Барлыхан

І
Елуінші жыл еді… Ерте көктем,
Емес тағдыр біздерді еркелеткен.
Кеше біткен соғыстың кегі ме екен,
Лебі ме екен кеудені өртеп өткен.
Ашу келіп кей кезде алқымыңа,
Шақ қаласың ұшуға… талпынуға.
Ұрынып өскен біздер ұлан едік
Соғыстың сонау жылғы салқынына.
Шешелер көп кешірді қатемізді,
Кешелер көлік қылдық ат-өгізді.
Жағалай жетім-жесір жалпақ ауыл –
Обадай соғыс жұтқан әкемізді.
Соққандай жаңа ғана құйын-дауыл,
Болып тұр ел тірлігі биыл да ауыр.
Көктемде көтеремнен көтеріліп,
Ілінген сіңірінен сиырлы ауыл.
Тілеген амандықты мал-жанына,
Түлеген бергеніне, алғанына,
Елдегі жалғыз еркек – шалбар киген,
Елбайдың кім қызықсын Кәлжанына.
Қосағын зұлым соғыс мәңгі айырған,
Әйелдер зар жылаумен ай қайырған.
Әкенің алақаны секілді еді
Әлдекім сипаса кеп маңдайыңнан.
Әкеден таппас ешкім өзге асылды,
Торығып, білем және тозбасымды.
Егіліп анда-санда алар едің,
Қорқасың көрсетуге көз жасыңды.
Қорқасың қалар ма деп ана байқап,
(Қайтейін сені, сол бір шалағай шақ).
Қыр асып көзден тайып жоғаласың,
Әйтеуір, дала кең ғой, дала – байтақ.
Сонымен неше түрлі санаға ой кеп,
Сенімен бірге тартар дала бейнет.
Әжелер хал-жайыңды сұрайтұғын,
Әйтеуір, қарамайтын бала ғой деп.
Сол сәтте жаның мұңнан айығып бір,
Кетеді көңіл кірі шайылып бір.
Кезенген кілең жесір, кілең жетім
Көрмеген тағдырынан тайынып бір

ІІ
...Ауылдан алыс еді мектебіміз,
Күн суып, қиын болды жетпегіміз.
Бір көлік бригадир бермей қойды,
Біз содан өзімізше өкпеліміз.
Күніміз қарап қалған көк өгізге,
Көлікке мініп көк өгізді жегеміз де...
Бір күні бригадир көріп қалып,
Қиқулап қамшы үйірді төбемізге.
Барлыхан бригадир – жалаң қылыш,
Бір бүлік, жүрген жері әманда ұрыс.
Жектің деп көк өгізді жекіп жатыр:
– Сол үшін тоқтап қалды тәмам жұмыс.
Күшіктер!
(Айтқан сөзі қалай жаман,
Бұл күнде есіме алып, сәл ойланам.)
Әзірге маған мынау өгіз артық,
Сендер адам болғанша талай заман!
Сонан соң айқайлады:
– Кім жекті? – деп,
Тақымдап жатыр бізді тілдеп-тілдеп,
Қамбар да қасарысып тұрып алды:
«Сендер көлік беруге міндетті», – деп.
– Жоқ еді жазығымыз көп тілдеуге,
Аузыңыз бара қоймас ақпын деуге.
Бір өгіз бізге неге бұйырмайды,
Әбзелдеп өз балаңыз ат мінгенде!
– Тұрсаң да дүниені жарық қылып,
Дәл қазір жіберейін тәрік қылып, –
Қамшымен қанжоса қып салып өтті,
Қамбарды ат бауырына алып тұрып.
Кеткендей құйын соғып күшті кенет,
Боп кетті ұждансыздың ұсқыны ерек...
...Алыстан жан ұшырып жеткен ана
Қамбардың құлап түсті үстіне кеп.
Барлыхан – түйсігі жоқ тұман адам,
Алжыған, сірә, топас, сірә, надан.
...Қамбарға ана зары қосылғанда,
Жан бар ма көздің жасын бұламаған.
Шыдамы жетпеді ме, мүмкін жүрек,
Көк өгіз өз-өзінен сілкінді кеп.
Атынан түсе берген Барлыханға
Атыла жолбарыстай ұмтылды кеп.
Манадан тұрғандай-ақ бізді көріп,
Бар күшпен Барлыханды сүзді келіп...
Сол сәтте қара жаңбыр құйып өтті,
Алыстан қарауытты күз түнеріп.
Көк өгіз ештемені көрмей кетті,
Семсердей мүйіздерін сермей өтті.
Барлыхан, сірә, бізге соқтыққан ғой
Өзі де тартайын деп сол бейнетті.
Барлыхан жаны шығып бақырады,
Біздерді «көмек бер» деп шақырады.
Көк өгіз ештемені елер емес, –
Соққылап «сойқан жасап» жатыр әлі.
Өзі де тау тұлғалы биік еді,
Қозғалту жайшылықта қиын еді.
Мүйізін Барлыханның белбеуіне
Іліп ап, қайта-қайта үйіреді.
Сау жер жоқ көйлегінен, «станынан»,
Әйтеуір кеудесінен шықпады жан.
Жабылып күллі бала алдық әзер
Айырып көк өгіздің қыспағынан.
Жүр ғой деп ойлаушы едік жөніне біз,
Еркіміз – не жегеміз, не мінеміз.
Қалайша Барлыханға өшікті екен
Мойыны сірке-сірке момын өгіз.
Жүргенде «бұған жоқ қой дауа» десіп,
Жұртына қайтып берер жауабы өшіп.
Барлыхан елге қарар беті болмай,
Кетіпті бір-ақ түнде ауа көшіп.
Таба алмай жүруші еді жұрт амалын,
Қаскөйдің көзін қайда құрта аларын.
Көк өгіз көп жасағыр...
Барлыханның
Білмедік өлі-тірі бір хабарын.
Жүргенде жинай алмай есімізді,
Жүргенде түзей алмай көшімізді,
Бүйідей елді бүрген Барлыханнан
Көк өгіз алып берді өшімізді.
...Жадымда сол жылдардың жаңғырығы,
Сейілді көңілдің де сан күдігі.
«Бір тосқан – мың асқанға» болатыны
Секілді табиғаттың заңдылығы.

---