Әлеуметтік иерархия және сән

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті
Факультеті:"Философия және саясаттану"
Кафедрасы: "Дінтану және мәдениеттану"
Орындаған: Таймас Асылжан Әзімханұлы
Жетекші: Кудерина Айжан Нұрхамитқызы

Әлеуметтік иерархия мен сән әрқашан тығыз байланысты болды, өйткені киім мен стиль адамның қоғамдағы мәртебесін жиі көрсетеді. Әр түрлі дәуірлерде сән байлықтың, биліктің немесе белгілі бір әлеуметтік тапқа жататындықтың символы ретінде қызмет етті. Мысалы, монархиялық немесе феодалдық жүйе сияқты дәстүрлі қоғамдарда жоғарғы таптар қарапайым адамдарға қол жетімді емес қымбатырақ және ерекше материалдарды киюі мүмкін.

Заманауи мәдениетте сән әлеуметтік мәртебені көрсетуде де маңызды рөл атқарады, бірақ шекаралар бұлыңғыр болды. Көптеген дизайнерлер мен брендтер элиталық элементті сақтай отырып, сәнге қол жетімді болуға мүмкіндік беретін сәнді сегментке де, бұқаралық нарыққа да бағытталған. Брендтер, сирек коллекциялар немесе арнайы стилистикалық шешімдер арқылы таңбалау мәртебесі элита мен қоғамда ерекшеленуге ұмтылатындар арасында танымал болып қала береді.

Сән халықтың әртүрлі топтарына әсер ете отырып, орасан зор әлеуметтік-мәдени мәнге ие. Сән тақырыбы әсіресе жастар үшін өзекті. Кең мағынада сән белгілі бір уақытта өмір сүретін және белгілі бір кезеңде жалпы қабылданған мәдениеттің сыртқы көріністеріне қатынасы ретінде анықталады. Қоғам жеке тұлғаның мәдениетін алдын ала белгілейді және ол өзінің даму деңгейіне байланысты сәнді киімдерді, заттарды немесе мінез-құлық стилін соқыр немесе әдейі таңдайды.

Қазіргі сән – қоғамдағы басым көңіл-күйдің әсерінен және тез өзгеретін талғамдардың, хоббилердің және т.б. әсерінен өздігінен пайда болатын стандартталған бұқаралық мінез-құлықтың динамикалық түрі. Іс жүзінде сән стандарттары танымал журнал әдебиеті, бұқаралық ақпарат құралдары, көркем шығармашылық арқылы жүзеге асырылады.

Әлеуметтанушылардың көпшілігі сән құбылысының пайда болуын мануфактуралық өндірістен кейін киім, сондай-ақ сәнді тауарлар өндірісі жеңілдетілген, яғни халықтың төменгі қабаттары үшін жаңа мүмкіндіктер пайда болған капиталистік қатынастардың пайда болу кезеңімен байланыстырады. қоғам жоғарыларға еліктеу:

• сән циклдік - мезгіл-мезгіл өткенге, дәстүрге жүгінеді;
• эмоцияларға, яғни иррационалдылыққа жүгіну;
• элитаға еліктеу процесі, яғни сән еліктеушілік;
• қоғамның жоғарғы қабаттарына жататынын көрсету;
• иконизм – сәнді адамның қоғамдағы орнын көрсететін белгілердің жиынтығы ретінде түсіндіру

Габриэль Тард пен Георг Зиммельдің еліктеу концепцияларын қарастыру бұл ойшылдардың бұл құбылыстың әртүрлі қырларын ашып, оның әлеуметтік өмірдегі негізгі рөлін мойындай отырып, бірақ оны әртүрлі көзқарастардан түсіндіре отырып, көруге мүмкіндік береді.

**Габриэль Тард** еліктеуді әлеуметтік даму үшін оң және маңызды нәрсе ретінде қарастырады. Ол көшіру арқылы идеялардың, технологиялардың және нормалардың қалай таралатынына назар аударады, еліктеу прогрестің негізгі драйверіне айналады. Бұл тұрғыда Тард еліктеуді әлеуметтік өзара әрекеттесудің табиғи процесі ретінде қарастырады: адамдар бір-бірінен үйренеді, озық тәжірибелерді қабылдайды, сөйтіп қоғам дамиды. Бұл еліктеу қоғамды жақсартатын, жанжалдарды азайтатын және прогресті тездететін оптимистік тұжырымдама.

**Георг Зиммель**, өз кезегінде, күрделірек және, мүмкін, қайшылықты суретті ұсынады. Ол еліктеуді сән призмасы арқылы қарастырады, оның қосарлы табиғатын атап көрсетеді. Бір жағынан, еліктеу әлеуметтік интеграцияға ықпал етеді: адамдар сән трендтерін ұстана отырып, қоғамдастыққа қосылып, белгілі бір топқа немесе мәртебеге қатыстылығын сезінеді. Екінші жағынан, еліктеу үнемі дараланумен қақтығысады: адамдар бірегей болғысы келеді, ал элиталар өздерінің артықшылығын сақтау үшін айырмашылыққа ұмтылады. Бұл жерде Зиммель әлеуметтік бәсекелестік пен ерекшеленуге деген ұмтылыстың тұрақты циклін көреді. Оның еліктеуге деген көзқарасы күрделі: бір жағынан ол біріктіреді, екінші жағынан әлеуметтік айырмашылықтарды ажыратады және сақтайды.

Менің ойымша Тард пен Зиммельдің көзқарастары бірін-бірі толықтырып, еліктеу тек оқу немесе даму мақсатында көшіру процесі (Тарда сияқты) ғана емес, сонымен қатар иерархия мен өзіндік сәйкестендіруге әсер ететін әлеуметтік құрал екенін көрсетеді. Зиммель). Сән, трендтер және БАҚ орасан зор рөл атқаратын қазіргі әлемде біз еліктеу жаппай өзгерістерге де, әлеуметтік саралануға да қалай ықпал ететінін көреміз, бұл екі ұғымның өзектілігін растайды.

Герберт Блумер **ұжымдық мінез-құлық** теориясы арқылы сәнге түсініктеме беруді ұсынды, бұл сәнге дәстүрлі көзқарастардан ерекшеленетін элиталар басқаратын және қоғамның төменгі қабаттары еліктейтін процесс. Блумер сән элитарлық көзқарастар мен оларды көшіру арқылы ғана емес, қоғамдағы көптеген адамдардың **бірлескен өзара әрекеттесуі** және әрекеттері арқылы қалыптасады деп есептеді. Оның пікірінше, сән - бұл ағымдағы сезімдерді, құндылықтарды және артықшылықтарды көрсететін ұжымдық әрекеттің нысаны.
### Блумердің негізгі идеялары:

1. **Сән ұжымдық таңдау процесі ретінде:**
 Блумердің пікірінше, сән жаңа тенденцияларды құруға және қалыптастыруға белсенді қатысатын әртүрлі топтар мен жеке тұлғалардың динамикалық әрекеттесуінің нәтижесінде пайда болады. Бұл, мысалы, Торштейн Веблен немесе Георг Зиммель айтқандай, сән жай ғана жоғарыдан төменге көшірілмейді дегенді білдіреді. Оның орнына сән қазіргі уақытта өзекті және құнды нәрсені таңдау процесіне қатысатын әртүрлі топтардың өзара әрекеті мен өзара ықпалының нәтижесі болып табылады.

2. **Белгісіздік пен өзгерістің рөлі:**
Блумер сән тұрақты белгісіздік пен өзгеріс жағдайында өмір сүретінін айтты. Жылдам өзгеріп жатқан қоғамда адамдар ненің дұрыс немесе сәнді екеніне сенімді бола бермейді. Мұндай жағдайларда сән осы белгісіздікті шешудің маңызды механизміне айналады, өрнек пен қарым-қатынас режимдерін ұсынады. Адамдар ненің сәнді екенін түсінуге және анықтауға ұмтылуда біріктіреді және бұл процесс ұжымдық талқылау және таңдау арқылы жүзеге асады.

3. **Сән әлеуметтік өзгерістердің көрсеткіші ретінде:**
Блюмердің пікірінше, сән қоғамдағы өзгерістерді және оның құндылықтарын көрсетеді. Ол динамикалық болғандықтан мәдени және әлеуметтік өзгерістердің көрсеткішіне айналады. Сәнді жаңа идеялармен, әлеуметтік қозғалыстармен немесе технологиялық инновациялармен байланыстыруға болады және адамдардың ұжымдық мінез-құлқы арқылы бұл өзгерістер жаңа стильдер мен үрдістерге біріктіріледі.
### Пікір:

Блумердің сәнге ұжымдық мінез-құлық феномені ретінде көзқарасы оның демократиялық және динамикалық сипатын атап көрсетеді. Ол элитаның эмуляциясына баса назар аударатын иерархиялық сән үлгілерінен айырмашылығы бар. Әлеуметтік желілерде тенденциялар қалыптаса алатын және әртүрлі топтар мәдениетке әсер ете алатын қазіргі әлемде Блумер теориясы әсіресе өзекті болып көрінеді. Сәнді бүгінде, сол кездегідей, тек элита ғана емес, сонымен бірге оны жасауға ұжымдық түрде қатысатын адамдар да қалыптастырады, бұл оның теориясының принциптерін көрсетеді.

Сәнді зерттеудің семиотикалық тәсілі киім мен стиль адамдардың мәдени, әлеуметтік және жеке мағыналарын білдіретін белгілер жүйесі ретінде қалай жұмыс істейтініне назар аударады. Бұл тұрғыда сән рәміздер мен кодтардан құралған тіл ретінде қарастырылады және бұл белгілердің қоғамда қалай түсіндірілетіні және қолданылуы тұрғысынан зерттеледі. Ролан Барт, Ричард Сеннет және Жан Бодрияр бұл тәсілдің дамуына елеулі үлес қосты, олардың әрқайсысы белгілер жүйесі ретінде сәнге өзіндік көзқарасын ұсынды.

### 1. **Ролан Бартес**
Роланд Бартес өзінің «Сән жүйесі» (1967) эссесінде сәнді адамдар қарым-қатынас жасау үшін қолданатын белгілер мен кодтарға негізделген тіл ретінде қарастырды. Бартес сән - бұл жай ғана киімнің эстетикасы немесе функционалдығы емес, ең алдымен адамдар өздерінің әлеуметтік мәртебесі, мәдени қатыстылығы, жеке қалауы және т.б. туралы ақпаратты беретін белгілер жүйесі деп дәлелдеді.

Барттың негізгі идеялары:
- **Сән белгілер жүйесі ретінде:** Бартес сәнді киім таңбалар жүйесі ретінде қызмет ететін тілге ұқсас құрылым ретінде сипаттады. Киімнің әртүрлі элементтерін «белгілер», ал заттардың өзін «сән тілін» құрайтын «сөздер» ретінде қарастыруға болады.
- **Сәннің әлеуметтік мағыналары:** Киім тек жеке қалауларды ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік мағыналарды да білдіреді. Ол белгілі бір әлеуметтік топқа немесе тапқа мүшелігін білдіре алады, сонымен қатар өзін-өзі анықтау құралы ретінде қызмет ете алады.
Бартес оқу сәні мен мәтінді оқу арасында ұқсастық жасайды. Мәтін сияқты, киімді де «оқуға» болады, оның элементтерін адам жеткізетін мағыналарды түсіну үшін декодтауға болады.
Бартес үшін сән жай ғана визуалды жүйе емес, қоғамның құндылықтары берілетін және жаңғыртылатын мәдени және әлеуметтік коммуникацияның маңызды механизмі болды.

### 2. **Ричард Сеннет**
Ричард Сеннет Бартқа қарағанда белгілер теориясына көп көңіл бөлген жоқ, адамдар арасындағы қарым-қатынас контекстіндегі **сыртқы келбет пен сәннің әлеуметтік рөліне** тоқталды. Сеннетт «Қоғамдық адамның құлдырауы» кітабында киім-кешек пен сыртқы келбетке қатысты әлеуметтік нормалар қоғамдық қарым-қатынасты қалай қалыптастыратынын зерттеді.
Сеннеттің негізгі идеялары:
- **Киім маска ретінде:** Сеннетт киім мен сән әлеуметтік талаптарға бейімделу үшін адамдар өздерінің жеке басын жасыратын «маска» ретінде әрекет етеді деп сендірді. Қоғамдық орындарда, әсіресе қалаларда сыртқы көрініс әлеуметтік өзара әрекеттесу мен бейнені басқарудың тәсіліне айналады.
- **Әлеуметтік иерархия және сыртқы көрініс:** Сеннетт сән мен киім әлеуметтік иерархиялар мен билік қатынастарын көрсететінін атап өтті. Әртүрлі тарихи контексттерде киім үлгісі адамдардың мінез-құлқы мен рөлдерін басқару мен бақылаудың бөлігі болды.
Сеннетт киімді жай ғана тұлға ретінде емес, қоғамдағы қарым-қатынасқа әсер ететін әлеуметтік құрылымның элементі ретінде қарастырды.
### 3. **Джан Бодрийяр**
Жан Бодрийяр **гиперреальділік** және **симулякра** тұжырымдамасын жасаған ең ықпалды философтардың бірі болды және ол осы контексте сәнді тәуелсіз болатын белгілер жүйесін құру және қолдау құралы ретінде қарастырды. нақты объектілер мен мағыналар.

Бодрийярдың негізгі идеялары:
- **Сән симулятор ретінде:** Бодрьярд сән симулятор ретінде қызмет етеді - енді шындықты немесе нақты объектілерді бейнелемейтін, бірақ өздігінен өмір сүретін белгілер жүйесі деп дәлелдеді. Адамдар функционалдық объектілерді емес, шындық сезімін тудыратын белгілерді тұтынады. Сәнде бұл киімнің практикалық функциясын жоғалтып, өзінің мәдени мәні үшін таза символ – тұтыну объектісіне айналуынан көрінеді.
- **Сәннің гиперреалдылығы:** Бодрийяр қазіргі қоғамда сән тек жеке тұлғаны немесе әлеуметтік мәртебені білдіретін құрал ғана емес, заттардың шындықпен нақты байланысы жоқ, бірақ олар шынайы ретінде қабылданатын гиперреалдылықты тудыру механизмі екенін дәлелдеді. симуляция арқылы. Мысалы, фирмалық заттар олардың нақты құнына емес, оларға берілген символдық мәніне байланысты орасан зор ақшаға ие болуы мүмкін.

Бодрийяр үшін сән - бұл белгілер енді нақты объектілермен немесе олардың функцияларымен байланыстырылмайтын жүйенің бөлігі, ал белгілердің өзі тұтыну объектілеріне айналады.
### Пікір:
Бартес, Сеннет және Бодрийяр ұсынған сәнге деген семиотикалық көзқарас сәннің сыртқы атрибут ретінде емес, адамдар өздерінің жеке басын, мәртебесін және тиесілілігін білдіретін рәміздер мен белгілердің күрделі жүйесі ретінде қалай қызмет ететінін тереңірек түсінуге мүмкіндік береді. қоғам. **Бартес** сәнді тіл жүйесі ретінде көрсетеді, мұнда киімнің әрбір элементі белгілі бір мағына береді. **Сеннет** сыртқы көріністің әлеуметтік қатынастарды қалай реттейтінін және мінез-құлықты қалай қалыптастыратынын көрсету арқылы бұған әлеуметтік өлшем қосады. **Бодрийяр** мұны философиялық деңгейге көтеріп, сән симулократтарды жасайды, мұнда белгілер шындықты алмастырады.

Бұл тәсілдер сән тек киім ғана емес, әлеуметтік және мәдени процестерге әсер ететін мағыналардың тұтас жүйесі болып табылатын қазіргі әлемде әлі де өзекті.

---

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: