі әндете жөнелді:

— Қандай ғажап гүл! Неткен нәзіксің, тазасың! Сен біріншісің, жалғызсың! Біздің сүйіктімізсің! Сен ауыл мен қалаға жаздың, жаз болғанда да жылы жаздың хабарын жеткізесің. Қар біткен еріп кетеді, суық жел жоғалады! Біздің дәуреніміз келеді! Барлығы көктейді. Сенің де сан алуан достарың табылады: сирень, шілік, кейінірек райхан, ал бірақ сен біздің біріншімізсің, сондай нәзіксің, соншалық мөлдірсің.

Гүлді керемет қуаныш кернеді, оған бүкіл ауа әндетіп, сабағымен барлық жапырақтары нұр шуаққа шомылып жатқан тәрізденді; көзге нәзік, талдырмаш көрінгенімен, гүл өзінің балғын әдемілігінің аркасында бір түрлі күшті секілденді. Ақшыл көркімен көз тартқан гүл жазды барынша мадақтады. Алайда жазға дейін әлі алыс еді, күн көзін бұлт бүркеп, өнменнен өтердей ызғар соқты.

— Сен ертерек келдің! – десті Жауын-шашын мен Жел. Біз саған өз күшімізді әлі көрсетеміз! Бізді дұрыстап танитын боласың! Әдемілігіңді көрсетіп көлеңдемей-ақ үйіңде отыра тұрсаң қайтетін еді. Әлі сенің уақытың келе қойған жоқ.

Суық қайтадан түсті. Күн көзі көрінбейтін өңкей бір сүреңсіз күндер өтіп жатты. Әлсіз, титімдей гүлдің түгі қалмай қатып қалатындай-ақ боп ауа райы қатты бұзылды. Әйткенмен гүл өзін мұндай күштімін деп ойламайтын: жарқын мінезділікпен түбінде бәрібір жаз келеді деген сенім оған күш қосты. Ол жазға деген сенімін берік сақтады, ал оның жазды күткенін күн нұры да қостады. Қар жапалақтап қатты жауса да мұздай ызғар соқса да, басын сәл иіп қана, ақ гүл ақ қарда сол бойы махаббатқа, сенім мен үмітке бөленген күйі тұра берді.

— Сен сынасың, – деді олар. Үсисің, қурайсың! Сен бұл жерден не іздедің? Күн сәулесіне неге сендің? Ол сені алдады. Тарт енді сазайыңды, ақымақ. Қарай көр жаздың хабаршысын!

Таңертең аяз қысқанда:

— Ақымақ! – деді гүл де өзі қайталап.

— Жаздың хабаршысын қараңдар! – деп қуанды баққа жүгіре шыққан балалар. Қараңдаршы, қандай ғажап, қандай әдемі, ең бірінші ғой, жалғыз өзі.

Ол сөздер гүлге күн нұрының жылуындай жайлы әсер етті. Қуанғанынан, тіпті өзін жұлып алғанын да байқамай қалды. Оны баланың алақаны аймалап, баланың ерні сүйіп жатты, оны жылы бөлмеге әкелді, оған бір мейірімді көздер қадалды, апарып суға салды, судың сергітіп, жандандырып жібергені соншалық гүл бейне кенет жаз келгендей әсерленді.

Үй иесінің жақында ғана діни оқуды бітірген қызы бар-ды, ал оның бір шеберге көмекші болып істейтін таныс жігіті бар болатын, ол да жақында сондай оқу бітірген-тін. Соның басын айналдырайыншы! – деді қыз, сөйтті де нәзік гүлді алып гүл жайында өлең жазылған жұмсақ қағаздың ішіне салды. Әлгі өлеңнің алғашқы жолы былай басталатын:

Бәйшешек айтты күбірлеп:

«Тағы да жаз келді деп».

Өлеңнің соңы да сол сөздермен аяқталатын, ал оның астында қосымша жазылған мынадай сөздер бар-ды:

«Ал мен саған айтамын,

Махаббат бізге келді деп!»

Сұлу бикеш те жылылық пен күн шуаққа бөлеймін деп уәде берді. Соны айтып өлеңмен хат жазды да, оны гүлмен бірге поштаға салып жіберді. Айналасының бәрі қараңғы болып кеткесін, гүл қайтадан баданамның ішіне кіріп кеткен екем деп қалды. Сөйтіп бәйшешек жолға шықты: ол пошта қапшығының ішінде болды, оны жан-жағынан қысып, басып, мазасын кетірді, сүйсінетіндей ештеңе көрмеді. Әйткенмен әр нәрсенің аяғы болады емес пе. Жолаушылық та бітті-ау. Жас жігіт хатты ашып оқыған соң, қуанғанынан гүлді сүйіп-сүйіп алды; сонан соң оны өлеңмен қосып, қобдидың ішіне салып қойды, оның іші толы әдемі хаттар екен, тек бәрінің де гүлі жоқ, күн сәулелері айтпақшы, мұнда да ең бірінші және бірден-бір гүл өзі болып шықты, соны ойлаудың өзі сұмдық рақат еді оған.

Өзі жайында қанша ойлаймын десе де еркі еді, бүкіл жаз бойы, ұзақ қыс бойы ойлады, содан қайтадан жаз келген кезде, гүл жігіттің көзіне түсіп қалды. Бұл жолы жас жігіт гүлді көріп титтей де қуанбады: хатты жұлып ап, лақтырып кеп жібергенде, гүл сусып еденге түсті. Рас, гүл әбден кеуіп, қабыса қатып қалған болатын, бірақ соған бола оны лақтырып тастау керек деген ұғым тумайды ғой. Дегенмен, хат пен өлең жанып жатқан оттың ішінен гөрі еденде жату әлдеқайда артық-тын. Мұның өзі қалай болды? Әй, мұндай-мұндай болып тұрады ғой!

Жаз келе жатқандығын ерте көктемде хабарлап, бәйшешек алдамшы болған, бірақ онысы еш зілі жоқ әзіл-ді. Махаббат жайында хабар беріп алып қыз да артынан алдамшы болып шықты, ол, әрине, өте зілді әзіл. Ал нағыз жаздың өзі келген шақта қыздың көңілі басқа жігітке ауып кетіпті.

Таңертең күн нұры еденге салып қойған сурет құсап жатқан кішкентай бәйшешекке түсті.

Еден жуып жүрген қызметші әйел гүлді алып бір кітаптың арасына сала салды, жаңа шаң сүртіп жүргенімде, сол кітаптардың арасынан түсіп қалған болар деп ойлады. Гүл тағы да өлеңдердің ортасында қалды, бұл жолы өлеңдер тасқа басылған болатын, ал ондай өлеңдер қолмен жазылғанға қарағанда беделділеу ғой, тіпті болмаған күнде қымбатырақ қой.

Жылдар өтіп жатты. Кітап сөреде тұра берді; күндерде бір күн оны әлдекім қолына алды, ашып оқыды. Бұл бір жақсы кітап еді: дат ақыны Амброзиус Стубанын өлеңдері мен әндері болатын, оқуға тұратын-ақ дүниелер-тін. Кітапты оқып отырған кісі келесі бетін ашты.

Ах, – деп қалды еріксізден еріксіз, мұнда бәйшешек жатыр ғой, бірінші боп көктейтін албырт гүл ғой бұл! Меніңше, оны мұнда бекерден-бекер салған жоқ шығар! Қайран Амброзиус Стуб! Ол да бір тым ерте көктеген бәйшешек секілді еді, сондықтан да ызғарлы жел, қар мен суық тек соның үлесіне тиді. Құдды ыдыс ішіндегі суға салып қойған бәйшешекке, сүйіспеншілік хатының арасынан шыққан гүл құсап, ол өзінің туған аралы Фюнде әр помещиктің үйін бір сағалап қыдырумен өтті, оған ешкім де терең мән бермеді; ал ол аңғырт, қисынды-қисынсыз қылықтары бар, алайда жастығын мәңгі сақтап қалған бірден-бір және ең алғашқы дат ақыны еді ғой. Ә, титімдей бәйшешек, ақынды еске түсіріп сен осында жата бер, сені мұнда бекер салмаған екен!

Сөйтіп, бәйшешек сол кітаптың арасында қалды. Тамаша өлең кітаптың ішінде жатқандығы және гүлді жырлаған жас жігіттің де албырт болып, қасқайып қысқа қарсы шығу оған тектен-тек емес сияқтанды, солай сезіну оны үлкен рақатқа бөледі. Гүл бәрін де өз ыңғайына бейімдеп түсінді, біз де әр нәрсені өз ыңғайымызға бейімдеуге икембіз ғой.

Кішкентай албырт бәйшешек жайындағы ертегіміз де осымен аяқталды.

Аударған Б.Нұров

---