Журналист цензурасы

Журналист ұғымының аясы кең. Журналист ол тілші, ақпарат беруші, баяндамашы, жедел қызмет етуші. Осы қызметтермен қоса, оның өзіндік ауыртпашылықтары да жетерлік. Кез келген тақырыпқа сюжет түсіру үшін журналист қанша еңбектенеді, талпынады. Қауіпті аймақтарға баруға тура келетін сәттер де аз емес. 

Журналистиканы күн ретінде алып қарайтын болсақ, журналист сол күннің бар әлем үшін жарқыраған шуағы секілді.

Әр журналистің өзіндік цензурасы болады. Бір журналист елінің саясаты туралы жазса, тағы бір журналист ондай тақырып аясында сөз қозғай бермейді. "Сөз" өте құдіретті, оның құдіреті арқылы адамды жылатуға, жұбатуға, демеу беруге болады. Ал кейде күлдіріп, көңілін көтеруге де болады.

Журналист қоғамда нәзік позицияда тұруы керек. Себебі, қалай болғанда да, журналист қоғамға зиян тигізбейді. 

Н.Михалковский: " Журналистика қоғаммен бірге өмір сүріп, қоғаммен бірге тыныстайды. Қоғам тірлігінің тамыры қиылса, журналистика да бітіп тынады",-дейді. Журналист үшін ең басты қағида ол сөз еркіндігі. Сөз еркіндігі қашан да болсын үлкен сұранысқа ие. Себебі оқиғаны дәл сол қалпында айна қатесіз, сапалы түрде жеткізу журналистиканың биік шыңы. 

Ларри Кинг : " Журналистің жалғыз мақсаты - ақпаратты аудиторияға барынша - объективті жеткізу", - дейді. 

Яғни, әр журналист шындықты айтар немесе жазар кезде, сөз мәдениеттілігін ұмытпауы керек. 

Журналистика - бұл өнер деп айтамын, қанша адам ласталған немесе жай «сіңірілген» ақпаратқа сәйкес келмейтіндей етіп жаза және айта алмайды, бұл журналистика цензурасының ерекшелігі.

Журналистің жұмысы 90% қажетті ақпаратты іздеуден тұрады. Бақылау әр журналист үшін маңызды қасиет. Бұл мүмкіндікте «демалыс және үзіліс» болмайды. Тіпті кәсіби әдіс те бар - белгілі уақытқа дейін журналист өзі жазатын шағын қауымдастықтың бір бөлігі болады. Мысалы, мейрамханада даяшы болып жұмысқа кірсе,ол мол жерді өмірді іштей зерттегендей зерттейді. Ресми материалдардан «дәмді» ақпарат алу өте қиын, сол үшін де журналистің ең алдымен кәсіби маман ретінде дамуы ерекше процесс және дәл осы жерде цензура маңызды рөл ойнайды.

Жоғарыда айтқанымдай, журналистиканың негізгі міндеті - ақпаратты жедел тарату. Бұл журналистің қысқа мерзімде сапалы түрде мақала жаза білуі керек деген сөз. Бұл дағдыларды игеру үшін сіз күн сайын жаттығу жасауыңыз керек деп ойлаймын. Мысалы, әйгілі «ақымақтың асығыстық жылдамдық жоқ» деген нақыл сөзі мұнда орынды емес. Өйткені, жаңалықтар - бұл қысқа мерзімді кезеңдегі өзекті нәрсе.

Сіз сонымен бірге кез-келген журналистің тапқырлығы болуы керек екендігімен келісе алмайсыз. Бұл оның қолындағы керемет «қару», ол көбінесе өзінің цензурасы  арқылы күтпеген жағдайлардан жеңіске жетуі мүмкін.

Соңғы кездері стрингерлік сауда кеңінен таралды. Стрингер - идеялар мен тақырыптарды ыстық жерлерден алатын тәуелсіз журналист. Бұл оған өмірлік қауіпті жиі оқиғалар орталығынан өзекті жаңалықтарды алуға көмектеседі. Көбінесе стринг-корреспондент кейбір провинциялық телерадиокомпанияда тұрақты журналист болып жұмыс істейді, бірақ ол астаналық каналда ақша табуға тырысады.Бүгін журналист мерзімді басылымда жұмыс істейді, ертең ол теледидарда немесе радиода корреспондент болады. Ол өзінің мамандануын жиі өзгертеді, бірақ сол арқылы ол өзінің ғылыми тұрғыда ойын кеңейтеді.

Қазіргі заманда  журналистер заманауи технологияларды қолданады. Мысалы, олар интернеттен ақпаратты табады, компьютерлерде, принтерлерде жұмыс істейді. Сондықтан тілшілер мақалаларын, сюжеттерін тез жасайды. Әрине, журналистің мансабында үлкен талант, шығармашылық маңызды рөл атқарады. Шығармашылық адам әр түрлі іс-әрекетте маңызды болады. Бұл да журналистикадағы цензураның бір белгісі.

Кейде білікті емес журналистер ақша табу үшін материалдарымен адамдарды ренжітеді және бұл қорқынышты. Тек анимациясыз және жауапсыз журналистика екінші дем алады. Нағыз журналист оқырмандарды таңдандырып қана қоймай, өзгелерге мейірімді нәрсе жасауға және өзіне сенуге шабыттандыруы керек.

Егер сіз бір рет шабыт сезінсеңіз, онда сіз оны тағы да сезінуге тырысасыз. Сіздің кім екеніңіз маңызды емес: журналист, филолог, математик - сіз өз кәсіпіңіздегі ең жақсы адам болу үшін шығармашылық адам болуыңыз керек.

Журналистке қазіргі  БАҚ-тың талаптарына сай кәсіби шеберлік пен дағды қажет. Бұл сауаттылық, эрудиция, стиль; практикалық дағдылар; талант әдептілік; кәсіби этикет, әдептілік; өмірлік тәжірибе; бейнелі ойлау; цензура; жақсы есте сақтау; шығармашылық.Осылайша, теледидар мен радио тілшісіне тамаша жауап беру, әсіресе эфирде өте маңызды. Шоудың қожайыны қызықты сұрақтарды тұжырымдай алуы, әңгімелесушіні тыңдап, әңгімені қажетті бағытқа бағыттауы керек.

Жалпы, әр журналист - дара тұлға. Оның өзіндік ойы, пікірі, ұстанымы бар. Цензура мемлекетке өзінің пайдасын тигізуде.

Қазіргі журналистикада оқырман мен жазушы арасындағы сұхбат өте маңызды деп айта алмамын. Мәселен, бүгінде көптеген басылымдарда оқырмандардың  хаттары жарияланады. Жарияланған материалдар туралы өз пікірлерін білдіре алады. Олардың кейбіреулері көтерілген проблеманың өзектілігі мен автордың оның мәнін көрсете алу қабілеттілігін көрсете отырып, мақалаға таңданысын білдіреді. Бірақ сын да жиі кездеседі. Кейде оқырмандар консервативті болады, ал олардың ойлау тәсілдері өте үстірт. Бірақ объективті сынның пайдасы бар. Бұл журналистерге болашақта осындай қателіктердің алдын алуға көмектеседі, өйткені оқырмандар олар үшін не қызықты және маңызды екенін жақсы біледі. Бұл сонымен қатар адамдарға әртүрлі пікірлермен танысуға және өз пікірлерін қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Ауызша және жазбаша сөздер үшін үлкен жауапкершілікті ескере отырып, сәйкесінше, осы мамандықтың өкілдері үшін талаптар жоғары. Бұл адам сауатты, креативті ойлау қабілеті, үлкен сөздік қоры бар, қажетті ақпаратты жинауға, талдауға қабілетті, сонымен қатар әңгімелесушінің ұзақ монологында маңызды ақпаратты қамтитын тіркестерді алады (егер бұл сұхбат болса, мысалы). Бұл адамдар жариялылыққа және олардың көлеңкесі әкелетін салдарға дайын болуы керек. Ең бастысы, олар сенімділікті оята алуы керек.

Жоғарыда айтылғандардан тұжырым журналистиканың кәсіп, ақыл-ой күйі екенін көрсетеді. Егер сізді химия қызықтырмаса, сіз әлі де химик бола аласыз, бірақ егер сіз журналистикаға қызықпасаңыз, сіз журналист бола алмайсыз. 

Журналистика бүгінде қуатты күш екендігімен келісесіз, бірақ оның өміріміздегі маңызы біртіндеп артып келеді. Ол әртүрлі функцияларды орындайды: ақпараттық, идеологиялық, ойын-сауық және басқа да көптеген функциялар.

Менің ойымша, ақпарат беру - журналистиканың басты мақсаты. Шын мәнінде, соған байланысты адамның өмірі жеңілдеді, енді сізге соңғы жаңалықтарды білу үшін ұзақ қашықтықты еңсерудің қажеті жоқ. Сонымен қатар, дұрыс қадам жасау үшін және жол қиылысына шықпау үшін ағымдағы оқиғалар туралы жақсы хабардар болу қажет болған жағдайға жиі тап боламыз. Мысалы, жұмыс іздеуде, ең алдымен, бұл сіздің кәсіби амбицияларыңыз бен материалдық талаптарыңызға сәйкес келетіндігін түсінуге тырысасыз. Бірақ, әр мамандықты сынап көру мүмкін емес. Сондықтан жұмыспен қамту мәселесіне арналған түрлі журналдар мен басылымдар бүгінде танымал. Олар бізге көптеген кәсіптердің маңыздылығы мен кемшіліктері туралы түсінік алуға көмектеседі. Әр журналистің әлемге тигізер пайдасы жетерлік, бірақ ең басты қағида этика мен цензураны дұрыс деңгейде қалыптастыра білу.

Ақбаян Атапкелова

---

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: