Химия ғылымының докторы, академик Болат Жұбановқа 95 жыл!

Қазақстан Ұлттық ғылым академиясының академигі, ғалым әрі педагог Болат Ахметұлы Жұбановтың ғылымға қосқан үлесі өте жоғары. Ғалым 1929 жылы ақпан айының 4-ші жұлдызында Ақтөбе облысы, Теміртау ауданы, №9 ауылындағы өнертанушы, компазитор, Қазақ КСР ғылым академиясының академигі Ахмеь жұбановтың отбасында дүниеге келді. Химия ғылымының дамуына ұлес қосқан ғалымның балалық шағы мен мектеп кезеңі Алматы қаласы №25 орта мектебінде өткізіп, 1947 жылы орта мектепті аяқтады. Алғашқы ғылымға деген қадамдары Д.И. Менделеев атындағы Мәскеу химия-технологиялық институтына оқкғы түсуімен бастау алды. Арада төрт жыл салып оқуды аяқтағаннан кейін, аталмыш институтқа 1952 жылы асперантураға қабылданды.

1955 – 1956 жылдары аралығында ғалым КСРО Ғылым академиясының элементо-органикалық қосындылар институтында қызмет атқарды. Тнститутта жұмыс жасап жүрген сәтінде Болат Ахмеұлы бірнеше ғылыми зерттеу жобаларына қатысты. Уақыт өте келе ғалым Қазақ КСР ғылым академиясының Химия ғылыми институтында жұмыс атқарып, кіші ғылыми қызметкерден институт директоры қызыметіне дейін көтерілді.

Техника, электроника, медицина және ауыл шаруашылығы үшін жаңа полифункционалды мономерлер мен полимерлерді жасау саласындағы іргелі және қолданбалы зерттеулер жасады, кейіннен әртүрлі функционалды полимерлі материалдарды, соның ішінде синтетикалық талшықтарды, пленкаларды, құю бұйымдарын дайындау үшін пайдаланылған күрделі органикалық қосылыстарды синтездеу әдістерін әзірлеу. Макромолекулалардың пайда болуында жаңа құбылыс ашылды - полимер түзілу процесіне полимер тізбектерінің өзара әсері, бұл поликонденсация механизмін түсіну үшін маңызды болды. Көп ядролы ароматты қосылыстардың ацилденуін зерттеу кезінде жаңа реакция ашылды: дегидридоконденсациямен ацилдену (Жұбанов-Мессерле реакциясы), жоғары жылу және радиацияға төзімді қасиеттері, жылу және электр өткізгіштігі, магниттік белсенділігі, электромагниттік сәулеленуді сіңіру қабілеті бар металдармен модификацияланған гомополимидті және макромолекулалық жүйелердің жаңа буынын алуға ғылыми негізделген тәсілдерді жасау бойынша жұмыстар жүргізілді; туберкулезге қарсы, анальгезиялық және бактерияға қарсы препараттардың бақыланатын шығарылуымен, сондай-ақ ұзартылған ісікке қарсы және жараларды емдейтін әсерлерімен, өсімдіктердің өсуі мен дамуының жаңа полимерлі реттегіштерімен жаңа полимерлі емдік материалдарды алудың физика-химиялық негіздерін жасау бойынша.

Ол 19 ғылым докторы мен 100 ғылым кандидатын дайындады. 20 монография, 3 брошюра, 1300 - ден астам ғылыми жарияланымдар, КСРО-ның 300-ден астам авторлық куәліктері, ҚР патенттері мен патенттері; Ағылшын, Неміс, Орыс және қазақ тілдеріндегі химиялық сөздік; химиялық терминдердің орыс-қазақ сөздігі жазылған.

Ерекше еңбегі үшін Еңбек Қызыл Ту орденімен, Октябрь революциясы орденімен, естелік медальдармен марапатталған; полимерлер саласындағы жетістіктері үшін ҚазКСР Ғылым және техника саласындағы мемлекеттік сыйлығының, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты. ҚазКСР ҒА академигі Қ.и. Сәтбаева Жаңа биомедициналық полимерлік материалдар саласындағы жетістіктері үшін ҚазКСР ғылымының еңбек сіңірген қайраткері.

Бүгінде ғалымның жаратылыстану ғылымының дамуына қосқан үлесінің арқасында химия ғылым өз кезегімен дамуда. Алдағы уақытта Болат атамыздың жолын қуатын жас ғалымдар мен зерттеушілер пайда болады деп сенеміз.

Шәкір Сәуле Ерболсынқызы

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: