Сырттан туралы баллада

(Болған оқиға ізімен)

Есімі Сайлыбай ма, Майлыбай ма,
Толтырған жан еді бір сайды қойға. Жарайды,
Майлыбай-ақ болсын, делік,
Тергемес барсаңыз да қай құдайға.
Себебі, жан еді бұл - құдайы жоқ,
Құдайға енді сенер сылайы жоқ.
Жайылған қойы ғана жүрген еді,
Бетінің бес-ақ күндік шырайы боп.
Сиынған адам еді таяғына,
Таяғы өріс берген аяғына.
Түңілткен істері көп жамиғатты,
Шешесін жұртқа тастап баяғыда.
Қонбаған жақсы жұртқа қара ниет,
Қылығын айтып болмас қарағым еді.
Бурасын атасының атып кеткен,
Келеді үлегімді талады деп.
Қош, делік, жалғыз жайлап, көштім дара,
Маңына жуымады еш бір қара.
Қара су қазанынан күліп бермес,
Жеңгем де ағама сай - кескір қара.
Жармасып күн өткізді қауғасына,
Қауғасы тәубасы да, Алласы да.
(Сақта, Алла, күпірліктен!) жандар еді,
Қол берген құдайсыздық Қағбасына!
Торының қара құрт тұр қауызында,
Қамдайды - ау,
Құдай кейде жауызын да.
Әйтеуір, әр нәрседен салымы көп,
Шөбі бар тасбақаның ауызында.
Сол ағам, іші - қара, түсі - күрең,
Шаққа деп шықпай отыр ішігінен.
Масқара болды кеше,
Мақтаулы иті таяқ жеп,
Қоңсы шалдың күшігінен.
Бойында басқа мін жоқ шалдығынан,
Қария, аузында - иман,
алды - Құран.
Ат шапқан, ит жүгірткен салқам екен,
Жуырда көшіп келген Сам құмынан.
Дөңайбат Дүрегейі сырттағыға,
Діңкесін Майлыбайдың құртпады ма.
Дүйім жұрт суатқа кеп жиналғанда,
Дүрсініп әлгі шалдың Сырттанына.
Сырттан ит,
Ит ашуын іркіп, тынып,
Қоймады Дүрегейді ынтықтырып.
Жабысып қалмағасын, "қаңқ" еткізіп,
Астына бір-ақ басты сілкіп тұрып. 
Таңым бар,
Бұған қалай жан шыдаған?!
Ағамыз жан көрмеген "аршыл" адам.
Құлағын жарып отыр иттің даусы,
Артынан жұлдызы ағып, қаңсылаған.
Жатқанда дүрегейін жарып пышақ,
Жарыла күліп жұрт та болыпты шат.
Дүние жаралғалы, су аққалы,
Көрмеген мұндай қызық халық құсап.
Майлыбай жаралы андай ыңыранып,
Кетеді орынынан тұрып алып.
Қайткенде, сол кешегі жұмілә жұрт,
Күлкісін жіберем деп құмар ғып.
Ойында құрып жатыр шайтан өрмек,
Айта алман енді қайтып жай табар деп.
Безгектей қалшылдайды қатынына,
Қайткенде, иттің кегін қайтарам деп!
Қатыны кеңітпеген тас құрсақты,
Ұрғашы еді - көсеу басты, әшкір7 сапты.
Аттандап кірді кенет өтеніне:
- Ойбай-ай!.. Ойбай!
Қойға қасқыр шапты!..
Жайылып жатыр екен аты құмда,
Ұзапты жамандатқыр шақырымға.
Ұстатпай, мінді атына ақырында,
Мылтық бар (бураны атқан) тақымында.
Көп қасқыр қалың қойға араласып,
Қаңды ауыз алған екен аран ашып.
Аты да омақасып көп сүрінді,
Дүрегей ермей қапты о да қашып.
Білмейді - су тиді ме, жын тиді ме,
Мылтығы от алмайды қара басып.
Аттаны Майлыбайдың көкті керіп,
Жүргенде көп қасқырға кекті болып.
Жасыңдай ағып шығып, әлдеғайдан
Сырттаны қоңсы шалдың жетті келіп.
Салқам төс, алмас азу, албар тұлға,
Сонда бір салды дейсің қан жарқылға.
Салғаннан ішегіне шырматылып,
Сандалап екі қасқыр қалды артыңда.
Жәукемдеп тісі тиіп үлгергенін,
Топ қасқыр майқандап жүр кірген жерін.
Мылтықты Майлыбайға пысқырмап еді,
Шынымен шайлыққандай дүрден көңіл.
Ұзамай білді мұнда кім келгенін.
Бөріні - ит,
Қойды қасқыр бөріктірді,
Қара шың - көзі шыққыр, көріп тұрды,
Түс сырттан,
Атасы алған арыстанды,
Бөріні көрмейді екен бөрік құрлы.
Мен неге ит таласқа майдалайын,
Көретін бұл майданды қайда ағайын?!
Осындай ерегесте арды айырған,
Атаңның әруағынан айналайын!
Бір қаншыр жалқын ағып құйрығынан,
Қаңсылап қауып жатыр шиді ығынан.
Бүкеңдеп қалған бөрі жөней берді,
Сырттанның түңілгесін қимылынан.
Құдайым, қойдай қоңыр малдан сақта,
Қашанда ит-құс үйір қорғаншаққа.
Майлыбай жетті... Сырттан топ бастаған
Арланның алқымынан алған шақта.
Айқасты...
Ол да шері, бұл да шері,
Тап қылған құдайыңның құрмасы еді.
Ақырып ажал келсе алды-артынан,
Аңырып мойындарын бұрмас еді.
Ажарын қара бұлтпен торлады көк,
Сырттанның бара жатты әруағы үдеп.
Қан басты көзін сонда Майлыбайдың:
"Мұндай ит менде неге болмады?!"-деп.
Кек өшті кенет жауға құртқан малды,
Мылтық тұр түкіре алмай ұрттам қанды.
Кезекпе арпалысып нысанада,
Ұңғыша ақыр жалғыз, Сырттан қалды.
Гүрс етті ...
Түтін кетті төмен шұбап,
Түс төмен енді сен де, өлең, шырақ!
Арланды алқымынан алған күйі,
Жатырды қанға бөгіп - Берен сұлап.
Қасқырға деген кектің көзіндегі,
Астында: "мен не жаздым?.."-деген сұрақ.
Басылды маңқа қойдың дүрліккені,
Даланың оларға олжа қырбық көгі.
Екі өлік ...
Сырттан да өлік,
Құртқан да өлік.
Атқарды парызды адал тірліктегі,
Осындай болды оқиға сай басында,
Күн кетті қанын жағып найза шыңға.
Дерегін дәл баяндап бере алмаймын,
Өткенін айта алмаймын қай ғасырда.
Кетпейді,
Мылтық даусы құлағымнан,
Қан көрем жұғып қалған құба құмнан.
Бықып жүр – Дүрегейлер, содан бері,
Сырттан ит көрген емен мына қырдан.

---