Жазылмаған кітап

Досым Шәріпке ескерткіш

1
Күн еңкейіп, көлеңке есіп бауырда,
Соңғы сәуле аз қонақтап тау, қырға,
Қандай жақсы, қырауытып алыстан
Кешке жақын келе жатсаң ауылға!
Жақсы ауада жаның сая табады,
Сонау көкте оқшау жұлдыз жанады.
Үйген шөптің иісін сезіп жарау ат
Дөңгелетіп жөнеледі шанаңды.
— Ал, жолдасым, — түсетұғын таныс тап, —
Деген кезде, сөзді алғандай дәл ұстап,
Саған таныс бір есімді шақырып,
Шеткі албардан жатар біреу дауыстап.
Аттың басын соған бұрып қиялап,
Орыныңнан көп отырған ұялап,
Бір қозғалып, жайланады көңілің,
Сонда есіктен қара бала сығалап.
— Кісі келді, кісі келді, кісілер! —
Деген сөзден үй иесі түсінер.
Іштен ала шыққан буы басылмай,
Қалбалақтап дер жалма-жан: «Түсіңдер!»
Хал-жай сұрап, амандасып малшымен,
Етігіңнің қарын қағып қамшымен,
Қорбаң етіп, ілез сүңгіп кетесің
Жомарт үйге дастарқанның басы кең...

2
Отырмыз біз дәл осындай үйде бір,
Жаны жарқын, қария екен сый көңіл,
Өзі жасап, бастан өткен сан жылдың
Көп сырларын көкейіне түйген бұл.
Колхозының кемшілігін, табысын,
Біліп отыр, айтып отыр — бәрі шын.
— Қатты айтқанға шамданатын әдет бар, —
Деп қояды, - кемдеу жатыр әлі сын.
Сын демекші, айталық біз расын,
Сын дегенді білмеуші едім өз басым.
Мен балама, кемпір маған ұрсатын,
Кейде ынтымақ бірліктігін бұзғасын.
Кей мінезі жалғыз ұлдың қырыс кеп,
Мен ұрыссам, «ұрысқаның дұрыс», — деп,
Кемпір байғұс жатып мені қостайтын,
«Балаға әке ең жанашыр туыс», — деп.
Бақсам соның мағынасы — сын екен,
Сын дегенің ұрсу ғой деп жүр екем.
Бәрімізге колхоз ортақ болған соң,
Бір мін болса, ол да ортақ мін екен.
Ұрысқан соң ұрсу керек жақсылап,
Мінің болса, мойында да, бак шыдап
Жаман ұрсу, араз ұрсу болмасын,
Екі ұрсудың айырмасы бар, шырақ!
Біз де бұған риза боп қаламыз,
Бірте-бірте жақындайды арамыз,
— Мана әзірде балам бар деп едіңіз,
Ата, сіздің қайда қазір балаңыз?!

3
— Балам менің бұл дүниеден аттанған,
Содан қалқам, жүрегімде дақ қалған,
Бұл қайғының басқа түсер салмағын
Біледі тек бала асырап, баққан жан.
Мен жыламан, шешең қайтіп шыдасын,
Егіледі ол айтса болды баласын.
Шерлі жүрек серги ме, әлде, қайтеді,
Есіл көздің жасын сығып алғасын.
Мұны айтқанда, өзінің де кірпігі
Сәл шыланып, сараң моншақ іркілді.
— Берік болу жақсы-ау, бірақ, бала ғой,
Сағынасың, аңсайсың ғой шіркінді!
Өздеріндей өрім еді ол да бір,
Жас адамды оқытты ғой бұл дәуір.
Оқуы оның болды да үлкен қалада
Мәз қылушы еді келіп-кетіп жылда бір.
Нән қалада балам оқып жүр деппіз,
Жас өкпесін дерт жайлапты, білмеппіз.
Кеш қамдаған емі дәру болмапты.
Тұрған кезі қара желін үрлеп күз.
Барған екен жуықтағы курортқа,
Амалың не — сепкендей боп суды отқа,
Қайран қыршын сөніп кеткен, босатпас
Ілінген соң ажал деген бір ноқта.
Деді де қарт, қалды тоқтап, үн, тілсіз,
Тебіреніп, іштен ілез тындық біз.
— Дәрігерлерге кінә бар ма, — деді ол.
Сағатында жұлып кеткен суық күз.
Қой, балалар, сендер мұңға батпаңдар,
Қайдан шықты іште тұнып жатқан зар!
Күнде ақтарып баламыздың кітабын,
Иіскейміз, күткендейміз хат-хабар.
Алып берші, кемпір, әлгі сандықты.
Жазғаны деп айтушы еді қай мықты,
Әйтеуір сол түспеуші еді қолынан,
Соңғы жолда сонысы үйде қалыпты.
Қария ана шағын сандық ақтарып,
Қолымен бір қалың кітап шықты алып.
Краснодон батырлары екен ол
Жатқан ана сандығында сақталып.
— Жазған мұны шебер кісі — дейтұғын.
Жастар екен жықпай өткен ел туын,
Көп қыршынның ерлік ісі осында
Сақта мұны, жақсы сақта, кемпірім!..
Изей бердік басты біз де мақұлдап,
Қариялар жүрегіне жақындап.
Кітап жайлы осы аяулы пікірді
Көңіл сүйіп, ой оралып, жан тыңдап.

4
Ұқыпты ана кітапты орап қойды алып,
Жүрген қария шаруа күтіп, қой бағып,
Осынау сәт отыр жалғыз ұлымен
Жақсы кітап жайында көп ойланып.
Кітап, кітап! Сенің сырың көп, тегі,
Сен адамзат өмірінің мектебі.
Бұл қарияның сонау жалғыз ұлының
Қалды артында аша алмаған беттері.
Қария өзі тіпті ашқан жоқ бір бетін,
Әріптердің танымайды суретін.
Алайда сол адам қазір кітаптың
Қадірін де бір кісідей білетін.
Алуан жолды өмірі оның ғасырлық,
Білуіңе асыл сыры асығып,
Мен көрмеген, жазылмаған, жазатын
Жатты алдымда кітап болып ашылып.

---