Қазақстанның жануарлар әлемі географиясы

ОҚО, Шардара ауданы, Жаушықұм ауылы
"Жаушықұм" мектеп-лицейінің
География пәні мұғалімі: Сара Тилеубекова Анарбекқызы    

 

Орта жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану - математикалық  бағытындағы таңдау курсына арналған бағдарлама.

Жаратылыстану – математикалық бағыт

Түсінік хат

Жаратылыстану – математикалық бағдарлы мектептің сыныбына арналған Қазақстанның жануарлар әлемі географиясы пәнінің бағдарламасы географиялық білімнің сабақтастығын үзбеу және кәсіптік бағдар алу қажеттілігіне сәйкес, оқушыларды неғұрлым күрделі географиялық біліммен қаруландыру мақсатын көздейді. Бұл бағдарлама бойынша Қазақстанның табиғат жағдайларының әр түрлі екендігін, сонымен қатар биік таулы жоталар мен шөлдердің алып жатқан географиялық орны жайында және ішкі сулары олардың жануарлары мен құстары туралы түсінігін тереңдету.

Бұл бағдарламаны оқытудың мақсаты оқушыларды республикамыздағы негізгі ландшафт аймақтарындағы мекендейтін кейбір жануарлармен таныстыру. Сол үшін жануарлардың әртүрлі каласына жататын сүтқоректілер, құстар бауырмен жорғалаушылар, қос мекенділер, балықтар, жәндіктер, өрмекші тәрізділер және т.б.оқытудағы мақсатымыз оқушылардың жануарларға деген қызығушылығын арттырып, олардың тіршілік жағдайымен, мекен ететін ортасы туралы қысқаша мәлімет берілген.

Қазақстан аумағының көп жерін жазық жерлер алып жатқандықтан, оның жануарлар дүниесінің сипаттамасын     далалы    аймақтан  бастаймыз. Жазық жерлер ел аумағының ¼ - ін алып жатыр. Дала табиғаты адамның өмірінің мәдениетін әдет-ғұрпын тудырған.

Бұл бағдарламаның соңғы бөлімі Қазақстан қорықтарына арналған. Қорықтардың басты мақсаты  - мүлде аз кездесетін аяулы жануарлардың түрлерін көздің қарашығындай етіп сақтауды құрып бітуге жақын қалған жануарлармен құстардың түрлерін қайта түлету болып табалыда. Сонымен қатар қорықтар мен қорықшаларда олардың түрлерін сақтау. Нәтижесінде ұрпақтан-ұрпаққа табиғаттың байлығын аманат етіп тапсыру және де қорықтардағы жануарлар мен құстардың түрлерін қайта түлетіп дамыту болып табылады.

 

Оқу әдістемілік жоспар

«Қазақстн жануарлар әлемі географиясы»

(барлығы 34 сағат аптасына 1 рет)

р/с	Сабақтың тақырыбы	Сағат саны	Сабақтың түрлері
1	Кіріспе	1	Баяндау
І. Орманды дала белдемі
2	Жер бедері	1	лекция
3	Климаты	1	семинар
4	Топырағы	1	саяхат сабақ
5	Өзендері  мен көлдері	1	пікір сайыс
6	Жануарлары мен құстары	1	пікір алмасу
ІІ. Дала белдемі
7	Жер бедері	1	пікірсайыс
8	Климаты	1	сұрақ-жауап
9	Топырағы	1	аралас
10	Өзендері мен көлдері	1	саяхат сабақ
11	Жануарлары мен құстары	1	пікірсайыс
ІІІ. Шөлейт белдемі
12	Жер бедері	1	пікірсайыс
13	Климаты	1	семинар
14	Топырағы	1	аралас
15	Өзендері мен көлдері	1	өлең сабақ
16	Жануарлары мен құстары	1	пікір алмасу
ІҮ.  Шөл белдемі
17	Жер бедері	1	семинар
18	Климаты	1	аралас

19	Топырағы	1	саяхат сабақ
20	Өзендері мен көлдері	1	ойын сабақ
21	Жануарлары мен құстары	1	пікірсайыс
Ү. Таулы аймақтар белдемі
22	Алтай тауларының биіктік белдемдері.	1	семинар
23	Тянь-Шань таулы өлкесінің биікті белдемдері.	1	аралас
24	Жоңғар – Тарбағатай тауларының биіктік белдемдері.	1	пікірсайыс
25	Өзендері мен көлдері.	1	саяхат
26	Жануарлары мен құстары	1	өзіндік сабақ
ҮІ. Қазақстанның қорықтары.
27	Ақсу – Жабағылы	1	лекция
28	Алматы	1	дебат
29	Барсакелмес	1	Конференциялық сабақ
30	Наурызым	1	Семинар
31	Қорғалжын	1	Сұрақ-жауап
32	Марқакөл	1	пікірсайыс
33	Үстірт	1	семинар
34	Батыс  Алтай Алакөл	1	өзіндік жұмыс

 

Әдістемелік нұсқаулар

р/с	Сабақтың тақырыбы	Кеңес	Қолданылатын әдістер	Дидактикалық материалдар
1	Кіріспе	Тақырып бойынша жалпы түсінік	Баяндау	Қазақстанның жануар-лары мен құстары-ның картасы
І. Орманды дала белдемі
2	Жер бедері	Орманды дала зонасы туралы білім жүйесін қалыптастыру	Сұрақ-жауап	Қазақстан-ның физикалық картасы
3	Климаты	Климаттың негізгі  қалыптасу факторын түсідіру	Семинар	Қазақстан-ның климат картасы
4	Топырағы	Топырақтың түзілу заңды-лықтарын ұғындыру	Пікір сайыс	Топырақ типтерінің суреті

5	Өзендері мен көлдері	Өзендер мен көлдердің қалыптасуы-мен тектоник-алық заңды-лықтарын анықтау.	Аралас	Қазақстан-ның физикалық картасы
6	Жануар-лары мен құстары	Сол белдем-дегі эндемик жануарлар мен құстар-дың түрлерін айқындау.	Семинар	әртүрлі суреттер
7	Жер бедері	Дала зонасының географиялық орны туралы мағлұмат қалыптастыру	Саяхат сабақ	Қазақстан-ның физикалық картасы
8	Климаты	Климат түзу-ші факторлар мен топырақ-тың құрамы-на сипаттама	Лекция	Қазақстан аумағына
9	Топырағы	Топырақты түзуші фак-торлар мен топырақтың құрамына сипаттама	Дебат	Топырақ-тың түрлерінің суреті

10	Өзендері мен көлдері	Осы белдемге кездесетін өзендер мен көлдердің ерекшелігі туралы	Пікір-сайыс	Қазақстанның физикалық картасы
11	Жануар-лары мен құстары	Белдемге тән жануарлар мен құстарға сипаттама беру.	Семинар	әр түрлі суреттер
ІІІ. Шөлейт белдемі
12	Бедері	Шөлейт белдемінің географияқ орны туралы мағлұамт қалыптастыру	Пікір-сайыс	Қазақстанның физикалық картасы
13	Климаты	Белдемнің өзіне тән климат ерекшелігі жайында мәлімет беру.	Семинар	Жауын-шашын жылдық мөлшері-нің суреті
14	Топырағы	Топырақтың түзілу заңдылық-тарын ұғындыру	Аралас	Қазақстан топырақ картасы

15	өзендері мен көлдері	Өзендер мен көлдердің қалыптасуы мен тектоникалық заңдылықтарын анықтау	өлең сабақ	Қазақстанның физикалық картасы
16	Жануарлары мен құстары	Сол белдемдегі эндемик жануарлар мен құстарынң түрлерін анықтау.	Пікір-сайыс	әр түрлі суреттері
ІҮ. Шөл белдемі
17	Жер бедері	Шөл зонасының географиялық он ытрулаы мағлұмат қалыптастыру.	Семинар	Қазақстанның физикалық картасы
18	Климаты	Белдемнің өзіне тән климат ерекшелігі жайында мәлімет беру.	Семинар	Қазақстанның климат картасы

19	Топырыағы	Топырақтың түзілу заңдылықтарын ұғындыру	Аралас	Қазақстан топырақ картасы
20	Өзендері мен көлдері	Осы белдемге кездесетін өзендер мен көлдердің ерекшелігі туралы	Ойын сабақ	Қазақстан-ның физикалық картасы
21	Жануарлары мен құстары	Белдемге тән жануарлар мен құстарға сипаттама беру.	Ойын сабақ	Сол белдемдегі жануарлар мен құстардың суреттері
Ү. Таулы аймақтар белдемі
22	Алтай таулары-ның биіктік белдемдері.	Биіктік, белдеулік, заңдылықта-ры жайында түсінік қалыптастыру. Семинар	Биіктік, белдеулік суреті
23	Тянь-Шань таулы өлкесінің биікті белдемдері.	Биіктік-белдеуліктер-дің ерекшелі-гі туралы түсінік беру.	Аралас	Биіктік-белдеулік сызбасы

24	Жоңғар-Алатау таулары-ның биіктік белдемдері.	Биіктік-белдеулік және әсер етуші факторлар туралы түсінік беру.	Пікір-сайыс	Таулардың арографиялық сызбасы
25	Өзендері мен көлдері	Жазықты және таулы аймақтың табиғат ерек-шеліктерін салыстырма-лы сипаттау.	Саяхат	Қазақстанның физикалық картасы
26	Жануарлар мен құстары	Таулы аймақта кездесетін жануарлар мен құстар турлы мәлімет беру.	өзіндік сабақ	Таулы аймақтардағы жануарлар мен құстадың суреті.
ҮІ. Қазақстанның қорықтары
27	Ақсу-Жабағылы	Осы қорықта кездесетін жануралар мен құстар туралы түсінік	Лекция	Ақсу-Жабағылы кітабы

28	Алматы	Биіктік белдеулікке байланысты табиғат зоаларымен жануарлар дүниесінің өзгеруі туралы түсінік.	Дебат	әр түрлі уреттер
29	Барсакелмес	Экологиялық заңдылық-тағы байлан-ысты табиғат және климат өзгерістері адам ағзасына әсері туралы түсінік.	Конференция	Тірек сызбалар
30	Наурызым	Қорықтар мен қорықшалар-дың ұйымдас-тыру мақсаты және қызыл кітаптың мән мазмұнына міндеті тура-лы түсінік қалыптастыру	Семинар	Плаката

31	Қорғалжын	Қазақстанның эндемик жануарлар дүниесі тура-лы және ерек-шеліктері туралы түсінік қалыптастыру	Сұрақ-жауап	Бүктеме
32	Марқакөл	Табиғат ерекшелікте-рін салысты-ру арқылы әрбір жер қыртысының көрінісіне салыстырма-лы сипат беру.	Пікір сайыс	әр тү.рлі суреттер
33	Үстірт	Қазақстанда климаттық ерекшеліктерге байланысты өсімдіктер мен жануарлардың қалыптасу формаларын түіндіру.	Семинар	Тірек сызбалар

34

Батыс Алтай Алакөл

Қорықтардың ұйымдастыру мақсаты мазмұны туралы айту.

өзіндік жұмыс

Плакаттар

 

КІРІСПЕ

Қазақстан Еуразия материгінің орталарында орналасқан, оның жер көлемі 2,7 млн.км2. қазақстанның батысында Каспий теңізінен, шығысында Алтай тауларына дейін 2925 шақырым, солтүстігінде Батыс Сібір жазығының оңтүстігі Орал тауарының сілімдерінен, оңтүстігі Тянь-Шань биік таулы жоталарымен Қызылқұм шөлдеріне дейін 1600 шақырымға дейін созылып жатуы, осыған байланысты Қазақстанның табиғат жағдайларының алуан түрлілігі мен мұндағы жазық жерлердің сан алуан түрлері солтүстігі орманды далалардан басталуы, оңтүстігінің шөл-шөлейттерге, құмды, сазды, тасты, сортаңды шөлдерге жалғасуы. Таулы-тасты жерлері аласа таулы жоталардан басталып,  Алтайдың тайгалы ормандары мен Тянь-Шаньның таулы шыңдарына ұласады; сулары – Каспий, Арал, Балхаш, Зайсан, Марқакөл көлдерінен және Жайық, ырдария, Шу, Іле, Қаратал, ертіс, Есіл, Тобыл сияқты тасқынды өзендермен жылғалардан тұрады. Қазақстан жерінде алуан түрлі жануарлар мен құстар әлемі кездеседі. Мұнда омыртқалы жануарлардың 835 түрі бар. Соның ішінде сүтқоректілердің 178 түрі: құстың – 500–ге жуық, бауырымен жорғаалаушылардың -49, қосмекенділердің – 12, балықтың 104, дөңгелек ауыздылар мен балықтәрізділердің 3 түрінің тіршілігі баян етіледі.

І тарау

Бұл тарауда дала белдемінің жер бедері, климаты, топырағына сипаттама бере отырып, белдемге тән өзендер мен көлдердің қалыптасуы мен тектоникалық заңдылықтарын, сонымен қатар орманды далада және далада да кездесетін жануарлар мен құстардың тіршілігі жайында мағлұмат беру.

 

ІІ тарау

Бұл белдемге дала белдемінің жер бедері климаты, топырағының басқа белдемдерден ерекшеліктерін және дала белдеміндегі ашық ландшафт жағдайындағы тіршілік ететін жануарлар мен құстар жайында мағлұмат беру.

 

ІІІ тарау

Дала мен шөл арасындағы өтпелі белдемге жататын шөлейт белдемнің жер бедері, климаты, топырағы, өзендері мен көлдеріне тоқтала келе ашық кеңістікті мекендейтін жануарлар мен құстар туралы жалпы түсінік беру.

 

ІҮ тарау

Шөл белдемі – құрлықтың табиғи ландшафтарында шөлдер басым болуымен ерекше-ленеді. Шөл белдемі әртүрлі құмды, сазды, тасты шөл-дерден таралған. Бұл белдемде өмір сүретін жануарлар мен құстар өзін қоршаған табиғаи ортаның қатал жағдайына бейімделуіне тін ерекшеліктері жайында түсінк беру.

 

Ү тарау

Табиғат белдемнің ендік бағытта таралуын бұзатын басты себеп таулар. Биік таулардың етегінен басына көтерілген сайын табиғат кешендерінің асты қасиеттерінің бірте-бірте өзгеруіне байланысты таулар бірнеше биіктік белдемдерден тұрады. Бұл белдемнң жер бедері, климаты, топырағы ағып жатқан өзендері, құятын көлдеріне бейімделіп тіршілік ететін жануар мен құстар жайында түсінік қалыптастыру.

 

ҮІ тарау.

Табиғат белдемдеріне жататын қорықтарды тереңдетіп, оқыту, оқушылардың сабаққа белсенділігін арттыру, табиғат заңдылықтарын терең түсініп, зерттей білуге баулу арқылы қосымша материалдарды пайдалануға дағдыландыру, өздігінен ойлау қабілетін дамыту, табиғаты қоршаған ортаны қорғауға, сүйе білуге тәрбиелеу.

 

Қолданылған әдебиеттер:

1. Бекенов А. Б. авинов Е. Ф. Үстірт.
2. Березовинов Н.Н. МАрқакөл.
3. Брушко З.К. Қазақстан шөлдерінің кесірткелері. Алматы, 1993. 200 б.
4. Залетаев В.С. Шөлдердегі өмір. М., 1976.271 б.
5. Исканов К.И. Қазақтан қосмекенділері. Алматы., 1959.92 б.
6. Долгушин И.А. Қазақстан жануарлар әлемі. Қазақстан физикалық географиясы бойынша очеректер. Алматы. 1952.452-476 б.
7. ковшарь А.Ф. Қазақстан құстар әлемі. Алматы, 1966.435 б.
8. Ковшарь А. Ф. Талас Алатауының құстары. Алматы, 1966. 435 б.
9. Ковшарь А.Ф. Тянь-Шань биік тауларының әнші құстары. Алматы, 1979. 149 б.

---