Жасөспірімнің өтпелі кезеңіндегі қиындықтар және оларды шешу жолдары

Түркістан облысы Жетісай ауданы Асықата кенті
"Н.Төреқұлов атындағы №13 ЖББМ" КММ 
қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі Сегизбаева Жулдызай Дуйсенбаевна

Жасөспірімдік кезең – әр адамның өміріндегі ең күрделі әрі маңызды кезеңдердің бірі. Бұл кезеңде жеке тұлғаның қалыптасуы, өзін-өзі тануы және әлеммен қарым-қатынас орнатуы жүреді. Алайда, жасөспірімдердің бұл кезеңді қиындықсыз өткеруі сирек кездеседі. Себебі, физиологиялық, психологиялық және әлеуметтік өзгерістер адамның мінез-құлқына, эмоцияларына және қарым-қатынас дағдыларына айтарлықтай әсер етеді. 

Өтпелі кезеңнің ерекшеліктері

Жасөспірімдік өтпелі кезең әдетте 12-19 жас аралығын қамтиды. Бұл уақытта бала денесінің қарқынды дамуы, гормоналдық өзгерістер және эмоционалдық тұрақсыздық байқалады. Жасөспірімдер өздеріне «Мен кіммін?», «Өз орнымды қалай табамын?» деген сұрақтар қойып, өмірлік мақсаттары мен құндылықтарын анықтауға тырысады. 

Өтпелі кезеңнің басты ерекшеліктеріне мыналар жатады:

1. Гормоналдық өзгерістер: Гормондардың белсенді жұмыс істеуі денсаулық пен көңіл-күйге әсер етеді. Бұл – агрессия, ашушаңдық, тез ренжу сияқты мінез-құлықтардың себебі болуы мүмкін.
2. Эмоционалдық тұрақсыздық: Жасөспірімдер кейде көңілді болса, бірнеше минуттан кейін көңілдері түсіп, жабырқау күйге ауысады.
3. Өзіндік "мен"-ді қалыптастыру: Жеке тұлға ретінде өзін тану, құндылықтарды іздеу, өз көзқарасын қорғауға ұмтылу процесі жүреді.
4. Қоғамдық рөлдерге бейімделу: Жасөспірімдер қоғамның талаптарын түсініп, оларға сай болуға тырысады. Осы кезде құрдастардың пікірі, топтағы бедел үлкен рөл атқарады.

Жасөспірімдер кездесетін негізгі қиындықтар

1. Өз-өзін бағалаудың төмендігі

Жасөспірімдер өздерінің сыртқы келбетіне, қабілеттеріне және басқа адамдардың пікіріне қатты мән береді. Егер олардың өз-өзіне деген сенімі төмен болса, оларда ұяңдық, қорқыныш және жаңа бастамалардан бас тарту байқалады.

2. Отбасындағы қарым-қатынастың қиындауы

Өтпелі кезеңде балалар мен ата-аналардың арасында түсініспеушілік жиі туындайды. Ата-аналар баласының мінез-құлқындағы өзгерістерді дұрыс түсінбеуі мүмкін. Бұл өзара сенімді қарым-қатынасқа кедергі келтіреді.

3. Құрдастардың қысымы

Жасөспірімдер үшін құрдастар арасындағы бедел маңызды. Олар кейде өздерін өзгелермен салыстырып, өздерін төмен сезінуі мүмкін. Сонымен қатар, олардың зиянды әдеттерге немесе қауіпті әрекеттерге бейім болуы құрдастар ықпалына байланысты.

4. Интернет пен әлеуметтік желілердің әсері

Интернет жасөспірімдер өмірінде маңызды рөл атқарады. Бірақ ол кейде тәуелділікке әкеліп, өзін-өзі төмен бағалау сезімін күшейтуі мүмкін. Әлеуметтік желілердегі идеалдарға ұмтылу жасөспірімдердің психологиялық жағдайына теріс әсер етеді.

5. Мамандық таңдаудағы қиындықтар

Жасөспірімдер болашақ мамандығын таңдау кезінде үлкен жауапкершілікті сезінеді. Кейде олар ата-анасының немесе мұғалімдерінің пікіріне сүйеніп, өз қалауына қарсы шешім қабылдайды.

Қиындықтарды шешу жолдары

Жасөспірімдер өтпелі кезеңді жеңіл өткеруі үшін ата-аналар, мұғалімдер және қоғам болып бірлесіп әрекет етуі қажет. Төменде негізгі шешу жолдарына тоқталамыз.

1. Ата-аналарға арналған кеңестер

- Сенімді қарым-қатынас орнату: Ата-аналар баласының пікірін тыңдап, оған өз көзқарасын еркін білдіруге мүмкіндік беруі керек. 
- Махаббат пен қолдау көрсету: Бала өзін түсінетін және қолдайтын ортада болғанда, өзін қауіпсіз сезінеді.
- Жеке шекараларды құрметтеу: Жасөспірімдер өздерінің жеке кеңістігі мен еркіндігін сезінгенде, жауапкершілікті жақсы түсінеді.
- Мақтау мен мотивация беру: Жетістіктерін атап өту және қолдау көрсету баланың өзіне деген сенімін арттырады.

2. Мұғалімдер мен психологтарға ұсыныстар

- Тұлғаға бағытталған оқыту: Әр оқушының ерекшеліктерін ескере отырып, оған жеке қолдау көрсету маңызды.
- Топтық жұмыстар мен тренингтер ұйымдастыру: Бұл жасөспірімдерге өзін танытуға, өз пікірін білдіруге және басқалармен қарым-қатынас жасау дағдыларын дамытуға мүмкіндік береді.
- Психологиялық көмек көрсету: Егер жасөспірім күйзеліске түссе немесе өзін-өзі бағалауы төмен болса, мектеп психологы немесе маман қолдау көрсетуі керек.

3. Жасөспірімдердің өзін-өзі дамытуы

- Хобби мен қызығушылықтарды дамыту: Жасөспірімдер өздеріне ұнайтын іспен айналысқанда, олардың өмірге деген қызығушылығы артып, сенімділігі артады.
- Уақытты дұрыс ұйымдастыру: Күн тәртібін дұрыс құру жасөспірімдерге өз міндеттерін орындауға және стресс деңгейін төмендетуге көмектеседі.
- Өзін-өзі тану: Жасөспірімдерге өздерінің күшті және әлсіз жақтарын түсініп, оларды жетілдіру жолдарын іздегені маңызды.

4. Құрдастар арасындағы қолдау

- Достық қарым-қатынас орнату: Құрдастарымен жақсы қарым-қатынаста болған жасөспірімдер өздерін қоғамда қолдау тапқандай сезінеді.
- Зиянды әдеттерден аулақ болу: Жасөспірімдерге темекі, алкоголь сияқты зиянды әдеттердің салдарын түсіндіру және оларды жағымды әрекеттерге бағыттау қажет.

Қорытынды

Жасөспірімдік кезең – адамның жеке тұлға ретінде қалыптасу жолындағы ең маңызды қадамдардың бірі. Бұл кезеңде бала өз орнын іздеп, өмірге деген көзқарасын қалыптастырады. Ата-аналар, мұғалімдер және қоғам жасөспірімнің осы күрделі кезеңді жеңіл өткеруіне қолдау көрсетіп, түсіністік танытуы қажет. Сенімді қарым-қатынас, дұрыс бағыт беру және психологиялық қолдау арқылы жасөспірімдер өмірлік қиындықтарды жеңіп, жарқын болашаққа қадам басады.

---

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: