XXI ғасырдағы құқықтық білімнің рөлі

"Тұран университеті" білім беру мекемесі ф.ғ. к., қауымдастырылған профессор.,
"МАМ" академик Тулекова Гульжан Хажмуратовна Алматы қ., Қазақстан Республикасы "Тұран университеті" білім беру мекемесі
"Тұран университеті" Мухажанова Адия Ерлановна

«XXI ҒАСЫРДАҒЫ ҚҰҚЫҚТЫҚ БІЛІМНІҢ РӨЛІ»

Аңдатпа

Мақала қазіргі таңдағы кәсіби заңгерлердің маңыздылығын және Қазақстан Республикасында заң мамандығын дамытуды талқылайды. Мақалада заңгерлік білім беру сапасының мәселелері қарастырылады, мәселе бойынша әртүрлі зерттеушілер мен ғалымдардың пікірлері келтіріледі. Сондай-ақ, мақалада мемлекеттік стандарттарды құруды, мамандардың қажеттіліктерін зерттеуді және жаңа мамандандыруларды енгізуді қоса алғанда, құқықтық білім беруді жақсарту бойынша ұсыныстар берілген.

Түйін сөздер: заң білімі, кәсіби заңгерлер, Қазақстан Республикасы, білім сапасы, зерттеулер, мемлекеттік стандарттар, мамандандыру.

«РОЛЬ ЮРИДИЧЕСКОГО ОБРАЗОВАНИЯ В XXI ВЕКЕ»

Аннотация

В статье обсуждается важность современных профессиональных юристов и развитие юридической профессии в Республике Казахстан. В статье рассматриваются вопросы качества юридического образования, приводятся мнения различных исследователей и ученых по этому вопросу. В статье также представлены рекомендации по улучшению правового образования, включая создание государственных стандартов, изучение потребностей специалистов и внедрение новых специализаций.

Ключевые слова: юридическое образование, профессиональные юристы, Республика Казахстан, качество образования, исследования, государственные стандарты, специализация.

«THE ROLE OF LEGAL EDUCATION IN THE 21st CENTURY»

Abstract

The article discusses the importance of modern professional lawyers and the development of the legal profession in the Republic of Kazakhstan. The article examines the issues of the quality of legal education, provides the opinions of various researchers and scientists on this issue. The article also provides recommendations for improving legal education, including the creation of state standards, the study of the needs of specialists and the introduction of new specializations.

Keywords: egal education, professional lawyers, Republic of Kazakhstan, quality of education, research, state standards, specialization.

Кәсіби заңгерлер тек Қазақстан Республикасында ғана емес, бүкіл әлем бойынша қазіргі таңдағы маңызы зор мамандықтардың бірі болып табылуда. Еліміз тәуелсіздік алғаннан бері, оның ең басты мақсаттарының бірі болып құқықтық сауатты мемлекет құру болу еді.

Соңғы жылдарда, заң және ғылым қоғамдарында заң мамандығын дамыту туралы сұрақтар қызу талқылануда. Кей зерттеушілер бұл мәселеге бет бұрып, мамандарға талаптар қою арқылы оларды бекіту керек дейтін болса[1], енді бірі Европа елдердіндегі заңгерлерге арналған кәсіби бірыңғай емтихан жүйесін енгізу болып табылады[2].

Сонымен, идеалды заңгердің сипаттамасы қандай? Егер біз осы тақырып бойынша қолжетімді материалдарға жүгінетін болсақ, онда әр мамандық өз саласының маманы болу үшін, белгілі бір қасиеттерді талап етіледі деген пікірлерді көреміз. Сонымен қатар, кез-келген заңгердің басты қасиеті ол әрине - кәсіби академиялық білім болып табылады[3].

Жоғарғы оқу орындардында заңгерлерді дайындау деңгейін талқылау мәселесі ешкімге де жаңалық емес. Заңгерлік білім беру мәселелерін белгілі қазақстандық ғалымдар С.З. Зиманов, Г.С. Сапарғалиев, С.С. Сартаев көтерген болса, қазіргі кезде олардың қатарына О. К. Копабаев, Р.Ж. Мұқашев, М.С. Нәрікбаев, С.Ф. Ударцев білікті ғалымдар қосылуда[4].

Ғалымдардың бұл проблема туралы ойлары жан-жақты, алайда мен Е.О. Алаухановтың пікіріне тоқталғым келіп отыр. Ол құқықтық білім беруді жақсарту және оны еуропалық стандарттарға жақындату үшін мына қадамдарды ұсынады:

1. Жоғары заң білімінің Мемлекеттік стандарттарын әзірлеуді аяқтау және заңгерлердің кәсіптік даярлық деңгейіне мемлекеттік бақылау жүйесі болған жағдайда оларды енгізу;

2. Қажетті дайындық пен мамандану деңгейлерін анықтау үшін мемлекеттік органдарда, құқық қорғау және сот органдарында, сондай-ақ халықты әлеуметтік қорғау органдарында жоғары заң білімі бар мамандардың қажеттіліктерін зерттеу;

3. Заң практикасының заманауи түрлерін ескере отырып, заң оқу орындарында жаңа мамандандыруларды енгізу;

4. Заң ғылымы мен практиканың жаңа бағыттары бойынша мамандарды қайта даярлауды және біліктілігін арттыруды қоса алғанда, оқытудың оңтайлы мерзімдері мен оқыту мазмұнын жаңарта отырып, жоғары оқу орнынан кейінгі білім берудің икемді жүйесін құру[5].

Бұл ұсыныстардың дұрыс-бұрысын талқыламас бұрын ең алдымен статистикаға сүйенейік. Бүгінде, көптеген оқу орындары заңгерлерді дайындайды. Соңғы бес жылда 82 мыңнан астам заңгер оқытылып шыққан. Алайда, бұл мекемелердің кейбіреулері, В.Волковтың пікірінше, оқу процесін табыс көзі ретінде қарастыра отырып, сапалы білім беруге назар аудармайды. Өкінішке орай, бұл тұжырымдамамен келіспеу өте қиын. 2022 жылы Білім Министрлігі заң мамандарын дайындайтын жоғарғы оқу орындарының санын азайтқан болатын. Сонымен қатар Ұлттық Бірыңғай Тестілеу саласына да өзгерту енгізіп: құқықтық мамандықтарға өту баллы көтеріліп еді. Бұл өзгерісті бұрынғы ғылым және білім министрі Асхат Аймағамбетов қабылдаған болатын. Ол заң мамандарын даярлау деңгейі жоғары және білікті оқытушылар құрамы бар жоғары оқу орындары ғана даярлауы тиіс деп мәлімдейді. Жаңа талаптарға сәйкес, университеттер заңгерлерді даярлау үшін кемінде үш білім беру бағдарламасын ұсынуы керек, ал оқытушылардың көпшілігінде кемінде бес жылдық практикалық тәжірибе болуы керек. Сондай-ақ, ЖОО-лар халықаралық лицензия алуы тиіс. Аймағамбетовтың айтуы бойынша заң мамандарын даярлау сапасын жақсарту бойынша жұмыс жүргізіліп жатқанын және жалғастырылатынын атап өтті.

Қазіргі елдегі болған жағдайды ескере отырып, көптеген адамдар құқық саласының қаншалықты оңай емес екенін түсінуде. Сонымен қатар, біз елде заңгерлерді дайындайтын оқу орындарының білім беру деңгейінің аз болса да, өсуін бақылаудамыз.

Жоғары заң білімінің бүгінгі маңызды міндеті академиялық саланы да, қоғамдық әл-ауқатты да қамтитын күрделі және көп қырлы аспект болып табылады. Қазіргі уақытта жоғары құқықтық білім беруді жетілдіру қажеттілігі бірқатар факторларға, соның ішінде құқықтық жүйедегі өзгерістерге, технологиялардың дамуына, әлеуметтік-мәдени өзгерістерге және жаһандануға байланысты. 

Негізгі міндеттердің бірі-теориялық білімі ғана емес, сонымен қатар қазіргі заманғы құқықтық кеңістікте табысты жұмыс істеу үшін қажетті практикалық дағдылары бар білікті мамандарды даярлау. Бұл тез өзгеретін жағдайларға бейімделуді, күрделі құқықтық мәселелерді талдауды, заңнаманы практикалық жағдайларға тиімді қолдануды және командада жұмыс істеуді қамтиды[6].

Тағы бір маңызды аспект-студенттер мен оқытушылар арасында академиялық адалдық пен этикалық мінез-құлықтың жоғары стандарттарын қамтамасыз ету. Бұл плагиат пен алаяқтықтың алдын алуды ғана емес, сонымен қатар сыни ойлау, этикалық рефлексия және кәсіби жауапкершілік дағдыларын дамытуды қамтиды.

Сонымен қатар, қазіргі заманғы жоғары заң білімінің маңызды аспектісі халықаралық стандарттармен және озық тәжірибелермен интеграциялау болып табылады. Бұл студенттерге кең білім алуға, құқықтық жүйелер мен халықаралық нормалардың әртүрлілігін жақсы түсінуге және халықаралық ғылыми-зерттеу және білім беру жобаларына қатысуға мүмкіндік береді. Бұл аспектті көптеген отандық заңгерлер қолдайды, олардың ішінде: Е.О. Алауханов, А.С. Бижигитова, Д. Т. Теменова және т.б.

Жоғары заңгерлік білім қоғамдағы әрбір адамның құқықтары мен міндеттерін құрметтейтін және құқықтық санасы бар азаматтардың қалыптасуына ықпал етуі керек. Бұл тек заңдарды білуді ғана емес, оларды күнделікті өмірде қолдана білуді, құқықтық процестерге қатысуды және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауды қамтиды.

Осылайша, жоғары заң білімінің бүгінгі маңызды міндеті кәсіби дағдыларды, академиялық адалдықты, халықаралық ынтымақтастықты және құқықтық сананы дамытуға ықпал ететін білім беру ортасын құру болып табылады, бұл сайып келгенде құқықтық мемлекетті нығайтуға және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға ықпал етеді.

Елімізде құқықтық білім беру сапасын жақсарту білім беру саласын дамыту бағытындағы маңызды қадам болып табылады. Бұл неғұрлым білікті заңгерлерді даярлап қана қоймай, жалпы қоғамның құқықтық сауаттылық деңгейін арттыруға мүмкіндік береді. Оқытудың жаңа әдістемелерін енгізу, оқу бағдарламаларын жаңарту және білім беру саласындағы халықаралық әріптестермен белсенді өзара іс-қимылдар - осы мақсатқа қол жеткізуге ықпал етуі мүмкін. Алайда, студенттердің жеке қажеттіліктерін ескеру және құқықтық білім беру сапасын жақсартудың максималды нәтижесіне қол жеткізу үшін қоғамның барлық салаларына білім берудің қол жетімділігін қамтамасыз ету маңызды болып табылады.

Білім беру мәселесі, әсіресе заң саласында - барлығына ортақ маңызды мәселе. Себебі, заңгерлік білім беру елдің құқықтық жүйесінің тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз етуге қабілетті кәсіби кадрларды қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Ол заң ғылымы мен практикасын терең білетін мамандарды дайындап қана қоймай, сонымен қатар сыни ойлауды, аналитикалық дағдыларды және заңнаманы практикада қолдану дағдыларын дамытуға ықпал етеді. Құқықтық білім халықтың құқықтық сауаттылығын арттыруда, заңға құрмет пен адам құқықтарын сақтауда шешуші рөл атқарады. Сонымен қатар, бұл құқықтық мәдениеттің дамуына және қолайлы инвестициялық климаттың қалыптасуына ықпал етеді, бұл сайып келгенде елдің тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуына зор ықпал етеді.

Қорытынды

Қорытындылай келе, заңгерлік білім беру сапасын күшейту құқықтық жүйені дамыту және қоғамдағы әділеттілікті қамтамасыз ету үшін стратегиялық маңызды болып табылатынына сенімдіміз. Бұл процесс күрделі құқықтық міндеттерді шешуге және азаматтардың құқықтарын қорғауға дайын жоғары білікті заңгерлерді даярлауды қамтамасыз ету үшін үкіметтің, білім беру мекемелерінің және жалпы қоғамның үнемі назарын талап етеді. Құқықтық білім беруді дамыту демократияны нығайтуға, заңдылықты сақтауға және елде тұрақтылықты қамтамасыз етуге ықпал ететін сөзсіз.

Заңгерлік білім беру сапасын дамыту және жақсарту, күрделі құқықтық міндеттерді тиімді шешуге және құқықтық мемлекеттің дамуына жәрдемдесуге қабілетті жоғары білікті мамандарды даярлау үшін қажетті маңызды қадам болып табылатынына жәге сол маңызды қадамды еліміз болашақта жасайтынына кәміл сенеміз.

Әдебиеттер тізімі:

1. Сарсенбаев Т. «Юристы играют решающую роль в функционировании демократического общества» // Первый Республиканский съезд юристов, 16 мая2012, Астана. См. по ссылке в Интернете: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=31196429. 

2. Алауханов Е. «Казахстану нужны юристы-профессионалы» // https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30940735#pos=11;-49.

3. Елюбаев Ж.С.  О юристах, юридическом образовании и юридической профессии // https://www.zakon.kz/4869724-o-juristakh-juridicheskom-obrazovanii-i.html.

4. Нарикбаев М.С., Ударцев С.Ф. Высшее юридическое образование в Казахстане в XXI веке: реформы, проблемы и перспективы. Сб. статей / Сост. – С.Ф. Ударцев / Казахский Гуманитарно-Юридический Университет. НИИ правовой политики и конституционного законодательства. Астана: Фолиант, 2014. – 336 с.

5. Алауханов Е.О. Актуальные проблемы юридического образования в Казахстане // Вестник Национальной академии наук Республики Казахстан. - 2015. - № 1. - С. 100-101.

6. Бижигитова А.С., Теменова Д.Т. Правовое образование в Казахстане; Современный взгляд на проблемы и перспективы развития//Межвузовский вестник. - 2004. - № 1. - C. 287-290. // Электронный ресурс// - Режим доступа//https:\\docviewer.yandekx.kz\view/.

---

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: