МӘДЕНИЕТАРАЛЫҚ ІСКЕРЛІК ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ТЕРІС ӘСЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ: ҚАЗҰУ ИМИДЖІН ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ДЕҢГЕЙДЕ КӨТЕРУ КОНТЕКСІНДЕ

Кіріспе

Жаһандану дәуірінде халықаралық іскерлік қатынастар экономиканың ажырамас бөлігіне айналды. Алайда мәдени айырмашылықтар қарым-қатынаста, келіссөздерде және командаларды басқаруда үлкен кедергілер тудыруы мүмкін. Серіктестердің дәстүрлерін, құндылықтарын және іскерлік этикетін түсінбеу қақтығыстарға, тиімділіктің төмендеуіне және тіпті мәмілелердің сәтсіздігіне әкеледі.
Harvard Business Review (2023) зерттеуіне сәйкес, халықаралық жобалардың шамамен 65%-ы мәдениетаралық келіспеушіліктерге байланысты қиындықтарға тап болады. Бұл мақалада біз бизнестегі мәдениетаралық өзара әрекеттесудің негізгі мәселелерін талдаймыз, оларды шешу жолдарын ұсынамыз және бұл тақырыптың әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің (ҚазҰУ) халықаралық имиджін арттырудағы рөлін қарастырамыз.

Байланыс кедергілері

Тілдердегі, қарым-қатынас стиліндегі және вербалды емес белгілердегі айырмашылықтар көбінесе түсініспеушілікке әкеледі. Мысалы:
Жапонияда тікелей бас тарту дөрекілік болып саналады, сондықтан "жоқ" орнына жалтаратын сөз тіркестері қолданылады.
Германияда айқындық пен құрылымдылық бағаланады, ал араб елдерінде келіссөздер жеке қатынастар мен ұзақ талқылауларға негізделген.
McKinsey (2022) зерттеуі сәтсіз мәмілелердің 40% - ы серіктестердің ниеттерін дұрыс түсіндірмеуге байланысты екенін анықтады.
Иерархия және мәртебе: Қытай мен Оңтүстік Кореяда бағыну қатаң сақталады, ал Скандинавия мен АҚШ-та демократиялық стиль кең таралған.
Уақыт пен ұқыптылық: Германияда кешігу құрметтемеудің белгісі, ал Латын Америкасында икемді кесте – бұл норма.

Құндылықтарға қатысты қақтығыстар

Индивидуализм мен коллективизм: Батыс компаниялары жеке жетістіктерге баса назар аударады, ал Азияда командалық нәтиже маңызды.
Тәуекелдерді қабылдау: Америкалық кәсіпкерлер сақтықты ұнататын жапондық әріптестеріне қарағанда тәуекелге көбірек бейім.

ҚазҰУ-дың мәдениетаралық қатынастардағы рөлі мен миссиясы

ҚазҰУ – Орталық Азиядағы ең беделді жоғары оқу орындарының бірі. Университет 90-нан астам елмен әріптестік қарым-қатынас орнатқан және жыл сайын жүздеген шетелдік студентті қабылдайды. Осындай интернационалдану жағдайында мәдениетаралық коммуникацияның маңыздылығы арта түсуде.
ҚазҰУ өзінің миссиясына сәйкес, студенттерін жаһандық деңгейдегі бәсекеге қабілетті маман ретінде тәрбиелеуге тырысады. Осы мақсатта университет қабырғасында:

Мәдениетаралық коммуникация пәндері енгізілген;

Халықаралық алмасу бағдарламалары (Erasmus+, DAAD, Mevlana) белсенді түрде іске асырылуда;
Шет тілдерінде білім беретін мамандықтар ашылған;
ЮНЕСКО кафедралары мен халықаралық зерттеу орталықтары жұмыс істейді.
Бұл шаралар университеттің халықаралық беделін арттырып қана қоймай, студенттердің мәдени әртүрлілікті түсінуге және құрметтеуге үйретеді. Бұл өз кезегінде ҚазҰУ-дың жаһандық білім беру кеңістігіндегі беделін арттырып, жоғары дәрежелі серіктестікке жол ашады.

Мәдениетаралық тренингтер және білім беру

Қызметкерлерді оқытуға инвестиция салатын компаниялар (мысалы, Hofstede Insights немесе Cultural Navigator бағдарламалары) түсініспеушілік тәуекелдерін 50% төмендетеді (Forbes, 2023). Бұл тәсілді университеттер де қолдануы тиіс. ҚазҰУ-да осындай тренингтер мен семинарлар халықаралық бөлімдер арқылы ұйымдастырылады. Мәдени делдалдарды (жергілікті менеджерлерді) пайдалану;
Гибридті басқару тәсілдерін қолдану (мысалы, батыстық менеджментті азиялық дәстүрлермен үйлестіру).

Технология және AI аудармашылары

Google Meet, Zoom сияқты қызметтер автоматты аударма мүмкіндіктерін ұсынып, мәдени қателіктерді азайтады. Сонымен қатар, Linguabox сияқты AI құралдары мәдени ерекшеліктерге сәйкес мінез-құлық модельдерін болжай алады. ҚазҰУ-да IT факультеттер мен халықаралық серіктестік бұл технологияларды тәжірибеде қолдануға мүмкіндік береді. Мәдени айырмашылықтарды талқылау үшін тұрақты кездесулер өткізу;
Менеджерлер мен студенттерде эмоционалды интеллект дағдыларын дамыту.

Қорытынды

Мәдениетаралық келіспеушіліктер халықаралық бизнес пен білім беру үшін үлкен сынақ болып табылады, бірақ оларды оқыту, бейімделу және технология арқылы жеңуге болады. The Economist (2024) атап өткендей, мәдени әртүрлілікті сәтті басқаратын компаниялар икемді бәсекелестерінен 35% тиімдірек.
ҚазҰУ – осы мәдениетаралық интеграцияның жарқын үлгісі. Университет тек академиялық білім беріп қана қоймай, болашақ көшбасшыларды мәдени тұрғыдан сауатты, ашық және жаһандық ойлайтын азамат ретінде тәрбиелеуде. Демек, мәдениетаралық қатынастарды тиімді басқару арқылы ҚазҰУ өзінің халықаралық беделін арттырып, Қазақстанның жаһандық білім беру кеңістігіндегі орнын нығайта алады.

 

Тленчиева Н.С., педагогика ғылымдарының кандидаты, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің «Жалпы және қолданбалы психология» кафедрасының аға оқытушысы

Махамбет И.А., әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің физика-техникалық факультетінің магистранты

---

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: