Тас мешін туралы аңыз

Бір бүйірде жатқан алыс шалғайда
Топалаңдай тиді мешін Торғайға.
Жеті ағайын болып кенет жетті жұт
Жетеуінен құтылатын жол қайда?!
Аштық, апат білек қосып белсеніп,
Халық халін жөнелді күрт еңсеріп,
Торғай елі төңкерілді толқындай
Торғай жері тұрды ауыр теңселіп.
Өрмекшідей торлап алған жүзін мұң,
Өлі бұлттай күн күйдірген қызыл құм.
Тасбақадай адымы өнбей әлсіреп,
Шегірткенің шырылындай үзілді үн.
Боранменен қоса құрды қыс торын,
Талай жандар тұзағына түсті оның.
Сол борандай бай-болыстар азынап
Кедейлердің талап алды күш-қорын.
Айдалада өліп жатты аштар көп,
Аш сияқты ол да мең-зең аспан көк.
Құлақ бітіп, көз суалып аштықтан
Апта бойы үйінде отыр Тастанбек.
Балапаны мол, ұялы құс еді,
Қалды әйелі, баласымен үшеуі.
Ортасында қалды тары бір уыс
Қайсысы оны қорек қылып ішеді?!
Ортасында жатыр тары бір уыс
Ортасында жатыр нәрі бір уыс,
Соны жеген қалады аман аштықтан
Жалғыз уыс жарылқайтын жарты ырыс.
Уыс тары — бастар арманы,
Уыс тары — көрер алғы тандары.
Уыс тары — ертең туар көктемі
Уыс тары — ертең жанар шамдары.
Тұрса-дағы іштері ұлып зарыға,
Үшеуі де қол соза алмай тарыға,
Үшеуі де теріс қарап бұрылды
Үшеуі де жүгінгендей арына.
Үшеуіне түк болмайды үш бөлсе,
Бірі ішкен жөн үшеуі бір ішкенше.
Бір-біріне келді үшеуі бетпе-бет
Ақыл дал боп қайрат кетіп, түсті еңсе.
Ортасында уыс тары несіп тек,
Көздерімен тұр тарыны тесіп жеп.
Әкесі айтты:— Жалғыз балам жесін,—
деп,
Шешесі айтты:— Жалғыз балам жесін,—
деп.
Сөзін тыңдап бала шал мен кемпірдің:
— Сен екеуің деді өмірге келтірдің.
Тарыны жеп өз қолымнан келмейді
Екеуіңді бірдей жалғыз өлтіргім.
Тарыны жеп асыңдар бір асудан,
Бұлттан күнді көріңдер сау ашылған.
Мен өлейін, сендер тірі қалыңдар
Артықпын ба, аға-қарындасымнан.
Дала боран,
дала дүлей қыс еді,
Тұрып қалды
үнсіз-тілсіз үшеуі.
Кім біліпті,
жалғыз уыс тарыны
Енді қайсы көже қылып ішкенін?
* * *
Талай ақын достарды,
Алып кетті ерте өлім.
Орындары бос қалды,
Жоқтамайды ел тегін.
Жазылмаған жырлары,
Жер астынан жаңғырып,
Жер бетінде шулады,
Тіршілік боп мәңгілік.
Айтылмаған сырлары,
Шықты гүл боп желбіреп,
Бұлбұл қонып жырлады,
Ет бауыры елжіреп.
* * *
Жолаушы күн аяқталып сапары
Оттай шалқып көк теңізге батады.
Қадалады толқындардың төсіне,
Алмас жүзді алтын найза шапағы.
Толқын біткен сөзге келмей керісіп,
Сол иайзаны жүз уатып бөлісіп,
Додаға сап жөнеледі дүркіреп,
Шуылдасып, дуылдасып, тебісіп.
Көзден бүркеп көк теңізді күндізгі,
Құшағына айқара алып түн жүзді.
Шағаладай шабақ сүзген шулайды
Енді толқын алып қашқан жұлдызды.
* * *
Досымның жауын қылыштап,
Дос үшін тіктім басымды.
Достықтың туын нық ұстап,
Өрт кештім қызыл-жасылды.
Торлады жанды қайғы-мұң,
Досыммен бірге күйіндім.
Құлатпай оның ай-күнін
Жауына жайдай түйілдім.
Жанымды билеп адалдық,
Досыма жүрдім болысып.
Жақсылық пен жамандық,
Ішімде жатты соғысып.
* * *
Жалтылдап түскен жайдан да,
Жасқанып басты бұқпадым.
Жарқылдап қанды майданда,
Жаңбырын іштім бұлттардың.
Кептірдім қанды көйлекті,
Есіре соққан дауылға.
Көтеріп таудай бейнетті
Арқамды тостым ауырға.
Ұшсын деп күлталқан боп,
Оқ атты талай маған жау.
Тілегі елдің қалқан боп,
Оралдым қайтып аман-сау.
* * *
Ақ төсінде ала бұлттай шаң ұшып,
Дала аспанмен ағады бір жарысып.
Содан кейін құшақтасады екеуі,
Көкжиектің көлбеуінде табысып.
Иә, солай ойлаудың да жөні бар,
Аспанның да, жердің де өз шегі бар.
Арасы алшақ болғанменен ағайын
Көктің — жерде, жердің — көкте демі бар.
Жүген тимей бусанған тың тусырап,
Көктен тілеп, телміреді күншуақ.
Жаңбыр болып жауу үшін далаға,
Жатады аспан жерден бұлттай бу сұрап.

---