Кейуана

Баллада

Дəн жауғандай,
Нан жауғандай аспаннан
Ақ дастарқан көрінбейді ас-дəмнен.
Ай, жұлдызды ауыл кеші. Бау іші.
Екі жастың бақыт тойы басталған.
Сəулеті – сəн,
Дəулеті – нан,
Байлығы – əн
Ақ пейілден халқым қашан айныған?!
Бар тілегі – екі жастың ертеңі,
Қызып жатыр қызығы мол той-думан.
Қызып жатыр қуаныш той, ұлық той,
Жақсы сөзден жан жадырап, жылып бой.
...Кейуанамыз кештеу келіп отырды
Қоңыр кеште көп көзіне ілікпей.
Əуезді əн кеңге жайып қанатын,
Сөз алғанның бəрі – шешен, бəрі – ақын.
...Ересектер мама қаздай мамырлап,
Жастар жағы биге шыққан болатын.
«Қайран, Жастық! –
Алмас, талмас, қызбалым!
Жібіттің-ау жүрегімнің мұз-қарын.
Аяр ажал, сен бұлардың алдында
Амалсызсың,
Келгенімен бізге əлің...»
Кейуана отыр орамында осы ойдың:
«Неге жылап, неменеге босаймын?
Шарасынан шайқалды екен неліктен
тынық түнде тұнып тұрған қос айдын?»
* * *
...Сүйген жарын өң мен түсте жоғалтқан
Қалай естен шыға қойсын сол ақ таң?..
Оқшау жерде ойға кетіп отырды
Алдындағы ұрттап қойып шараптан.
...Ағын-тегін болмағанмен дəл мұндай
Той өткен-ді жүрдек жауған жаңбырдай.
Енді, міне, ертегінің елінен
Елес – күндер елжірейді қол бұлғай.
Кім сенеді жерде Бақыт жоқ десек?
(Жөні басқа жете алмасақ, жетпесек)
Сол бір түнде күтіп тұрды емес пе
Бұларды да ақ шымылдық, ақ төсек?
Ақ көрпе емес, дегендейін: «қар жамыл»
Қарақшы – түн жалаңдатты-ау, қанжарын:
Түн ішінде «Соғыс!» деген бір сойқан
Алқын-жұлқын алып кетті жан жарын.
Өрт орнында өшіп-жанып шоқ қалар...
Өтті күндер...
Өтті айлар, апталар...
Аз-көп емес, жарты ғасыр жылжыпты-ау,
Ардағынан əлі күнге жоқ хабар.
Үміт шіркін үзілмеді, бітпеді,
Көңіл шіркін содан бері күпті еді.
Аз-көп емес, жарты ғасыр жылжыпты-ау
Аяулысын ақ төсекте күткелі!
Қаншама көз қарамады сұқтанып,
Қаншама сөз жаралады, сырт қалып...
Қапас түннің қыспағынан қатыгез
Қаншама таң алды мұны құтқарып?..
Жеке-жалғыз қалған кезде жұртта анық,
Жесір жасын демеді ешкім: «жұтпалық».
Қырық кез арқан жете алмайтын шыңыраудан
Қылдай үміт Кейуананы шықты алып!
Қара түнде ақ көрпені жамылып,
Көз ілгенде таң алдында талығып:
Көгіндегі жұлдызындай көрініп
Əлі сөнбей келе жатыр сол Үміт!
Шектегендей өмірінің өлшемін
Шерленеді көкжиекке енсе Күн.
Түздің мықты, түкті тұмар гүліндей
Əлі сембей келе жатыр сол Сенім!
* * *
Ақ пейілден халқым қашан айныған?!
Шат көңілмен өтіп жатыр той-думан.
Той иесі – Тойымбет жүр ортада
Қуанышы ақтарылып қойнынан.
Көкке шалқып көңілдердің күй-əні
Қызып жатыр қызуы мол би əлі.
Той қызығын тамашалап төрде отыр
Аршынкемел ақсақалдар зиялы.
Қайран, Жастық!
Еріп, елтіп сазға əсем
Биле, биле!
Лаула, қаула!
Мазда, Сен!
Жігіттерді жарасады-ау нар десең!
Нəркестерді жарасады-ау наз десең!
Думан-тойда ду-ду қызбас қай табан?!
Мың бұралып биле бүгін, найқал, əн!
Қос көгершін қонақтаған төріне
Бейбіт күннің белгісі ғой Тойханаң!
Қызылына түскен құстай қиядан
Жігіт жағы қыздар жаққа жиі алаң.
Алқа топтың аяғының астында
Қорғасындай балқып жатыр би алаң!
Көкжиекке керілгендей керегең
Қайран, муза!
Құдіретті ең не деген!
Талай жанды тағатынан айырып,
Талай жанды сиқыр сазға бөлеген.
Тойдың сəні – шалқыған би, шаттық əн
Ортаға шық бойда болса отты қан!
...Кəйіп көңіл кейіпте отыр Кейуана
Көз алдынан көлбей ұшып көк тұман.
Ортаға алған қыз-жігітті – Ай, Күнді
Жігіт-желең қайдан ұқсын қайғыңды:
Би кезегі «Қамажайға» келгенде
Кейуанамыз тағатынан айрылды.
Көне көздің көңіл шерін ашқан кім?
Қайда қашты еңсені езіп, басқан мұң?
Шараптан бір ұрттап алып Кейуана
Арасынан шыға келді жастардың!
Қолдан ұшып кеткені ме, шіркін, бақ..,
Бір кездері билеуші еді-ау былқылдап.
Сын көздерге сыр бермейін десе де
Кəрі буын көнер емес сыртылдап.
Амалың не, ара тұрар айлаң жоқ,
Қолдан шығып кетіпсің-ау, қайран, бақ?
Ауа жетпей алқынады қос өкпе
«Жастық» атты жағалауда қайраңдап.
Осы шығар қаңқу сөзге жем болған:
«Беу, жазған-ай, билеу сенің неңді алған?» –
Қайран қалып қылығына кемпірдің
Бip қария күңкілдеді төр маңнан.
Аз болғандай мына күңкіл, мына зіл
(Кейуанамыз би – жарыста жүр əзір)
Жанарында жасырынып кей жастың,
Жымыңдайды жылмаң қаққан бір əзіл.
Күлме, күлме,
Күбірлеме, ей, Жастық!
Жиын-тойда жараспайды бейбастық.
Көңіл – айна ақиқатын аңдатпай,
Жеңіл ойға жетелейді-ау кей мастық.
Артық кетсе Кейуанамыз – кешірім.
Өмір шіркін өзі-ақ айтар шешімін:
Аз ғанаға қам көңілі елжіреп,
Абзал ана биге шықса, несі мін?
Жан тілегін жайып салып жалғанға
Жас жүрегі жаңа бүршік жарғанда, –
Өз тойында билей алмай бұл бейбақ
Кім біледі, қалған шығар арманда?
Ауыздағы айтылмаған алғыстай
Ақ қанаты қайрылғалы алға ұшпай,
Осы кемпір өтті десе кім сенер
Жарты ғасыр жастық құшып,
жар құшпай?
Өкінгенмен орала ма өткен күн,
Көңіл қайта бола ала ма көктем – гүл?
Шемен жүрек шер шығарған шығар да,
Беу, жұртым-ай, несін оның көп көрдің?
Мұз – қайғыдан мүсін жасап, мұң қашап...
Не болмақшы болмашыны бұлдасақ?
Кəрі буын сыр берсе де сыртылдап,
Кəрі көңіл қалған шығар бір жасап!
Сəулеті – сəн,
Дəулеті – нан,
Байлығы – əн
Ақ пейілден халқым қашан айныған?!
Бар тілегін екі жасқа жаудырып,
Қызып жатыр қызығы мол той-думан.
Ұмыт қалған Үрдің қызы – Үміттей,
Діріл билеп,
Буындары бірікпей
Кейуанамыз шеттеу келіп отырды
Қоңыр кеште көп көзіне ілікпей.
Таң атқан ба əлем əппақ сүттенбей?!
Таңмен бірге бақыт келгей, құт келгей.
... Кейуана отыр,
Тойдың мынау торқалы
Жарық таңға жалғасуын күткендей.
* * *
Сен əн айттың,
Үн-түнсіз мен тыңдадым.
Жастықтың сейілдедім еркін бағын.
Айтөсін жібек желге айқара ашып
Ақбоз үй түндігіндей желпінді əнің.
Көкмұнар,
керінбейтін мұң оранған
сондағы жанарың-ай тұна қалған!
Басынан бал-бұл ұшып жұмақ – арман
Тына қалған сыңайлы мына жалған.
Сен əн айттың.
Айналдың басқа əлемге.
Түсті ме жерге арбалып аспан, əлде?
Жай алып жəудір, жақұт жанарыңнан
Айналып кеттім бе екен жасқа мен де?..
Жас жұттым,
жанып-ысып,
жалын іштім.
Жанымда сабыр таппай сағыныш-мұң.
Сен мені əлем-жəлем күйге салдың,
Сен мені əлдеқайда алып ұштың.
Ішінде жүргендей ем алма бақтың
Ілезде қанатыңмен самғап ақтым.
Əн бітті...
Жылдар өтті...
Əлі күнге
үстінде жүргендеймін сол қанаттың..

---