Наурыздың оралуы немесе үш анықтамаға байланған өлең

1988-жыл мен үшін рухани жеңіс жьлы. Республикамыздың жаңа басшысы Г.В.Колбинмен және бір топ өз ұлтымыздың нигилистерімен өткен мылтықсыз шайқаста асығым алшысынан түсті. Қазақстанда 1926-жылдан бастап наурыз мерекесін ресми түрде тойлауға тыйым салынғаны, сонда да бұл мейрамды жыл сайын көне көз қарттары бар үйлер өзінше атап өтіп келгені белгілі. «Наурыз — ислам дінінің қалдығы» деген сыңаржақ пікірді малданып көлденең тұрмақ болғандар жеңілді. Наурызды мемлекеттік деңгейде тойлау туралы менің ұсыныс-хатымды Қазақстан Компартиясы Орталық Комитеті Бюро мүшелерінен тек екі адам — Н.Назарбаев пен Ө.Жәнібеков қана қолдады. Г.В.Колбинмен болған екі дүркін ұзақ әңгімеден соң Наурыз мерекесін сол 1988- жылы (22-наурыздан кешігіп қалғандықтан) 22-сәуірден бастап Алматы қаласында, Алматы облысының Еңбекші- қазақ, Жамбыл аудандарында ресми түрде тойлауға рұқсат алдым.

1986-жылғы Желтоқсан көтерілісінен кейін тиісті орындармен алдын-ала келісілген жиындар, той-томалақтар болмаса, 7-8 адамнан артық топ құрып әңгімелесуге жасырын түрде тыйым салынған-ды. (Мәселен, қауіпсіздік комитетінің өкілі Жазушылар одағы мен «Жалын» журналына мұны арнайы келіп ескертті). Наурызды атап өтуге Алматыдағы М.Горький атындағы демалыс паркіне 100 мыңнан астам халық бас қосты. Бір-бірін құттықтап, көзіне жас алған адамдарда есеп жоқ. Қазір ойлап қарасам, 1988-жылдың көктемі менің және сол кезгі рухтас-замандастарымның ең бір сәулелі сәттері екен-ау.

Бірақ сол Алматы қаласында басталған алғашқы Наурызға қалалық атқару комитеті төрағасының мәдениет саласын жүргізетін орынбасары Жібек Әмірхановадан өзге биік деңгейдегі бірде-бір басшы қатыстырылмады. 21-сәуір күні кешке Колбинді мерекеге шақыруға барғанымда, ол «ертең Бюро өткізетін едік» деп сылтауратқан. Наурыз тойын Жібек ашып, мен қызулана сөйлеп, өлеңімді оқып біткенім сол еді, біреу құлағыма: «Сіздерді Колбин келіп, тыңдап тұр», — деп сыбырлады. Жалма-жан Жібек екеуміз қасына барып: «Мұныңыз не, мінбеге көтеріліңіз, жұртқа тілек айтыңыз», — деп едік, «Өткізе беріңдер, бәрі дұрыс сияқты», — деді де жүріп кетті. Байқауымша, мереке қандай сипат алады деп қауіптенсе керек... Нақ сол жылы бір шаруашылықтан екінші шаруашылық, бір мекемеден екінші мекеме іліп әкетіп, еліміздің ең көне мейрамы қыркүйек айына дейін тойланды. Келесі жылы Наурыз мерекесін біздің бастамамызды басшылыққа алған Орта Азия республикалары жалғастырды.

Әрине, ол тұста қазақ тілі — мемлекеттік тіл емес. Президент әкімшілігі мұрағатының бұрынғы меңгерушісі Людмила Дегитаева тауып берген, Кеңестік дәуір талабына сай орыс тіліндегі (бүгінде тарихқа айналған) мына екі құжаттан да және асығыс түрде жазылып, М.Горький паркінде оқылған шағын өлеңнен де, дәл қазіргідей рухсыздық әлі заңдастырылмаған сол үрікпелі, үмітке толы кезеңнің қайсар құлшынысын аңғару қиын емес.

15-сәуір, 2006 ж.

Первому секретарю

ЦК КП Казахстана тов.

Колбину Г.В.

...У меня есть конкретное предложение.

У казахского народа существуют свои традиции, свои праздники. Одним из таких праздников являлся «Наурыз». Заимствованное из фарси, это понятие постепенно стало символизировать приход весны, пору обновления жизни. «Наурыз» массово праздновался каждый год, начиная с 22-марта. В этот день выравнивается продолжительность дня и ночи. Мы, поколение послевоенной поры, стали едва ли не последними свидетелями этого торжества. Помню, как мы в детстве вместе со взрослыми встречали это красочное зрелище. Пеклись лакомства, различные блюда из проса, пшеницы. Это была выставка народной кухни. Мужчины с лопатами, кетменями выходили чистить арыки, сажали деревья. Одним словом, был подлинным праздником труда, в котором никто не оставался равнодушным.

В Азербайджане и Таджикистане этот праздник отмечается по сей день. Он способствовал бы усилению экологического воспитания среди населения. В этот день можно каждому посадить по дереву в своем дворе, улице, селе или городе. Недавно мне пришлось говорить об этом на страницах газеты «Лениншил жас», выступая по «Прямому телефону» редакции. Судя по откликам, высказанная мысль нашла поддержку у общественности.

Думается, что эту добрую традицию необходимо возродить как народный праздник, который стал бы таким же массовым, красочным, жизнерадостным, как праздник «Русская зима», «Сабантуй» в Поволжье... Следует заметить, что такого рода мероприятия не требуют выделения средств, лишь нужно должное внимание и чуткость со стороны местных партийных, советских и комсомольских органов.

Хочется надеяться, что это предложение найдет Вашу поддержку и понимание.

С уважением,

Секретарь правления Союза писателей Казахстана,

главный редактор журнала «Жалын»,

председатель общественного комитета

по проблемам Арала и Балхаша

М.ШАХАНОВ

27 февраля 1988 г.

ЦК КОМПАРТИИ КАЗАХСТАНА

О письме т. Шаханова М.

Письмо т. Шаханова М. о возрождении праздника «Наурыз» рассмотрено в отделах пропаганды и агитации, организационно- партийной работы и культуры ЦК. Признано целесообразным развивать народные традиции праздника, имеющие место в Чимкентской, Кзыл-Ординской и других областях республики, наполнить его новым, современным содержанием. В ходе проведения мероприятий усилить экологическое воспитание населения.

По согласованию с партийными и советскими органами Чимкентской и Кзыл-Ординской областей элементы праздника «Наурыз» будут отрабатываться в отдельных районах этих областей в марте — апреле текущего года с последующим их распространением. Министерству культуры (т.Бибатырова Г.А.), творческим союзам республики поручено оказать методическую помощь местным органам культуры в разработке сценария и проведении праздника.

С автором письма состоялась беседа в Отделе пропаганды и агитации ЦК. Ответом он удовлетворен.

Просим письмо снять с контроля.

Заведующий Отделом пропаганды и агитации ЦК Компартии Казахстана А.УСТИНОВ

Заведующий Отделом организационно-партийной работы ЦК Компартии Казахстана

О.ВИНОГРАДОВ

Заведующий Отделом культуры ЦК Компартии Казахстана К.СМАИЛОВ

«23» марта 1988 года, ма

- I 21.03.88 г. уч.

№ 3/197 исп. В.Махин

* * *
Қанша ғасыр сын берген даламызға
Өзгеше бір әні едің байтақ елдің.
Сәлем, Наурыз!
Сен біздің арамызға
Алпыс екі жылдан соң қайта келдің.
Сен ең көне жырысың санамыздың,
Рухи шаттығымсың тасып толған.
Сені тойлап, бабасы бабамыздың
Әжемнің әжесіне ғашық болған.
Сен бүгін арнасысың дара күйдің,
Сан пейілдің төрінен күлімдейсің.
Сен менің ұлы бабам Фарабидің
Кешігіп елге жеткен үніндейсің.
Басынды көтер қане күн қақтаған,
Сен енді басқа айқайға бұрылмайсың.
Тымырсық, тылсым жылдар тындатпаған
Сен бізге Шәкәрімнің жырындайсың.
Ғасырды көктеп өтіп сұңқар сезім,
Немерем тік көтеріп уақыт туын,
Ғашығына арнаған іңкәр сөзін
Өзіңнің тойыңда айтса, бақыттымын!