Қазақ әдебиетін оқытуда эссе жазу дағдыларын қалыптастыру

Түркістан облысы Жетісай ауданы Асықата кенті 
"Н.Төреқұлов атындағы №13 ЖББМ" КММ 
қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі Турмаханбетова Ғалия Калдыбаевна

Қазіргі білім беру жүйесінде оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту, олардың сындарлы ойлауын қалыптастыру ерекше маңызды. Бұл тұрғыда эссе жазу дағдыларын меңгерту – қазақ әдебиеті сабағында оқушыларды өз пікірін дәлелді әрі логикалық түрде жеткізуге үйретудің тиімді әдісі. Эссе жазу, әсіресе, әдеби шығармаларды түсіну мен талдауда оқушының танымдық деңгейін арттырып, оның жеке көзқарасын қалыптастыруға көмектеседі. Қазақ әдебиетін оқытуда эссе жазу дағдыларын қалыптастыру – бұл тек әдебиет пәнін оқытудың бір бөлігі ғана емес, жалпы білім беру жүйесінің маңызды компоненті болып табылады. Осы мақалада қазақ әдебиетін оқытуда эссе жазу дағдыларын қалыптастырудың мәні, оның әдіс-тәсілдері, қиындықтары мен шешу жолдары талқыланады.

Эссе жазудың мәні мен маңызы

Эссе — бұл белгілі бір тақырып бойынша жазылған шығармашылық жұмыс, онда автор өз ойын, пікірін білдіреді, оны дәлелдеу үшін мысалдар мен тұжырымдар келтіреді. Эссе жанрының басты ерекшелігі – жазушының жеке көзқарасын еркін әрі ашық түрде білдіруі. Қазақ әдебиетін оқытуда эссе жазу дағдыларын қалыптастыру оқушылардың өз ойларын жүйелі түрде жеткізуін, мәтінді тереңірек түсінуін, шығармашылық қабілеттерін дамытуын қамтамасыз етеді. Эссе жазу арқылы оқушылар:

1. Әдеби шығармаларды терең түсіну: Эссе жазу барысында оқушы шығарманы жан-жақты талдайды, оның мазмұнын тереңірек түсінеді. Шығармаға қатысты сұрақтар мен тұжырымдар арқылы оның негізгі идеялары мен мәнін ұғынады.

2. Көзқарас қалыптастыру: Эссе жазу оқушының өз көзқарасын білдіруге мүмкіндік береді. Әдеби шығармаларды оқығаннан кейін оқушы сол шығарманың тақырыбына, идеясына қатысты өз ойын ашық айтып, оны дәлелдей алады.

3. Шығармашылық қабілеттерді дамыту: Эссе жазу барысында оқушы шығармашылық тұрғыдан еркін ойланып, жеке пікірін, көзқарасын білдіруге үйренеді. Бұл оның әдеби тілін, сөз байлығын, жазбаша ойлау қабілетін дамытуға ықпал етеді.

4. Логикалық ойлау мен талдау дағдыларын жетілдіру: Эссе жазу барысында оқушының логикалық ойлау қабілеті дамиды. Шығармада айтылған ойларды жүйелі түрде байланыстырып, нақты дәлелдермен негіздей білу маңызды.

Эссе жазу дағдыларын қалыптастырудың әдіс-тәсілдері

Қазақ әдебиетін оқытуда эссе жазу дағдыларын қалыптастыру үшін түрлі әдіс-тәсілдер қолдануға болады. Бұл тәсілдер оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға, олардың сындарлы ойлауын қалыптастыруға бағытталған.

1. Тақырыпты дұрыс таңдау Эссе жазудың алғашқы кезеңі – тақырыпты дұрыс таңдау. Қазақ әдебиетін оқытуда эссе жазу үшін тақырыптар әртүрлі болуы мүмкін: белгілі бір шығармаға талдау жасау, кейіпкердің әрекетін бағалау, шығарманың негізгі идеясына қатысты пікір білдіру, автордың қолданған тілдік құралдарын талдау және т.б. Мұғалім оқушыларға кең ауқымды тақырыптар ұсынғанымен, олардың қызығушылығына сай тақырыптар таңдауға мүмкіндік беруі тиіс. Тақырыптың тартымдылығы мен оқушының оған деген қызығушылығы эссе жазудың нәтижелілігіне әсер етеді.

2. Шығарма бойынша жоспар құру
Эссе жазудың тиімді жолдарының бірі – шығарма бойынша жоспар құру. Жоспар құру арқылы оқушы өз ойын жүйелі түрде білдіруге мүмкіндік алады. Мұғалім оқушыларға эссе жазудың құрылымын түсіндіріп, оны қалай дұрыс құру керектігін көрсетеді:
   - Кіріспе: Шығарма тақырыбын қысқаша таныстырып, негізгі мәселелерді белгілейді.
   - Негізгі бөлім: Оқушы шығармадағы негізгі идеялар мен мәселелерді талдайды, оларды өз көзқарасымен байланыстырып, дәлелдер келтіреді.
   - Қорытынды: Оқушы өз пікірін қорытындылап, эссе жазылған мәселеге қатысты соңғы ой-пікірін білдіреді.

3. Шығармашылық көзқарас қалыптастыру Эссе жазу барысында оқушының жеке көзқарасы мен пікірін ашық білдіруі маңызды. Қазақ әдебиетінің түрлі шығармаларын оқығаннан кейін оқушы өз пікірін қалыптастырып, оны ашық әрі дәлелді түрде білдіруге үйренуі керек. Мұғалім оқушыларға шығармашылық тұрғыда ойлау үшін түрлі сұрақтар қойып, талқылаулар ұйымдастыра алады. Бұл әдіс оқушының шығармашылық ойлау қабілетін дамытуға ықпал етеді.

4. Мысалдар келтіру
Эссе жазу барысында оқушы шығармадан алынған мысалдар мен дәлелдер келтіре отырып, өз пікірін негіздейді. Мұғалім оқушыларға шығармадан мысалдар келтіріп, оларды дұрыс түсіндіруді үйретуі қажет. Мысалдар мен дәлелдер эсседе айтылған ойларды нақтылай түседі және оқушының пікірінің логикалық негізделгенін көрсетеді.

5. Талқылау және кері байланыс
Эссе жазу процесінде оқушылардың бір-бірімен пікір алмасуы, талқылау жүргізуі өте маңызды. Мұғалім әрбір оқушының эссесін қарап, оған кері байланыс береді. Бұл оқушының жазғанына қатысты пікір білдіріп, оның ойлау жүйесінің дамуына көмектеседі. Кері байланыс барысында оқушылардың қателіктері жөнделіп, олардың жазбаша тілін жақсартуға мүмкіндік туады.

Эссе жазудағы қиындықтар мен оларды шешу жолдары Эссе жазу барысында оқушылар түрлі қиындықтарға тап болуы мүмкін. Бұл қиындықтарды шешу үшін мұғалім арнайы әдістер мен тәсілдерді қолдануы керек.

1. Тақырыпты дұрыс түсінбеу
Оқушылар кейде тақырыпты дұрыс түсінбеуі мүмкін. Бұл жағдайда мұғалім тақырыптың мазмұнын жан-жақты түсіндіруге, оның мағынасына терең үңілуге көмектесуі қажет. Тақырып бойынша сұрақтар қойып, оқушыларға өз көзқарасын білдіруге мүмкіндік беру маңызды.

2. Шығармашылық ойлаудың жетіспеушілігі
Оқушылардың шығармашылық ойлау қабілетінің дамымауы да эссе жазудағы қиындықтардың бірі болуы мүмкін. Бұл жағдайда мұғалім оқушыларды ойлау қабілеттерін дамытуға бағытталған тапсырмалармен қамтамасыз етуі керек. Мысалы, оқушыларға шығарманы терең талдап, оған қатысты сұрақтар қою, өз пікірін білдіруге мүмкіндік беру әдістері пайдалы болады.

3. Қателіктер мен грамматикалық мәселелер
Эссе жазу барысында грамматикалық және орфографиялық қателіктер орын алуы мүмкін. Мұғалім оқушылардың грамматикалық қателіктерін түзетіп, дұрыс жазу дағдыларын қалыптастыру үшін қосымша жұмыстар жүргізуі керек. Оқушыларға әртүрлі жазу жаттығулары мен тесттер арқылы дұрыс жазу дағдыларын үйрету маңызды.

Қорытынды

Қазақ әдебиетін оқытуда эссе жазу дағдыларын қалыптастыру – бұл оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға, олардың сындарлы ойлауын қалыптастыруға бағытталған маңызды процесс. Эссе жазу арқылы оқушылар өз пікірін еркін әрі жүйелі түрде білдіруге, әдеби шығармаларды тереңірек түсінуге үйренеді. Мұғалімдер эссе жазу барысында оқушыларға дұрыс тақырып таңдау, жоспар құру, шығармашылық ойлау қабілетін дамыту және мысалдар келтіру сияқты әдіс-тәсілдерді үйретіп, олардың жазбаша ойлау дағдыларын жетілдіруге көмектеседі. Осылайша, эссе жазу – қазақ әдебиетін оқытуда оқушылардың шығармашылық әлеуетін ашуға және олардың терең білім алуларына мүмкіндік беретін маңызды құрал болып табылады.

---

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: