Қазіргі таңда технологиялар мен әлеуметтік желілердің ықпалы қандай?

Технология – адам өмірінің ажырамас бөлшегіне айналған XXI ғасырдың маңызды құралдарының бірі. Бүгінгі қоғамда олар жыл сайын дамып, жаңашылдықтармен толығып отырады. Смартфондар, жасанды интеллект, робототехника және басқа да инновациялық жүйелер үнемі жетіліп, бізге жаңа мүмкіндіктер ұсынады. Дегенмен, олардың қарқынды дамуы мен жетілуімен қатар, түрлі кемшіліктер де пайда болуда. Қоршаған ортаға әсері, психологиялық жағдайдың нашарлауы, деректердің қауіпсіздігі – бұл бәрі технологиялардың теріс ықпалдарының көрінісі.

Қазіргі заманғы технологиялық өнімдер мен әлеуметтік желілер біздің мінез-құлқымызды бақылап, манипуляциялау тәсілдерін пайдаланады. Олардың басты мақсаты – бізді өз платформаларында ұзақ уақыт ұстап тұру. Осылайша, олар бізге оңай шешілетін мәселелерді қиындатып, назарымызды өздеріне аударады. Бұл құбылысты түрлі зерттеулерде, соның ішінде технологиялар мен цифрлық манипуляцияларды зерттейтін Тристан Харрис те атап өтеді.

    1.  «Ойын автоматы» эффектісі

Құрылғыларымыз үнемі жаңа ақпаратты күтуге итермелейді. Мысалы, Instagram-ға кіріп, жаңа фотосуреттерді көру үшін немесе пошта жәшігін ашып, жаңа хаттарды тексеру үшін біз құрылғыларымызды қайта-қайта қараймыз. Бұл процесс үнемі «жаңа сыйлық» күтумен тең, сондықтан көптеген адамдар осы әрекеттерді бір түрдегі ойын автоматы сияқты сезінеді. Тристан Харрис бұл құбылысты «ойын автоматы» деп атайды. Біз неғұрлым жиі құрылғыларымызды тексерсек, соғұрлым көп уақыт пен энергия жоғалтамыз.

    2.  «Маңызды нәрсені жіберіп алу қорқынышы»

Әлеуметтік желілерді немесе жаңалықтар ленталарын үнемі тексеруіміздің себебі – «бірдеңені өткізіп алу» деген қорқыныш. Әсіресе Telegram-каналдар немесе басқа ақпараттық ресурстардағы үздіксіз жаңартулар бізді алаңдатады. Бұл үрей бізді әлеуметтік желілерде үнемі белсенді болуға мәжбүр етеді, тіпті кейде қажетсіз ақпараттарға қызығушылық танытуымызға себеп болады. Тристан Харрис бұл құбылысты «FOMO» (Fear Of Missing Out — маңызды нәрсені жіберіп алу қорқынышы) деп сипаттайды.

    3.  «Уақытты ысырап ету: Саналы түсіну, бірақ тоқтата алмау»

Технологиялар мен әлеуметтік желілер біздің уақытымызды жиі «жоғалтады». Мысалы, біреу сізді фотосуретте белгілегені туралы хабарлама келгенде, оны дереу ашып көруге асығамыз, себебі «қалай болса да көруіміз керек» деген ой туындайды. Бірақ шын мәнінде, бұл бірнеше секунд емес, бірнеше минутқа созылып, уақыттың көп бөлігін жоғалтуымызға әкеледі. Немесе жаңалықтар мен хаттарды тексергеннен кейін де ешқандай өзгеріс жоқ екенін түсіне тұра, қайтадан сол әрекетті жасаймыз. Бұл амалдардың мағынасыз екенін білгенімізбен, біз оны тоқтата алмаймыз.

    4.  «Шексіз айналдыру және автоматты түрде ойнату»

Қазіргі технологиялық өнімдер, мысалы, YouTube, Netflix, Facebook, бізді үздіксіз контент тұтынуға мәжбүр етеді. Бұл платформалар автоматты түрде жаңа бейнемазмұнды немесе жаңалықтарды ұсынып, біздің саналы таңдауымызды шектейді. Мысалы, YouTube пен Netflix бір видеоны көргеннен кейін келесі видеоны автоматты түрде ойнатады, ал Facebook пен Instagram өз ленталарын үздіксіз жаңартып отырады. Бұл бізді қажетсіз ақпарат тұтынуға мәжбүр етіп, көбінесе оны көруге дайын болмасақ та, одан көз алмаймыз.

    5.  Мақсаттарды біріктіру: Технологиялық компаниялар өз мақсаттарын біздің мақсаттарымызбен біріктіреді

Технологиялық компаниялар біздің мақсаттарымызды өз бизнес-мақсаттарымен біріктіріп, максималды тұтынуды қамтамасыз етуге тырысады. Әлеуметтік желілер мен қосымшалар біз қандай да бір ақпаратты іздеу немесе іс-әрекет жасау үшін кіргенде, олар бізді алдымен өздерінің жаңалықтар лентасына немесе басқа бөліктеріне бағыттайды. Мұның мақсаты – біздің уақытымызды ұзақ тұтынуға ықпал ету. Егер компаниялар шын мәнінде бізге көмек көрсетуді мақсат тұтса, олар бізді қажетті ақпаратқа немесе қызметке ең қысқа жолмен жеткізіп, уақытымызды тиімді пайдалануға мүмкіндік берер еді.

Технологиялар біздің өмірімізді жеңілдетіп, жаңа мүмкіндіктер ұсынғанымен, олар бізді манипуляциялауға, уақытты ысырап етуге және психологиялық қысымға ұшыратуға қабілетті. Әлеуметтік желілер мен цифрлық платформалар біздің назарымызды тартып, тұтынуды арттыру мақсатында түрлі әдістерді қолданады, мысалы, шексіз мазмұн ленталары мен автоматты түрде ойнату жүйелері. Бұл біздің күнделікті өмірімізде көп уақыт жоғалтуымызға, сондай-ақ шынайы қажеттіліктерімізді елемеуге әкеледі. Сондықтан технологияларды саналы түрде пайдалану, өз мақсаттарымызға жетуде тиімді жолдарды таңдау және өмірімізде тепе-теңдік орнату аса маңызды. Әр адам өз таңдауын түсініп, саналы түрде жасауы керек, сонда ғана біз осы заманауи құралдарды пайдалы әрі тиімді түрде қолдана аламыз.